Κι άλλη αρχαία ελληνική επιγραφή βρέθηκε στην Γαλιλαία

Ειδικότερα οι ανασκαφές περίπου 2 χλμ. νοτίως της πόλης Μετούλα, έφεραν στο φως μια επιγραφή που χρονολογείται στο 300 μ.Χ. και το γεγονός ότι ήταν στα ελληνικά καταρρίπτει (και πάλι) το επιχείρημα περί “ρωμαϊκού Βυζαντίου” αργότερα, ενώ παράλληλα δείχνει και την επίσημη γλώσσα των ντόπιων, τρεις αιώνες μετά τη γέννηση του Ιησού. Επιπλέον, φανερώνει ότι οι Ρωμαίοι ζούσαν και κινούνταν σε κατακτημένες χώρες, οι οποίες όμως ομιλούσαν την ελληνική και στο εμπόριο και στις συναλλαγές με το δημόσιο.

Εν προκειμένω, δημοσιεύθηκε έρευνα για την ανάγνωση μιας σπάνιας “ρωμαϊκής πέτρας οριοθέτησης από την εποχή της Τετραρχίας”, όπως αναφέρεται στη μελέτη. Η πέτρα προσφέρει πληροφορίες σχετικά με την τότε ιδιοκτησία γης, τα περιφερειακά πρότυπα οικισμών και τις αυτοκρατορικές διοικητικές διαδικασίες. Το αξιοσημείωτο εύρημα ρίχνει φως στις διοικητικές πρακτικές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επί Διοκλητιανού και αποκαλύπτει έμμεσα λεπτομέρειες σχετικά με την οργάνωση των εδαφικών ορίων, την ιδιοκτησία γης και τα πρότυπα οικισμού στην περιοχή, αλλά κατά πάσα πιθανότητα και για τη φορολόγηση των αγροτών.

Επιπλέον, η ανακάλυψη παρέχει νέες γνώσεις για την ιστορική γεωγραφία και το κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον του “Ρωμαϊκού Λεβάντε”, συμπεριλαμβανομένων δύο άγνωστων τοπωνυμίων. Τα τοπωνύμια μπορεί να αντιστοιχούν στις σημερινούς οικισμούς Turritha και Tell Ajul (Τίρθας και Γολγόλ άλλοτε). Η περιοχή την εποχή της συγκεκριμένης επιγραφής ανήκε στη Φοινίκη της Συρίας.

Η σκαλισμένη πέτρα

Η σκαλισμένη πέτρα θεωρείται από τους ερευνητές ότι τοποθετήθηκε αρχικά για τη σήμανση των χερσαίων συνόρων, ως μέρος των φορολογικών μεταρρυθμίσεων που εφάρμοσε ο Διοκλητιανός. Αυτή η αρχαία πέτρα από βασάλτη χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως “τούβλο” από τους Μαμελούκους σε τάφο αγνώστου. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι η περιοχή ήταν πιθανώς γεμάτη με χωράφια και αγροκτήματα που ανήκαν σε μικρούς γαιοκτήμονες που πλήρωναν τους φόρους τους με περίπλοκο τρόπο, καθώς δεν φαίνεται να τους απέδιδαν στην πλησιέστερη πόλη.

Βρέθηκε το 2022 σε έρευνες υπό την καθηγήτρια Naama Yahalom-Mack και την επίκουρη καθηγήτρια Nava Panitz-Cohen του Εβραϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας, καθώς και του καθηγητή Robert Mullins του Πανεπιστημίου Azusa Pacific της Καλιφόρνια. Όμως ήταν δύσκολο να διαβαστεί όπως αποδείχθηκε.

Δύο ειδικοί Ισραηλινοί, ο Δρ Avner Ecker και ο καθηγητής Uzi Leibner χρειάστηκαν δυο χρόνια για να διαβάσουν τα ελληνικά γράμματα, επειδή δεν ήταν και πολύ ευκρινή, αλλά και επειδή δεν ήταν οι ίδιοι Έλληνες φιλόλογοι. Η έρευνά τους δημοσιεύεται στο περιοδικό Palestine Exploration Quarterly. Εκτιμούν ότι το κείμενο σχετίζεται με τις δημοσιονομικές και εδαφικές μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε ο Διοκλητιανός στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ., όταν καθιέρωσε την Τετραρχία.

Η αρχική θέση του λίθου είναι άγνωστη, αλλά λόγω του μεγέθους και του βάρους του, ήταν πιθανότατα κοντά στο σημείο εύρεσης, δηλαδή πλησίον του νεκροταφείου. Η πέτρα έχει ύψος ενός μέτρου και πλάτος 48 εκατοστών, το δε πάχος της είναι 20–23 εκατοστά. Οι λέξεις που είναι  κάπως αναγνώσιμες από εμάς στη φωτογραφία, είναι ΔΙΟΚΛΗΤΙΑΝΟC, ΜΑΞΙΜΙΑΝΟC, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟC, ΚΑΙCΑΡΕC, ΛΙΘΟC, ΑΓΡΟΥC ΟΡΙΑ  και (Ο)ΡΙΖΟΝΤΑ.

Οι αναφορές των ερευνητών

Όμως οι ερευνητές αναφέρονται και στη λέξη ΒΑCIΛΕΙΚΟC στην δέκατη αράδα και πιστεύουν ότι ήταν το όνομα του “επίσημου πολεοδόμου” ή τοποτηρητή και φοροεισπράκτορα τρόπον τινά των Ρωμαίων. Σύμφωνα με τη δική τους απόδοση, η πέτρα είχε σκαλισμένα τα εξής: ΔΙΟΚΛΗΤΙAΝΟC KAI ΜAΞΙΜΙAΝΟC CEBB (σ.σ. Σεβαστοί)  KAI ΚΩΝCTANTIΟC KAI ΜAΞΙΜΙAΝΟC KAICAREC ΛΙΘΟΝ ΔΙΟΡΙΖΟΝΤA ΑΓΡΟΥC ΟΡΙΑ ΤΙΡΘΑC ΓΟΛΓΟΛ/ΜCΤΗΡΙΧΘΗΝΕ ΕΚΕΛΕΥCAΝ ΒΑCΕΙΛΕΙΚΟC ΔΙΑCΗΜΟΤΑΤΟC.

Οι ερευνητές τεκμαίρουν ότι επειδή η λέξη “βασιλεικός” δεν ήταν σε χρήση ως επίθετο, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα για όνομα αξιωματούχου. Καθώς αναγράφονται οι Καίσαρες, πιστεύουν ότι στο κείμενο αναγράφεται και ο τοποτηρητής τους. Θα βοηθούσε πολύ αν η εξέταση των οδοσήμων γινόταν από Έλληνες επιγραφολόγους, όμως δυστυχώς οι Έλληνες ειδικοί δεν ασχολούνται με επιγραφές που βρίσκονται σε άλλες χώρες!

Άλλη μία ελληνική παρόμοιας λειτουργικότητας επιγραφή που έχει βρεθεί στην περιοχή παλαιότερα, τελείωνε με την φράση «φροντίδι Ἐλίου Στατούτου διασημοτάτου». Οι ερευνητές θεωρούν ότι πρόκειται για τον Ρωμαίο κυβερνήτη της Φοινίκης στο διάστημα 289-305 μ.Χ. Aelius Statutus που αναφέρεται και σε άλλες επιγραφές στα όρια αγροκτημάτων στη Φοινίκη της Συρίας. Εν προκειμένω το όνομα Βασειλεικός είναι στην ονομαστική.

Οι μελετητές πιστεύουν ότι ήταν το όνομα του γενικού επόπτη των Ρωμαίων στα φορολογικά και απλώς δεν χρησιμοποιήθηκε γενική, η δε άποψή τους στηρίζεται και στον προσδιορισμό του Βασειλεικού ως “διασημοτάτου”, όπως χαρακτηρίζεται σε άλλες επιγραφές ο Aelius Statutus.  Η άλλη ελληνική επιγραφή στην οποία αναφέρονται, είχε βρεθεί το 2003 και γράφει: «λίθον διορίζοντα τὰ μεθορία Βεθ Ἀχὼν στηριχθῆνε ἐκέλευσαν φροντίδι Αἰλίου Στατούτου τοῦ διασημοτάτου». Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τονισμό αν και το κείμενο ήταν στα κεφαλαία όπως όλες οι επιγραφές της εποχής.

Η τοποθεσία 

Η τοποθεσία στην οποία βρέθηκε η πέτρα βασάλτη περί ης η πρόσφατη μελέτη, χαρακτηρίζεται από απότομες πλαγιές, και πεδιάδα, που ήταν ίσως αναβαθμισμένη στην αρχαιότητα και μέχρι την οθωμανική εποχή, και γινόταν γεωργική εκμετάλλευση της. Στην περιοχή έχουν βρεθεί σποραδικά μερικά κακοδιατηρημένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που αποδίδονταν στη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο, με βάση τα σχετικά ευρήματα κεραμικής και γυαλιού.

Όσον αφορά τους ντόπιους στα δύσκολα εκείνα χρόνια του Διοκλητιανού, φέρονται από άλλες πηγές να είχαν ζητήσει φορολογικές ελαφρύνσεις. Απειλούσαν να εγκαταλείψουν τα εδάφη να ερημώσουν αν δεν τις λάμβαναν. Οι μικροί αγρότες της περιοχής δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τη φορολογική μεταρρύθμιση που επέβαλε ο Διοκλητιανός. Τελικά τα χωράφια όντως εγκαταλείφθηκαν και η φορολόγηση ήταν πιθανώς ο βασικός λόγος, όμως ίσως όχι ο μοναδικός σύμφωνα με τους συγγραφείς της σχετικής μελέτης.

Λογικά, στην περιοχή φαίνεται να ζούσαν πάρα πολλοί μικροί “γαιοκτήμονες” που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι στις μεταρρυθμίσεις.  Η θεωρούμενη κλασική μελέτη του Jones (1974, 82–9, 132–5) θεώρησε την υπερφορολόγηση ως την κύρια αιτία για την ερήμωση της γης, η οποία ήταν ένα οξύ πρόβλημα σε όλη την αυτοκρατορία στην ύστερη αρχαιότητα.