Ο πλανήτης δεν μπορεί να είναι πλέον αμερικάνικος…

Στις ΗΠΑ, που εξακολουθούν να είναι μία από τις χώρες με το χαμηλότερο επίπεδο δασμών στον κόσμο, η εποχή του Κλίντον έχει πλέον παρέλθει προ πολλού: Ο σκεπτικισμός ως προς το άνοιγμα στο εμπόριο έχει μολύνει τους Ρεπουμπλικάνους και τους Δημοκρατικούς, την τελευταία δεκαετία. H διαδικασία κυρώσεων και αντικυρώσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου αποτελεί απτό παράδειγμα.

Η πρώτη κίνηση ξεκίνησε ήδη από την κυβέρνηση Ομπάμα. Συνεχίστηκε επί Τραμπ με παρορμητικές κινήσεις και στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο Τζο Μπάϊντεν. Επιπλέον, καταδεικνύοντας πόσο έχει τεθεί τέλος στη φάση-Κλίντον και της “απελευθέρωσης του εμπορίου”, επί μήνες στην Ουάσιγκτον διεξάγεται συζήτηση γύρω από την αναθεώρηση του καθεστώτος του «πιο ευνοημένου έθνους», μιας από τις θεμελιώδεις αρχές του ΠΟΕ, για την Κίνα.

Ως εκ τούτου, οι άνεμοι του προστατευτισμού πνέουν και από τις δύο πλευρές της πολιτικής αρένας των Ρεπουμπλικάνων και των Δημοκρατικών, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με την Κίνα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι το αποτέλεσμα της 5ης Νοεμβρίου είναι άσχετο για το διεθνές εμπόριο, όπως για το εμπόριο μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Οι προσεγγίσεις και οι στόχοι των προτάσεων της Χάρις και του Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας (και του έργου των δύο κυβερνήσεων μεταξύ 2017 και 2020 και μεταξύ 2021 και 2024) σε αυτό το μέτωπο ήταν βαθύτατα διαφορετικοί.

Οι Δημοκρατικοί του Μπάϊντεν βλέπουν την εμπορική πολιτική ως ένα μέσο πολιτικής για την υποστήριξη της αμερικανικής βιομηχανίας και των εργαζομένων ενάντια στις αθέμιτες πρακτικές άλλων χωρών σε στρατηγικούς τομείς. Ο Τραμπ, όμως, όπως γνωρίζουμε ειδωλοποιεί τους δασμούς («το μεγαλύτερο πράγμα που επινοήθηκε ποτέ») ως πανάκεια ικανή να αποτρέψει στρατιωτικές συγκρούσεις, να απορροφήσει εκ νέου το “άδικο” αρνητικό ισοζύγιο του εμπορικού ισοζυγίου των ΗΠΑ, να ανοικοδομήσει την εθνική βιομηχανική βάση και να περικόψει το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα. Για τα επόμενα τέσσερα χρόνια ο κόσμος θα πρέπει επομένως να αντιμετωπίσει αυτό το δεύτερο όραμα.

Δασμοί και προστατευτισμός

Εάν η πρώτη εκδοχή του Τραμπ αντιπροσώπευε ένα σοκ για την εμπορική πολιτική των ΗΠΑ και των υπολοίπων χωρών, η δεύτερη εκδοχή υπόσχεται να είναι ακόμη πιο προστατευτική και με άρωμα του δέκατου ένατου αιώνα. Ο λόγος; Το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα κατηγορείται από τον Τραμπ ότι είναι “στημένο”.

Ο Τραμπ έχει προτείνει μια πιο επιθετική δασμολογική πολιτική από αυτή που εφάρμοσε το 2018-2019. Την περίοδο αυτή, ο πρόεδρος επέβαλε δασμούς σε περίπου 380 δισεκατομμύρια δολάρια εισαγόμενων προϊόντων των ΗΠΑ (περίπου το 15% των συνολικών εισαγωγών των ΗΠΑ από τον υπόλοιπο κόσμο), εκ των οποίων έως και 350 δισεκατομμύρια δολάρια αγαθών που εισήχθησαν εκείνη την εποχή από την Κίνα. Σε μικρότερο βαθμό, η ΕΕ επηρεάστηκε επίσης, ειδικά στον τομέα του χάλυβα και του αλουμινίου, και η Ιαπωνία. Ο Μπάϊντεν διατήρησε τους δασμούς του Τραμπ κατά της Κίνας, ενώ βρήκε μια λεπτή εκεχειρία με τους συμμάχους.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι, παρά τις πολυάριθμες πρωτοβουλίες δασμών, το εμπορικό έλλειμμα (αγαθών) των ΗΠΑ δεν μειώθηκε καθόλου τα τελευταία χρόνια: Το 2016 ήταν 735 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2021 ήταν 1,070 δισεκατομμύρια δολάρια και το 2023 1,063 αντίστοιχα. Σε σχέση με την Κίνα υπάρχει μια τάση μείωση του εμπορικού ελλείμματος (αγαθών) την τελευταία δεκαετία (δες Γράφημα 1).

Στην πραγματικότητα, η όποια μείωση του ελλείμματος έναντι της Κίνας υπεραντισταθμίστηκε από την αύξηση του σε άλλες χώρες, όπως το Μεξικό και το Βιετνάμ, χωρίς να μειωθεί η εξάρτηση των ΗΠΑ από τις αλυσίδες εφοδιασμού που συνδέονται με την Κίνα. Στο Γράφημα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη του εμπορίου αγαθών μεταξύ ΗΠΑ και Βιετνάμ. Από την ημερομηνία επιβολής δασμών στην Κίνα οι εξαγωγές από το Βιετνάμ αυξάνονται συνεχώς και το έλλειμμα ξεπερνά τα 100 δισ. δολάρια το 2023. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με το Μεξικό, όπως παρουσιάζεται στο Γράφημα 3.

Οι δασμοί του Τραμπ

Αντιμέτωπος με αυτές τις εξελίξεις μετά την αρχική επιβολή δασμών, ο Τραμπ πρότεινε κατά την προεκλογική εκστρατεία να επιβληθούν καθολικοί δασμοί 60% σε όλα τα κινεζικά προϊόντα, προκειμένου να εφαρμοστεί η αποσύνδεση και 10% ή 20% σε όλα τα προϊόντα από τον υπόλοιπο κόσμο. Δηλαδή αύξηση της ποσότητας του φαρμάκου που δεν έχει αποδειχτεί αποτελεσματικό μέχρι σήμερα.
Ο Τραμπ απείλησε μάλιστα να εισαγάγει δασμούς 100% στις εισαγωγές από χώρες που μειώνουν τη χρήση του δολαρίου (η σαφής αναφορά στους BRICS) και 200% ή περισσότερο στα οχήματα που εισάγονται από το Μεξικό.

Στην τελευταία περίπτωση θα πρέπει να τονιστεί ότι η αναθεώρηση της Συμφωνίας ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά (USMCA), αποτέλεσμα της επαναδιαπραγμάτευσης της NAFTA κατά την πρώτη προεδρία του Τραμπ, αναμένεται το 2026. Τέλος, ο Τραμπ δήλωσε ότι ήταν υπέρ της κατάργησης το καθεστώς του «πιο ευνοημένου έθνους» για την Κίνα. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις για έναν εμπορικό πόλεμο μεταξύ 2025 και 2026.

Οι προαναφερθείσες ανακοινώσεις στο Truth στα τέλη Νοεμβρίου και η επιλογή γερακιών για ορισμένες βασικές θέσεις στην επόμενη διοίκηση, όπως οι Howard Lutnick και Jamieson Greer σε ζητήματα Διεθνούς Εμπορίου και σε μικρότερο βαθμό ο Kevin Hassett ως Πρόεδρος των Οικονομικών Συμβούλων (Council of Economic Advisers) έχουν ήδη στείλει ένα ισχυρό μήνυμα, το οποίο ο διορισμός ενός στελέχους της Wall Street στο υπουργείο Οικονομικών, Scott Bessent, δεν μπόρεσε να μετριάσει.

Οι επίμονες ρητορείες για τους δασμούς, και όχι μόνο, του Τραμπ έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία τους. Παρά το γεγονός ότι ο εκλεγμένος πρόεδρος διαλαλεί επανειλημμένα ότι ο δασμός είναι η αγαπημένη του λέξη, πολλοί παρατηρητές, επενδυτές και ξένοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ελπίζουν ότι οι υποσχέσεις του είναι απλές ρητορείες, αμφιβάλλοντας ότι θα ακολουθούσε πραγματικά την ατζέντα του προστατευτισμού με επίκεντρο τους δασμούς.

Η πρόσφατη εμφάνισή του στο “Meet The Press”, όπου υποστήριξε και πάλι ότι «πιστεύει πολύ τους δασμούς» που «δεν κοστίζουν τίποτα στους Αμερικανούς», ενίσχυσε τις προηγούμενες απειλές του να επιβάλει δασμούς 25% σε όλα τα αγαθά που προέρχονται από το Μεξικό και τον Καναδά και 10% στην Κίνα. Οι αμφιβολίες για το εάν ο Τραμπ εννοεί όσα διαλαλεί για τους δασμούς μάλλον θα πρέπει να σταματήσουν…

Εξάλλου έχει υπάρξει ήδη πρόεδρος! Προφανώς δεν έκανε την Αμερική πάλι μεγάλη μέσω των δασμών, ούτε με τον εκφοβισμό των υπολοίπων χωρών, ανεξαρτήτως αν είναι αναγνωρισμένοι αντίπαλοι ή δυστυχείς συνεργάτες… διαφορετικά δεν θα εξέλεγαν οι πολίτες των ΗΠΑ τον Μπάιντεν ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, ήδη από την αρχή της θητείας του βρισκόταν σε διανοητική παρακμή, σύμφωνα με την Wall Street Journal! Προσωπικά θεωρώ ότι δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι δύο νίκες του Τραμπ επιτεύχθηκαν με αντιπάλους γυναίκες. Φαίνεται ότι η βαθιά Αμερική δεν είναι έτοιμη ακόμη και τώρα να δώσει στη γυναίκα το ανώτερο αξίωμα που προφανώς το δικαιούται…

Εργαλειοποίηση του φόβου

Είναι έντονη η εικόνα του εκφοβισμού που προσπαθεί να διαχύσει ο Τραμπ στις υπόλοιπες φιλικές και εχθρικές χώρες. Να διασπείρει το φόβο ότι έχει τη δύναμη να τιμωρήσει τους πάντες αν δεν συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις του. Νομίζω ότι αυτή η έστω και ρητορική προβολή δύναμης είναι προφανώς δείγμα μειωμένης ισχύος!

Μέχρι τώρα ένας φόβος έχει εξαπλωθεί σχετικά με τι θα κάνει ο Τραμπ, ή αν θα κάνει αυτά που έχει εξαγγείλει. Οι περισσότεροι αναλυτές καταγίνονται στο να δείξουν το κόστος των δασμών για τις οικονομίες των ΗΠΑ και των υπολοίπων χωρών του πλανήτη. Όλες οι αναλύσεις γίνονται χωρίς να λαμβάνεται στοιχειωδώς υπόψη οι δυνατότητες αντίδρασης των υπολοίπων παικτών του πλανητικού παιχνιδιού. Λες και οι ΗΠΑ “παίζουν” μόνες τους στο πλανητικό παίγνιο. Λες και μπορούν να κάνουν αυτό που θέλουν. Λες και η όποια επιλογή τους θα την δεχθούν οι υπόλοιπες, χώρες δίχως καμία αντίδραση!

Μα ακριβώς επειδή δεν μπορούν να κάνουν αυτό που θέλουν προστρέχουν στον εκφοβισμό (μέσω Τραμπ). Μα ποιος εκφοβίζεται, ποιος πέφτει θύμα του εκφοβισμού του Τραμπ; Αυτός που είναι έτοιμος να εκφοβισθεί! Σίγουρα οι Ευρωπαίοι με τις σημερινές τους ηγεσίες, είτε αυτές που ασπάζονται τις απόψεις του Τραμπ, είτε αυτές που σαφώς δεν τις ασπάζονται, αλλά τρέμουν από το φόβο τους. Θεωρώ όμως ότι οι ρητορείες (ακόμη και αν γίνουν πράξεις) δεν φοβίζουν τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, ειδικά τις μεγάλες χώρες, όπως την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία, τη Βραζιλία, τη Νοτιοαφρικανική Ένωση, το Ιράν, αλλά και τις υπόλοιπες μικρότερες χώρες που συναγελάζονται μαζί τους. Ανεξαρτήτως των επιθυμιών του καθενός ο κόσμος, ο πλανήτης δεν μπορεί να είναι πλέον αμερικάνικος!

Μοναδική υπερδύναμη;

Σχέδια για να ανακτήσουν οι ΗΠΑ, αυτό που οι ίδιες θεωρούν ότι τους ανήκει δικαιωματικά και “εκ θεού”, την απόλυτη κυριαρχία στον πλανήτη – ειρήσθω εν παρόδω ποτέ δεν την είχαν: Στην αρχή της ανόδου τους στην παγκόσμια κλίμακα ισχύος υπήρχαν οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις με αποφασιστικό ρόλο στα παγκόσμια τεκταινόμενα, μετά δε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε η Σοβιετική Ένωση και μετά την πτώση της τελευταίας και την φιλελεύθερη ευφορία της εποχής Κλίντον και της νεοσυντηρητικής κυριαρχίας του Μπους Τζούνιορ, περίπου μια εικοσαετία όλη και όλη κυριαρχίας ως μοναδική υπερδύναμη, εμφανίσθηκε η Κίνα προϊόν της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης – τα τελευταία 30 έτη έχουν υπάρξει ξανά.

Θυμίζω απλά το σχέδιο των Νέο-συντηρητικών: Σχέδιο για τον Νέο Αμερικανικό Αιώνα (Project for the New American Century) το 1997, το οποίο παρά τις προσπάθειές τους μέσω των κυβερνήσεων Μπους τζούνιορ, κατέληξε στις ελληνικές καλένδες, αδυνατώντας να μειώσει τη φθορά ισχύος των ΗΠΑ. Βεβαίως ο πρώτος διδάξας προς αυτή την κατεύθυνση, για να μην λησμονούμε, ήταν ο Ρόναλντ Ρέιγκαν με το εκλογικό σλόγκαν Restore America.

Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά του Make America Great Again (Maga) του Τραμπ από τα δύο σχέδια που έχουμε αναφέρει: Ενώ στα δύο σχέδια οι ΗΠΑ βρίσκονται στην αρχή και στο τέλος της κερδισμένης μάχης, με το αντίπαλο στρατόπεδο δηλαδή σε μια ανοδική πορεία ισχύος, το σχέδιο του Τραμπ ξεκινά από την υπόθεση ότι «το αμερικανικό όνειρο πέθανε» και ότι «η χώρα [μας] τα πάει πολύ άσχημα»﮲ Πρόκειται συνεπώς για κάτι περισσότερο από μια έκκληση στην ελπίδα ενός έθνους που αισθάνεται εξαιρετικό και ικανό, φαντάζει ως μια υπενθύμιση του φόβου ενός λαού που συλλογίζεται με αγωνία την ιδέα να μην είναι πλέον ούτε το ένα ούτε το άλλο…