Μπορεί να επιβιώσει το κλυδωνιζόμενο ευρωπαϊκό οικοδόμημα;

Βρισκόμαστε στα κρίσιμα χρόνια 1877-1878 μετά την Συνθήκη του Βερολίνου και την απώλεια εδαφών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Γερμανία παίρνει αυτό που ήθελε. Εξοπλίζει και εκπαιδεύει τον τουρκικό στρατό, αναπτύσσει οικονομικές σχέσεις με την Αυτοκρατορία και αναλαμβάνει να κατασκευάσει την σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνο-Κωνσταντινούπολη-Βαγδάτη, γύρω από την οποία αναπτύχθηκε η γερμανική και η οθωμανική οικονομία.

Το Βερολίνο αναζήτησε γεωπολιτικό ρόλο στα τότε διεθνή δεδομένα. Η συγκρουσιακή του σχέση με τους Βρετανούς που διεκδικούσαν μέρος του ίδιου ζωτικού χώρου ήταν νομοτελειακή και εκδηλώθηκε σε δύο παγκοσμίους πολέμους. Μετά τον δεύτερο πόλεμο και οι δύο χώρες βγήκαν καθημαγμένες από την αντιπαράθεση. Το ίδιο, ίσως και περισσότερο η άλλη ευρωπαϊκή δύναμη, η Γαλλία. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να συνυπάρξουν σε μια Ευρωπαϊκή Κοινότητα σε οικονομική βάση, κυρίως, ελπίζοντας πως η οικονομία θα λείαινε τις διαφορές. Δημοσίως, οι διαφορές λειάνθηκαν. Πίσω από τις κουρτίνες η έχθρα ήταν έκδηλη στο τρίγωνο Παρίσι-Βερολίνο-Λονδίνο.

Με την βοήθεια σημαντικών πολιτικών αναστημάτων από τις ευρωπαϊκές χώρες-μέλη του κλαμπ, οι διαφορές καλύφθηκαν, ίσως δεν ξεπεράσθηκαν, και το αρχικό ευρωπαϊκό μόρφωμα πήρε τη μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ένωση βασιζόταν, κυρίως, στην οικονομία. Μια ενιαία αγορά ήταν που προσπαθούσε να ενοποιήσει και τις άλλες πολιτικές της, στο βαθμό που θα τα κατάφερνε, αλλά με βασικό στόχο να εξυπηρετηθεί το οικονομικό διακύβευμα.

Οι αρχιτέκτονες της Ένωσης δυστυχώς δεν θέλησαν να διαμορφώσουν ένα ομοσπονδιακό πείραμα στην βάση των τριών αρχών: οικονομία, κοινή άμυνα, κοινή εξωτερική πολιτική. Με κοινά, αναγνωρισμένα σύνορα τα οποία θα υπερασπιζόταν ένας ευρωπαϊκός στρατός. Το γιατί είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Επελέγη να παραμείνει η προσπάθεια στην επιφάνεια, να εμβαθύνει μόνο στην οικονομία και βλέποντας και κάνοντας.

Η πλήρης αδυναμία της ΕΕ

Η μεταναστευτική κρίση, η ενεργειακή κρίση, η βρετανική αδυναμία να γίνει συνείδηση ότι τα παλιά μεγαλεία τελείωσαν αλλά και παλιές ιστορίες που βγήκαν από το σεντούκι ευρωπαϊκών λαών που ζητούσαν δικαίωση για όσα ιστορικά υπέστησαν, οδήγησαν σε ένα πλαδαρό μόρφωμα με δαιδαλώδη και απίθανη γραφειοκρατία (πώς αλλιώς θα ικανοποιούνταν οι απαιτήσεις όλων;). Το ευρωπαϊκό μόρφωμα οικονομικά ήταν, μεν, υπαρκτό, ίσως και πολιτικά στον βαθμό που η οικονομία του έδινε διεθνή υπόσταση, δεν είχε, όμως, καμιά γεωπολιτική βαρύτητα.

Και σε περιόδους, όπως αυτή που διανύουμε, μεταβατικών κρίσεων που αλλάζουν σύνορα και απειλείται η παγκόσμια ειρήνη, αν δεν έχεις γεωπολιτικό έρμα, είσαι ανύπαρκτος. Η Ευρώπη δεν μπόρεσε να σταθεί ως υπολογίσιμος παγκόσμιος πόλος. Και δεν μπόρεσε διότι το οικονομικό εκτόπισμα που είχε (δεν είναι σίγουρο ότι το διαθέτει ακόμα) δεν αρκούσε για να την κάνει παγκόσμια δύναμη. Ήταν απολύτως εξαρτημένη από τις ΗΠΑ, ουσιαστικό παρακολούθημα της Ουάσιγκτον.

Σήμερα, εκτός της γεωπολιτικής της αδυναμίας περνά και τις άλλες δύο μορφές κρίσεων που απειλούν την ύπαρξή της: οικονομική και πολιτική. Οι νέες τεχνολογίες αναδιατάσσουν την παγκόσμια γεωοικονομική ισορροπία και το βιομηχανικό κεφάλαιο δεν αρκεί για να κάνει μια χώρα πρωτοπόρα στη νέα οικονομία. Οι εξαρτημένες επιλογές της Ευρώπης την οδήγησαν σε ρήξη με τη Ρωσία με αποτέλεσμα μια κοστοβόρα, για τις βιομηχανίες και γενικότερα την οικονομία, ενεργειακή αναταραχή.

Στις δύο μεγαλύτερες χώρες (Γερμανία-Γαλλία) η αυξανόμενη πολιτική κρίση έχει επιπτώσεις και στην οικονομία και στην αναζήτηση γεωπολιτικού προσανατολισμού. Η αμφισβήτηση του κυρίαρχου μοντέλου και της κυρίαρχης πολιτικής (αυτών που διαμόρφωσαν το σημερινό ευρωπαϊκό μόρφωμα) από δυνάμεις που διεκδικούν την εξουσία με αξιώσεις στις ευρωπαϊκές χώρες, είναι μια επιπλέον παράμετρος που κλυδωνίζει το οικοδόμημα. Στην ουσία οι δυνάμεις αυτές ζητούν ολοκληρωτική επιστροφή στην εθνική κυριαρχία. Η αδυναμία του πολιτικού προσωπικού να συλλάβει, να αναλύσει και να συνθέσει πολιτική που θα ενισχύσει την ένωση είναι άλλη μια αρνητική παράμετρος.

Γερμανία και Γαλλία σε κρίση

Ενώ η Γερμανία διέρχεται η ίδια πολιτική κρίση εξαιτίας των επιλογών της, η υπουργός Εξωτερικών Αναλένα Μπέρμποκ, κατά την επίσκεψή της στην Κίνα, κουνούσε με καθόλου διπλωματικό τρόπο, το δάκτυλο στην κινεζική ηγεσία, η οποία την αντιμετώπισε με περιφρόνηση. Ο Έλληνας πρωθυπουργός δηλώνει ότι βρίσκεται σε πόλεμο με τη Ρωσία και όσοι στις διάφορες πρωτεύουσες, το πληροφορήθηκαν, κάγχασαν περιφρονητικά. Η Ελλάδα πολεμά με τη Ρωσία! Ωστόσο, η Αθήνα περιμένει από τη Μόσχα όταν αξιοποιεί, για τις στρατιωτικές ανάγκες της, περιοχές που αμφισβητεί η Τουρκία να ζητά άδεια από τις ελληνικές, όχι τις τουρκικές αρχές. Το ευτύχημα είναι ότι η Ρωσία έχει την αίσθηση μεγάλης δύναμης και δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις αθηναϊκές καντρίλιες.

Στα δύο μεγάλα μέτωπα (Ουκρανικό και Μεσανατολικό) αμφισβητήθηκαν και οι λεγόμενες αρχές της ευρωπαϊκής Δύσης, το τελευταίο αποκούμπι του ευρωπαϊκού ενωτικού εγχειρήματος. Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μόνοι τους μιλούν για τις αρχές τους, μόνοι τους τις ακούν. Καλές οι αρχές και οι αξίες όταν τις διακηρύσσεις αλλά, πρέπει και να τις τηρείς. Τώρα, που καταστράφηκε μια χώρα (Ουκρανία) και ένας λαός, πού είναι οι χώρες που τις επικαλούνται; Κλαίνε στα ερείπια;

Το γεωπολιτικό υπόβαθρο των χωρών αυτών δεν στάθηκε ικανό να τους δείξει πως για την Ρωσία αποτελούσε όρο επιβίωσης να αντιδράσει στη νατοϊκή προσπάθεια να αγγίξει τα ρωσικά σύνορα και να ακυρώσει τις πυρηνικές της δυνατότητες, μέσω Ουκρανίας. Ποια ήταν η ευαισθητοποίηση της Ευρώπης στο παλαιστινιακό δράμα, τι έγινε σε επίπεδο παρέμβασης στην τραγωδία των αμάχων (και των ομήρων), ποια είναι η παρουσία της Ευρώπης σήμερα;

Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τρίζει

Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αυτό έστω που χτίστηκε ως σήμερα, τρίζει. Οι δυνάμεις που αναδύονται αμφισβητούν τα θεμέλιά του. Αλλά η Ευρώπη είναι, τώρα, που χρειάζεται. Όταν δημιουργήθηκε, η βασική έγνοια ήταν η αποφυγή ενός νέου πολέμου μέσω της οικονομικής συνεργασίας. Σήμερα η ύπαρξη και ενίσχυσή της επιβάλλεται από τον καταλύτη της νέας τεχνολογίας. Η Ψηφιακή Εποχή και η επερχόμενη εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν μπορεί να ανταποκριθούν στα στενά όρια των εθνικών συνόρων.

Τα εθνικά σύνορα εξυπηρέτησαν ομάδες ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά σε εποχές που τα είχαν ανάγκη. Σήμερα όσο και να τα θέλει κάποιος δεν μπορεί να τα διατηρήσει. Όχι από άποψη κυριαρχίας, αλλά ουσίας. Είναι διαφορετικό πράγμα η διατήρηση των πολιτισμικών στοιχείων και της εθνικής ταυτότητας των ευρωπαϊκών λαών μέσα σε μια ομοσπονδιακή Ευρώπη με δημοκρατίες τα σημερινά κράτη-μέλη και διαφορετικό η επιστροφή στα εθνικά κράτη που θα ακυρώνει την προσπάθεια δημιουργίας μιας κοινής ευρωπαϊκής δομής.

Η Ευρώπη σήμερα αμφισβητείται από τις δύο κεντρικές δυνάμεις που την δημιούργησαν. Τη Γερμανία και τη Γαλλία. Η κρίση που διέρχονται (οικονομική και πολιτική) θα διαχυθεί ως κρίση και στα άλλα κράτη-μέλη. Από ποιον θα σωθεί; Είμαστε σίγουροι ότι οι μικρότερες χώρες όπως η Ελλάδα δεν την χρειαζόμαστε;