Η βία μέσα στην οικογένεια – Το παιδί ως μάρτυρας και ως θύμα

Αρχικά, θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι η Βία, οποιασδήποτε μορφής και προς οποιονδήποτε πληθυσμό, είτε μιλάμε για γυναίκες είτε μιλάμε για παιδιά, συνιστά παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Βία δεν έχει κοινωνικοοικονομικές καταβολές, μπορεί να συμβεί σε όλα τα στρώματα και επαγγέλματα.

Ως Ενδοοικογενειακή Βία αναφέρεται σε κάθε μορφή βίας στην οικογένεια ανεξαρτήτως της ηλικίας ή του φύλου του θύματος ή του δράστη. Αποτελεί έναν όρο που αφορά όχι μόνο τη βία ανάμεσα στο ζευγάρι αλλά και τη βία μεταξύ γονιών και παιδιών, τη βία κατά ηλικιωμένων ατόμων, αλλά και ανάμεσα σε αδέλφια. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παραβιαστικών συμπεριφορών που ασκεί ο δράστης πάνω στο θύμα του, προκειμένου να έχει εξουσία καθώς επίσης και τον απόλυτο έλεγχο πάνω του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, σιγά σιγά και σταδιακά, το θύμα να διαμορφώνει ένα συναισθηματικό και ψυχολογικό προφίλ, όπου το θύμα νιώθει αβοήθητο και απροστάτευτο.

Η εγκληματική συμπεριφορά έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες, όπως η ανατροφή, οι συνθήκες που μεγάλωσε ως παιδί, έφηβος και έπειτα ως ενήλικας, οι εμπειρίες της ζωής, οι επιρροές του περιβάλλοντος, παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Ποιες μορφές λαμβάνει η ενδοοικογενειακή βία;

Λεκτική: Η λεκτική βία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχολογική κακοποίηση. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό και την τρομοκράτηση. Στόχος της λεκτικής κακοποίησης είναι η χειραγώγηση διαμέσου του φόβου και ο έλεγχος πάνω στη ζωή του ατόμου.

Ψυχολογική: Ο θύτης χρησιμοποιεί συχνά τις απειλές και τον εκφοβισμό, ως μέσο άσκησης ελέγχου, ενώ συχνά δημιουργεί σκηνές ζηλοτυπίας.

Σωματική: Ως σωματική βία χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε βίαιη πράξη με πρόθεση πρόκλησης πόνου, ή τραυματισμού.

Σεξουαλική: Ο σύζυγος/σύντροφος απαιτεί τη σεξουαλική συνεύρεση με βία, απειλές ή πιέσεις, που μπορεί να περιλαμβάνει και σεξουαλικές πρακτικές με τις οποίες εκείνη δεν είναι σύμφωνη. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης στα πλαίσια του γάμου και των συντροφικών σχέσεων.

Οικονομική αποστέρηση: Αφορά πράξεις που οδηγούν σε στέρηση, ή απειλή στέρησης διατροφής, βασικών αγαθών και μέσων συντήρησης.

Ποιο είναι το προφίλ του Θύτη;

Όσον αφορά κάποια χαρακτηριστικά του άνδρα-θύτη:

Βαθιά πυρηνική ανάγκη. Την ανάγκη του «ελέγχω». Την ανάγκη του να κρατάει τον έλεγχο απέναντι σε έναν άλλον άνθρωπο. Αυτό μπορεί να έχει να κάνει με τραυματισμένες εμπειρίες, με τραυματισμένα παιδικά χρόνια, έχοντας όμως την ανάγκη του ατόμου να ανήκει κάπου, πολλές φορές ασκεί βία, ασκεί έλεγχο προκειμένου να διατηρήσει την ομοιόσταση της ίδια της σχέσης.

• Φόβος Εγκατάλειψης
• Συναισθηματική Αστάθεια
•  Εγωκεντρισμός (Μηδενική ανοχή στο όχι)
• Ζήλεια & Κτητικότητα
• Χαμηλά επίπεδα Ενσυναίσθησης
• Αυξημένη χειριστικότητα
• Συναισθήματα κατωτερότητας
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Χρησιμοποιεί τον αυταρχισμό, τη βίαιη συμπεριφορά, πολλές φορές εξαναγκάζει το θύμα σε σεξουαλική πράξη χωρίς τη θέλησή του, ως μέσο για να αυξήσει τον ανδρισμό του.
• Παραδοσιακές αντιλήψεις: Πιστεύει στην υπεροχή των ανδρών και στον παραδοσιακό τους ρόλο μέσα στην οικογένεια.
• Απώλεια ελέγχου των πράξεών του: Το άτομο δεν αντιλαμβάνεται τις συνέπειες των πράξεών του στο θύμα. Τις περισσότερες φορές θεωρεί πως η συμπεριφορά του δεν είναι ακραία και υπερβολική.
• Επιρρίπτει τις περισσότερες φορές ευθύνες στη σύζυγο/σύντροφό του και σε εξωγενείς παράγοντες: Φταίει η συμπεριφορά, το προκλητικό ντύσιμο της συζύγου, προβλήματα στη δουλειά ή οι οικονομικές δυσκολίες.

Ποιες μπορεί να είναι οι τακτικές συμπεριφοράς που χρησιμοποιεί ο θύτης

• Εκφοβισμός – Απειλές.
• Υπονόμευση της αυτοπεποίθησης (τακτικές γελοιοποίησης, ντροπής και θα προσπαθήσει να βρίσκει συνεχώς ελαττώματα).
• Απομόνωση – αποκλεισμό από τον οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό περίγυρο.
• Υποβιβασμός – Άρνηση του ίδιου του γεγονότος.
• Εξοστράκιση της πράξης – δικαιολόγηση της συμπεριφοράς & της πράξης (δεν φταίω εγώ, είχα πιει).
• Η κακοποίηση ως κάτι αμοιβαίο (ο θύτης θα κάνει τα πάντα για να προκαλέσει το θύμα του).
• Χρήση πατριαρχικών στερεοτύπων (π.χ είναι υποχρέωσή σου να… είσαι γυναίκα και θα πρέπει να…).
• Οικονομικός έλεγχος – Λήψεις αποφάσεων.
• Κακοποίηση ακόμα και μετά τον χωρισμό.
• Αφαίρεση ακόμη και της ίδιας της ζωής του θύματος.

Ποιο είναι το προφίλ-χαρακτηριστικά Θύματος

Γιατί όμως μία γυναίκα υπομένει αυτή τη συμπεριφορά και μένει αδρανής; Οφείλουμε και στη γυναίκα- θύμα να επισημάνουμε κάποια χαρακτηριστικά που συνθέτουν το προφίλ της. Κάποια χαρακτηριστικά είναι:

• Παραδοσιακές αντιλήψεις: Πιστεύει στα στερεότυπα του γυναικείου ρόλου και στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας μέσα στην οικογένεια. Πολλές γυναίκες έχουν υπάρξει θύματα καταπίεσης και κακοποίησης και στην παιδική τους ηλικία οπότε ίσως και να έχουν πειστεί πως τους αξίζει αυτή η συμπεριφορά και πως πρέπει να την υπομένουν στωικά.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Νοιώθει αδύναμη και ξεκρέμαστη χωρίς την παρουσία του συζύγου της, φοβάται να πάρει πρωτοβουλίες. Επιπροσθέτως, φοβάται το άγριο ξέσπασμα του συζύγου όταν εκείνη αποφασίσει να αντισταθεί και να επαναστατήσει.
• Αυτοενοχοποίηση και εκλογίκευση: Νοιώθει ότι έχει και εκείνη μερίδιο ευθύνης για τη συμπεριφορά του συζύγου της και εκλογικεύει την κατάσταση πείθοντας τον εαυτό της ότι τα παιδιά χρειάζονται και τους δύο γονείς για να μεγαλώσουν σωστά, χωρίς να αποκτήσουν το στίγμα των χωρισμένων γονιών. Αισθάνεται ένοχη επειδή μπορεί να υπήρξαν φορές που ντύθηκε πιο προκλητικά ή συμμετείχε σε έντονες διαφωνίες και προστριβές.
• Έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος: Πολλές γυναίκες δε βρίσκουν στήριξη από την οικογένειά τους, έρχονται συχνά αντιμέτωπες με αντιλήψεις τύπου: «κάνε υπομονή, δεν πρέπει να χαλάσεις την οικογένειά σου». Γυναίκες που βρίσκονται ειδικά στην επαρχία, μένουν συνήθως μόνες τους, εισπράττοντας παράλληλα και την αδιαφορία της οικογένειάς τους.
• Φόβος: Φοβάται ένα πιο άγριο ξέσπασμα του συζύγου της και τις συνέπειες που θα μπορούσε αυτό να έχει τόσο στη δική της ζωή τόσο και στη ζωή των παιδιών.
• Ντροπή: Δε θέλει να αποκαλύψει ότι είναι θύμα κακοποίησης, γιατί πιστεύει ότι θα θιχτεί η αξιοπρέπειά της. Πολλές γυναίκες πιστεύουν πως αυτό θα τις κάνει να φαντάζουν αδύναμες στα μάτια των άλλων, φοβούνται ακόμα και την ειρωνική τους στάση.
• Αισθήματα αγάπης και έρωτα: Πολλές γυναίκες παραδέχονται ότι είναι ακόμα ερωτευμένες με το σύζυγό τους και προσδοκούν ότι εκείνοι μπορεί να αλλάξουν συμπεριφορά και τότε θα τα ξεχάσουν αυτά και θα είναι ευτυχισμένες. Ουσιαστικά, δεν θα αλλάξει. Μπορεί για ένα διάστημα να εμφανίσει μεν μία διαφορετική συμπεριφορά, αλλά είναι θέμα χρόνου να αρχίσει ξανά τα ίδια.
• Αίσθημα αβοηθησίας: Πιστεύουν ότι κανείς δεν μπορεί να τις βοηθήσει και να τις στηρίξει πέρα από τον ίδιο τους τον εαυτό.

Τι συμβαίνει, όταν υπάρχει σεξουαλική κακοποίηση από τον γονέα προς το παιδί;

Η σεξουαλική κακοποίηση από τον γονέα προκαλεί σοβαρότατες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού, γιατί:
• Τραυματίζει τη σεξουαλικότητά του, καθώς δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις και υποθέσεις για τη σεξουαλική πράξη και συμπεριφορά γενικά.
• Προδίδει την εμπιστοσύνη του για το ότι δικά του πρόσωπα νοιάζονται για αυτό και μπορούν να το προστατέψουν από κινδύνους.
• Το στιγματίζει, γιατί το εξοστρακίζει, το κάνει να ντρέπεται και καταστρέφει τη θετική εικόνα του εαυτού του.
• Το αποδυναμώνει, το κάνει να φοβάται και να νιώθει ματαίωση για την ικανότητά του να ξεφύγει ή να σταματήσει την κακοποίησή του, ή να ζητήσει βοήθεια από τους άλλους.

Να θυμόμαστε, ότι… Η βία χτίζει δυστυχισμένες παιδικές προσωπικότητες, φυλακίζει την ελευθερία και επιβάλει τον φόβο στην ψυχή του παιδιού και μελλοντικά του αυριανού ενήλικα. Τα ανεξίτηλα τραύματα προκαλούν πόνο κα αφήνουν σκληρά το αποτύπωμά τους.