Τι σχέση έχει ο Έλον Μασκ με τον Ισαάκ Ασίμοφ

Η εν προκειμένω απάντηση εντοπίζεται σε μια προ πολλού τεκμηριωμένη βεβαιότητα: Σχεδόν πάντα οι επαναστάσεις πυροδοτούνται “από τα πάνω”. Και εξαιτίας ακριβώς των “αποπάνω” τα καθεστώτα αλλάζουν. Αυτό αναλυτικώς το εξηγούσε καθηγητής της Ιστορίας στη παλαιά Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ: “Γιατί, στη Γαλλία, επικράτησαν οι ανατροπείς των ετών 1789-1792; Επειδή πολλοί αριστοκράτες φθονούσαν τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’, ενώ ταυτόχρονα όλοι οι εστεμμένοι της Ευρώπης παρακολουθούσαν με ενθουσιασμό την κατάρρευση της -πρώην- πανίσχυρης γαλλικής μοναρχίας.”

Τελοσπάντων… Το θέμα μας σήμερα είναι ο Έλον Μασκ και το – ας το πούμε έτσι – “όραμά του”. Λοιπόν, το σημαντικό στην περίπτωσή του είναι ότι η προσωπικότητά του συγκεντρώνει τέσσερα χαρακτηριστικά που συνιστούν διάψευση στερεοτύπων τα οποία, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, μάς έχουν επιβληθεί. Συγκεκριμένα:

1. Στο σχολείο ο Έλον Μασκ ήταν “σπασίκλας” (nerd), αλλά αυτό -σε αντίθεση με την κοινωνικώς βαθύρριζη άποψη – δεν τον εμπόδισε να γνωρίσει, μέχρι τώρα, επιτυχίες θεαματικές.

2. Είναι παιδί γονέων χωρισμένων, κατάγεται από τη Νότια Αφρική, χώρα που κατά το β’ μισό του 20ού αιώνα βρισκόταν σε διαρκή αναταραχή, και αλληλοδιαδόχως πήρε τρεις διαφορετικές εθνικότητες. Επιπλέον, πάσχει από μορφή αυτισμού. Όλα αυτά όμως δεν τού προκάλεσαν ούτε “ανεπούλωτα ψυχικά τραύματα” ούτε “αξεπέραστα συμπλέγματα”.

3. Τα βιώματα των παιδικών και νεανικών του χρόνων καθώς και οι προσπάθειες που κατέβαλε, προκειμένου να βρει χρήματα για να σπουδάσει, δεν τον ώθησαν σε αγώνα για “ένα καλύτερο κόσμο” και τα συμπαρομαρτούντα. Αντιθέτως φαίνεται πεπεισμένος ότι οι κοινωνίες των ανθρώπων δεν λειτουργούν λογικά και ότι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει.

4. Τέλος, σε έμμεση μα εμφανή αντίθεση προς τη δυσοίωνη πρόβλεψη του Τόμας Μάλθους (1766-1834) σχετικώς με τον υπερπληθυσμό, ο Μασκ διατείνεται ότι η υπογεννητικότητα συνιστά απειλή για το μέλλον της Ανθρωπότητας. Πώς όμως θα αντιμετωπιστούν οι “επίγειες” επιπτώσεις της δημογραφικής ανάπτυξης την οποία εμπράκτως επαγγέλλεται; Είναι απλό: Έξοδος από τη Γη προς τα άστρα! Και χάρη σε αυτήν τη μύχια πεποίθησή του, ανασύρθηκε από το “Υπόγειο της Λησμονιάς”, το έργο του Ισαάκ Ασίμοφ.

Η φαντασία του Ασίμοφ

Μόνο οι προχωρημένοι στην ηλικία αναγνώστες μας μπορεί να θυμούνται αυτόν τον τελευταίο. Γιος Ιουδαίων της Ρωσίας ο Ασίμοφ (1920-1992) έζησε στις ΗΠΑ, όπου σταδιοδρόμησε ως καθηγητής Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Η παγκόσμια φήμη του όμως δεν οφείλεται στη διδασκαλία του αλλά στο συγγραφικό του έργο: Θεωρείται ως ο μεγαλύτερος δημιουργός λογοτεχνημάτων Επιστημονικής Φαντασίας. Και πράγματι υπήρξε όχι μόνο εκπληκτικά παραγωγικός και ιδιαίτερα γλαφυρός μα και προφητικός. Και αυτό, επειδή προέβλεψε ότι το “μέλλον της Ανθρωπότητας βρίσκεται στα άστρα”. Και είναι η εν λόγω πρόβλεψή του που, όπως φαίνεται, οιστρηλατεί τον Έλον Μασκ…

Το έργο του Ασίμοφ έγινε γνωστό στη χώρα μας κυρίως χάρη στις “Εκδόσεις Γαλαξία”. Το 1961, πράγματι, κυκλοφόρησε από αυτές μία συλλογή με τίτλο “Φανταστικά Διηγήματα”, όπου περιλαμβάνονταν, μεταφρασμένα στη γλώσσα μας, λογοτεχνήματα ανθολογημένα από αμερικανικά δημοσιεύματα της δεκαετίας 1950-1960. Το πρώτο, μάλιστα, της συλλογής ήταν νουβέλα του Ασίμοφ με τίτλο: “Οι Κυνηγοί του Διαστήματος”.

Εύγλωττη διατύπωση! Οι άνθρωποι, στο εν προκειμένω έργο, έχουνε, στον πλανήτη μας, διαβίωση ουσιαστικά τόσο εύκολη, ώστε να καταντάει βαρετή: Οι γαλανοί ουρανοί και οι ομοιόχρωμες θάλασσες, το πράσινο χορτάρι, οι γοητευτικώς μυστηριώδεις συστάδες δέντρων, οι λευκασμένες από τα χιόνια βουνοκορφές και τα παρεμφερή τείνουν βαθμιαίως να μεταβάλουν τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων σε όντα που απλώς “μετρούν τον χρόνο που τούς μένει μέχρι να πεθάνουν”. Έτσι, οι λίγοι που διατηρούν μέσα τους κατάλοιπα ηρωισμού, εγκαταλείπουν τη Γη και ιδρύουν αποικίες στη Σελήνη, την Αφροδίτη και ιδίως στον Άρη ο οποίος είναι πλανήτης με σημαντικές ομοιότητες με τον δικό μας.

Στον Άρη, βέβαια, κατά τον Ασίμοφ, η ζωή παρουσιάζει μεγάλες δυσχέρειες. Το ἐδαφος είναι σκληρό και άγονο και μόνο με δυσχερείς εξορύξεις και υδροπονικές καλλιέργειες επιτυγχάνεται μια “ανθρωπίνως ανεκτή” διαβίωση. Οι άποικοι πάλι, προσπαθώντας να αποβάλουν τη γήινη ψυχοσύνθεση, επιχειρούν “διαστημικές επιδρομές” με σκοπό την “αλίευση” στον χώρο που περιβάλλει τη Γη μεταλλικών απορριμμάτων, άχρηστων πια στους κατοίκους της τελευταίας αλλά πολύτιμων για τους “Αρείους”.

Οι άποικοι του Άρη

Ιδού όμως που προκύπτει το δυσεπίλυτο πρόβλημα: Οι “Γήινοι”, συνεπαρμένοι από τις ευκολίες που επί χιλιετίες τούς προσέφερε ο πλανήτης “τους”, έχουνε κατασπαταλήσει κάθε σημαντική πηγή ενέργειας. Ούτε πετρέλαιο ούτε άνθρακας υπάρχουνε πια σε αξιόλογες ποσότητες! Σε αντικατάστασή τους, βέβαια, έχει, “επί Γης”, επινοηθεί μια μέθοδος υδατικής διάσπασης, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η εκκίνηση ακόμα και διαστημόπλοιων. Έτσι, οι άποικοι του Άρη, όπου νερό δεν βρίσκεται, παίρνουνε από τη Γη όσο τους χρειάζεται για τα ταξίδια, τις καλλιέργειες και τις οικιακές τους χρήσεις.

Οι “Γήινοι”, πάντως, συνεχίζουν να είναι γήινοι! Δεν μπορεί, κατά συνέπεια, ο καθένας τους να δει πολύ πέρα από τον μικρόκοσμό του. Και το επακόλουθο αυτής της αδυναμίας τους καταλήγει προβλέψιμο: Εμφανίζεται κάποιος “πολιτικός ανήρ” ο οποίος διακηρύσσει πως, για τις “δυστυχίες” της Ανθρωπότητας, φταίνε οι “Σπάταλοι” τού “όχι και τόσο μακρινού παρελθόντος”. Όχι άλλες σπατάλες λοιπόν! Ούτε σταγόνα νερό στους αποίκους του Άρη! Και ως προς το πώς θα ζήσουνε “εκεί πάνω” αυτοί… ε, ας σταματήσουν να επιδίδονται σε “ηρωικές σαχλαμάρες”! Να επιστρέψουν στον “πλανήτη των προγόνων τους”!

Γλαφυρώς μάς περιγράφει ο Ασίμοφ το τραγικό δίλημμα των “Αρείων”. Πώς θα επιβιώσουν στον άχαρο πλανήτη τους χωρίς νερό; Να παρατήσουν τη νέα τους πατρίδα και να γυρίσουν “στα εύκολα”; Σκέφτονται, ξανασκέφτονται και, λίγοι καθώς είναι, παίρνουν απόφαση συγκινητικώς ομόφωνη: Όχι, δεν επιστρέφουν! Θα πάνε μπροστά! Απέραντο είναι το Διάστημα, άρα κάπου θα βρεθεί νερό και για αυτούς…

Και να που τελικώς δικαιώνονται! Διαπιστώνουν, πράγματι, πως οι δακτύλιοι που περιβάλλουν τον πλανήτη Κρόνο αποτελούνται από κομμάτια πάγου. Επινοούν λοιπόν έναν απλούστατο στη σύλληψη αλλά μεγαλειώδη στην εφαρμογή του τρόπο μεταφοράς και έτσι κατορθώνουν να φέρουν στην αποικία τους γιγαντιαίες “παγοκολώνες”. Συνακολούθως, λυτρωμένοι από το άγχος της επιβίωσης, δηλώνουν στους “Γήινους” ότι δεν χρειάζονται το “νερό τους” καθώς και ότι, μη όντας μικρόψυχοι, εάν κάποια στιγμή η Γη χρειαστεί νερό, ο Άρης προθύμως θα της προμηθεύσει “όσο θέλει”.

Μέχρι που θα φτάσει ο Μασκ

Αυτά σκεφτόταν ο Ασίμοφ, κλεισμένος, ιδίως κατά τα τελευταία του χρόνια, στην “απερίσπαστον ηρεμίαν” τού γραφείου του και αενάως βυθισμένος σε συλλογισμούς σχετικώς με το μέλλον των ανθρώπων. Βέβαια, στους “Κυνηγούς του Διαστήματος”, ποιητική αδεία έχει κάνει δύο σφάλματα: Στον Άρη, δεν μπορεί να αποκλειστεί η ύπαρξη νερού και, παράλληλα, οι δακτύλιοι του Κρόνου είναι πολύ αμφίβολο κατά πόσον έχουν σχηματιστεί από κομμάτια πάγου. Τι σημασία όμως έχουνε αυτές οι λογοτεχνικές υπερβολές; Σημασία, πράγματι, έχει το πνεύμα που διέπει το εν λόγω λογοτέχνημα. Σπουδαία άλλωστε υπήρξε η υποδοχή του από το τότε ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Ας θυμηθούμε λίγο τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960: Ψυχρός Πόλεμος, ο Χρουστσώφ να απειλεί πως θα χτυπήσει την Ακρόπολη, εκλογές Βίας και Νοθείας, Παρακράτος, αστυνομοκρατία, φτώχεια, ρακένδυτοι εφημεριδοπώλες, πονηροί περιπτεράδες, Γκασταρμπάιτερν από την Ελλάδα στη Γερμανία, συγκεντρώσεις στην Ομόνοια, συγκρούσεις στη Σταδίου κοκ.  Και όμως… να που ακόμη μία φορά “η πραγματικότης υπερβαίνει και την πλέον καλπάζουσαν φαντασίαν”: Στην αριστοτεχνική εισαγωγή του, ο επιμελητής του τόμου όπου περιλαμβάνεται το έργο του Ασίμοφ, δηλώνει το εξής εκπληκτικό: «Οι Άρειοι του διηγήματος [του Ασίμοφ] κατορθώνουν να κόψουν τον ομφάλιο λώρο που τους δένει με τη Γη και το κατόρθωμά τους σίγουρα, κάποτε, θα γίνη πραγματικότητα.»

Σίγουρα… θα γίνει πραγματικότητα! Σήμερα όλοι μιλάνε για εξωστρέφεια και όλοι μας έχουμε γίνει αμειλίκτως εσωστρεφείς: Πώς αισθανόμαστε, γιατί αισθανόμαστε έτσι όπως αισθανόμαστε, ποια συμπλέγματα μας κάνουν να αισθανόμαστε έτσι και άλλα τέτοια, πολλά… Όταν όμως, χάρη στις “Εκδόσεις Γαλαξία”, έγινε γνωστό και στη χώρα μας το έργο του Ασίμοφ, στην ουσία κανένας δεν ασχολούνταν με “το τι αισθάνεται”. Αυτό ήταν δεδομένο και δεν χρειαζόταν αναλύσεις. Ἄρα το ζήτημα ήταν ένα και μόνο: “Τώρα τι κάνουμε;”

Τον “νόστο” από το “πώς αισθανόμαστε;” στο “τι κάνουμε;” είναι εκείνο που με την έως τώρα στάση του μάς υποδεικνύει ο Έλον Μασκ. Πολλές είναι οι διαφωνίες που προκύπτουν -και θα προκύψουν- σχετικώς με τις εξαγγελίες και τις τοποθετήσεις του. Εάν όμως το “δέον” της συγκεκριμένης επιστροφής δεν γίνει αντιληπτό, θα καταντήσουμε, όπως προείπε ο Ασίμοφ, απλώς να μετράμε τον χρόνο που μάς απομένει μέχρι τον θάνατό μας.