Τι επιφυλάσσουν οι “μετριοπαθείς τζιχαντιστές” στους πανηγυρίζοντες την πτώση Άσαντ

Αν και ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, με τη συμμετοχή πλείστων όσων μεγάλων δυνάμεων, είτε δια της πλαγίας είτε ευθέως, εκτυλίχθηκε για περισσότερο από μια δεκαετία, η πρόσφατη κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ υπογραμμίζει τη σύμπτωση εξωτερικής παρέμβασης, εσωτερικού κατακερματισμού και στρατηγικής αναπροσαρμογής από περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις.

Μετά από 13 χρόνια πολέμου και προσπάθειας εκδίωξης του Άσαντ είναι αδύνατον να αμφισβητήσουμε ότι ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην ενορχήστρωση της αλλαγής καθεστώτος στη Συρία υπήρξε κομβικός, καθοδηγούμενος από στρατηγικά συμφέροντα που εκτείνονται πέρα από τις άμεσες ανησυχίες της ίδιας της Συρίας. Οι ΗΠΑ ήταν υπερδεκαετώς (Operation Timber Sycamore) βαθύτατα προσηλωμένες στην ανατροπή του Άσαντ, ακόμη και σε βαθμό που υποστήριζαν παρατάξεις όπως η HTS (Hayat Tahrir al-Sham) υπό την ηγεσία προσωπικοτήτων εκ της Αλ Κάιντα – πού πήγε ο “παγκόσμιος πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία”; – όπως ο αλ-Τζολάνι (al-Jolani/Golani, “ο εξ Υψιπέδων Γκολάν”), παρά τον χαρακτηρισμό τους ως τρομοκρατικές οργανώσεις.

Η επιμονή αυτή τροφοδοτήθηκε, όχι μόνο από τους γεωπολιτικούς στόχους της ίδιας της Αμερικής, αλλά και από την επιρροή συμμάχων, όπως το Ισραήλ και η Τουρκία. Το Ισραήλ θεώρησε την πτώση του Άσαντ ως στρατηγικό πλήγμα για το Ιράν, διακόπτοντας τις γραμμές ανεφοδιασμού της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Η εμπλοκή της Τουρκίας είχε ως κίνητρο τις ανησυχίες για την κουρδική αυτονομία και τις σαφώς εδαφικές πλέον φιλοδοξίες της, στις οποίες ηχεί ο “Εθνικός Όρκος” του 1920 (Misak-ı Millî).

Η κατάρρευση του καθεστώτος αντανακλά επίσης την αναπροσαρμογή των προτεραιοτήτων της Ρωσίας. Παρά την αρχική της δέσμευση να στηρίξει τον Άσαντ, η Ρωσία απέσυρε τελικά σημαντική στήριξη, αναγνωρίζοντας την αναποτελεσματικότητα του συριακού στρατού και το μη βιώσιμο της θέσης του Άσαντ. Αυτή η στρατηγική στροφή υπογραμμίζει τους ευρύτερους περιορισμούς της διεθνούς εμβέλειας της Ρωσίας, εν μέσω της ενασχόλησής της με την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη.

Γιατί έπεσε το καθεστώς Άσαντ

Εσωτερικά, η πτώση του Άσαντ επισπεύσθηκε από βαθιά ριζωμένες κοινωνικοπολιτικές και εθνοτικές ρωγμές. Το καθεστώς Άσαντ, προέκταση της οικογενειακής και φυλετικής εξουσίας, απέτυχε να δημιουργήσει μια συνεκτική εθνική ταυτότητα. Η αδυναμία τόσο του Άσαντ, όσο και της ίδιας της σημερινής Συρίας, να ενσωματώσει τις διαφορετικές φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες της – Αλαουίτες, Κούρδοι, Σουνίτες – σήμαινε ότι μόλις η κεντρική εξουσία του καθεστώτος αποδυναμώθηκε, το κράτος κατέρρευσε σα χάρτινος πύργος. Η κατάρρευση αυτή επιταχύνθηκε από την οικονομική επιδείνωση, η οποία εκτραχύνθηκε από τις αμερικανικές κυρώσεις και τη διακοπή των πετρελαϊκών προμηθειών του Ιράν προς τον Άσαντ.

Ο κατακερματισμός της Συρίας σε εδάφη που ελέγχονται από διάφορες πολιτοφυλακές – πολλές με τζιχαντιστικές διασυνδέσεις – υπογραμμίζει την πλήρη αποσύνθεση της κρατικής εξουσίας. Η HTS και άλλες φατρίες ασκούν τώρα εξουσία, αλλά η επιρροή τους παραμένει τοπική και κατακερματισμένη, στερούμενη της συγκεντρωτικής ιδεολογίας που κάποτε οδηγούσε το ISIS.

Προκλήσεις για όλους

Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και η άνοδος των τζιχαντιστικών ομάδων στη θέση του δημιουργούν σημαντικές προκλήσεις και ευκαιρίες για τους περιφερειακούς και παγκόσμιους δρώντες. Για το Ισραήλ, το χάος στη Συρία προσφέρει τόσο στρατηγικά κέρδη, όσο και κινδύνους. Ενώ η διατάραξη της επιρροής του Ιράν είναι επωφελής γι’ αυτό, οι συνεχείς βομβαρδισμοί του Ισραήλ κατά συριακών στρατιωτικών μέσων αντανακλούν τις ανησυχίες ότι οι τζιχαντιστικές ομάδες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μελλοντική απειλή. Το Ισραήλ θα ζει πλέον με τον κίνδυνο να εμπλακεί σε μια νέα σύγκρουση με τις ενισχυμένες τζιχαντιστικές παρατάξεις, οπότε το κέρδος από την εκδίωξη του εχθρικού προς αυτό καθεστώτος Άσαντ έχει περιορισμούς.

Παρά τα πρωτοφανή της (και εδαφικά!) κέρδη, η Τουρκία επίσης αντιμετωπίζει μια περίπλοκη συνθήκη: Η παρουσία τζιχαντιστικών ομάδων στα νότια σύνορά της είναι δίκοπο μαχαίρι. Τα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στη Βόρεια Συρία, που καθοδηγούνται από οιονεί αυτοκρατορικές φιλοδοξίες και οθωμανική μνήμη, δύνανται να συγκρουστούν με την ανάγκη να περιοριστούν εξτρεμιστικά στοιχεία που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το δικό της έδαφος.

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η αλλαγή καθεστώτος αποτελεί μια πύρρειο νίκη. Αν και επιτυγχάνεται ο στόχος της απομάκρυνσης του Άσαντ, η συνέχεια – που χαρακτηρίζεται από αστάθεια, άνοδο των τζιχαντιστών και ανθρωπιστικές κρίσεις – προσφέρει λίγη στρατηγική σαφήνεια. Οι ηθικές και νομικές ασάφειες της υποστήριξης ομάδων όπως η HTS, παρά τον χαρακτηρισμό τους ως τρομοκρατικές, εκθέτουν τις αντιφάσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Η δέσμευση για την ασφάλεια του Ισραήλ συνεχίζει να οδηγεί την εμπλοκή των ΗΠΑ, αλλά τα μακροπρόθεσμα οφέλη παραμένουν υδαρή.

Ιράκ, Λιβύη και τώρα Συρία… 

Η αλλαγή καθεστώτος στη Συρία σηματοδοτεί μια ευρύτερη τάση κατάρρευσης των κρατών στον αραβικό κόσμο. Η Συρία έρχεται να προστεθεί στη Λιβύη και το Ιράκ, ως παραδείγματα τεχνητά κατασκευασμένων κρατών που έχουν πλέον διαλυθεί. Αυτή η μερική διάβρωση του σύγχρονου αραβικού κρατικού συστήματος, με την Αίγυπτο ως τον τελευταίο προφανή εναπομείναντα πυλώνα, δείχνει ένα μέλλον όπου θα κυριαρχούν ο φυλετισμός και ο σεχταρισμός. Οι συνέπειες για την περιφερειακή σταθερότητα είναι σαφείς: Η κατάρρευση της κεντρικής εξουσίας σε ένα κράτος δημιουργεί ένα κενό, το οποίο σπεύδουν να καλύψουν ομάδες τζιχαντιστών, πολέμαρχοι και ξένες δυνάμεις.

Επιπλέον, η περίπτωση της Συρίας αναδεικνύει τα όρια της εξωτερικής παρέμβασης. Τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν, παρά τα συμφέροντά τους, βρήκαν τελικά τη Συρία σε τέλμα.

Τα πράγματα βρίσκονται ακόμη εν κινήσει: Η μόνη βεβαιότητα είναι η έκλειψη κάθε σταθερότητας. Επιπλέον, η αλλαγή καθεστώτος στη Συρία αποτελεί μικρόκοσμο ευρύτερων γεωπολιτικών τάσεων που διαμορφώνουν τον 21ο αιώνα. Με κινητήρια δύναμη τις εξωτερικές δυνάμεις, τον εσωτερικό κατακερματισμό και τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς, η κατάρρευση της Συρίας υπογραμμίζει την ευθραυστότητα των μετα-αποικιακών κρατικών συστημάτων στη Δυτική Ασία.

Οι επιπλοκές και επιπτώσεις επεκτείνονται πέρα από τη Συρία, επηρεάζοντας τις περιφερειακές συμμαχίες, την ισορροπία δυνάμεων και την αποτελεσματικότητα της ξένης παρέμβασης. Καθώς κατακάθεται ο κουρνιαχτός, η αποσύνθεση της Συρίας δημιουργεί νέα δυνητικά πεδία άμεσων εντάσεων – μεταξύ άλλων καθώς Τουρκία και Ισραήλ έχουν πλέον οιονεί σύνορα μεταξύ τους στα νεοκατακτημένα εδάφη, εντός του πάλαι ποτέ κυρίαρχου κράτους της Συρίας…