Ευρωπαϊκές εκθέσεις και πολιτικές για την Υγεία

Δεκατρία χρόνια μετά την Έκθεση Μόντι, οι ηγέτες της ΕΕ έκριναν ότι μια μελέτη για το μέλλον της Ενιαίας Αγοράς είναι και πάλι αναγκαία. Την εκπόνησε ο Ενρίκο Λέτα, πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ. Η Έκθεση εξηγεί ότι ο κόσμος ήταν μικρότερος και διαφορετικός το 1985, που ο Ζακ Ντελόρ οραματίστηκε την Ενιαία Αγορά. Για να μείνει η ΕΕ πιστή στις αρχές της προτείνει την αναγνώριση μιας “5ης ελευθερίας”, για την έρευνα, καινοτομία, γνώση, παιδεία, δεδομένα και δεξιότητες.

Περαιτέρω, δίνει έμφαση στην πράσινη μετάβαση, κυβερνοασφάλεια, ψηφιακή αυτοδυναμία, εμπορικές σχέσεις και στρατηγικές εταιρικές συμφωνίες της ΕΕ με τρίτες χώρες, την άμυνα, το διάστημα, τις μεταφορές και την υγεία. Επίσης συστήνει ευρωπαϊκή συνεργασία για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, την ενέργεια και τον χρηματοοικονομικό τομέα, παρότι βρίσκονται «έξω από την περίμετρο της Κοινής Αγοράς». Για τη “νέα Ενιαία Αγορά” απαιτούνται πόροι. Γι’ αυτό προτείνει τη δημιουργία μιας “Αγοράς Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων”. Δεν υποστηρίζει τις (εθνικές) κρατικές ενισχύσεις και αντιπροτείνει χρηματοδότηση από την ΕΕ προγραμμάτων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος – τα γνωστά IPCEI.

Ειδικότερα για την υγεία, η αυξανόμενη εξάρτηση από τρίτες χώρες για την προμήθεια ενεργών συστατικών φαρμάκων, η μετανάστευση ταλέντων, η γήρανση του πληθυσμού και οι προειδοποιήσεις για μελλοντικές πανδημίες, σε συνδυασμό με την αποτυχία των πολιτικών υγείας και μοντέλων πρόληψης αποτελούν για τον Λέτα τις σύγχρονες προκλήσεις. Πιστεύει ότι ο τομέας της υγείας μπορεί να επωφεληθεί πρωτίστως και ποικιλοτρόπως από την “5η ελευθερία”.

Συνιστάται να δοθεί έμφαση σε ψυχική υγεία, αντιμικροβιακή αντοχή, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, εμβολιασμό, ανάγκες του γηράσκοντος πληθυσμού και των απομακρυσμένων περιοχών. Επίσης σε τεχνολογία, δεδομένα (ειδικά δευτερογενή), κλινικές δοκιμές φαρμάκων, πρόληψη των ζωονόσων, κοινή προμήθεια καινοτόμων και ορφανών φαρμάκων, επιτάχυνση της αδειοδότησης φαρμάκων και αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας.

Η Έκθεση Ντράγκι

Μια άλλη έκθεση ανατέθηκε από την πρόεδρο της Επιτροπής στον Ντράγκι. Σε ομιλία του στο Ευρωκοινοβούλιο, ο Ντράγκι περιέγραψε το μέλλον της ΕΕ με μελανά χρώματα. Είπε ότι σε σύγκριση με ΗΠΑ και Κίνα, η ανοιχτή οικονομία της είναι η πιο εκτεθειμένη, η πιο εξαρτημένη σε πρώτες ύλες και ψηφιακές τεχνολογίες, έχει τις υψηλότερες τιμές ενέργειας, είναι πολύ πίσω στις νέες τεχνολογίες και είναι η λιγότερο προετοιμασμένη αμυντικά.

Δήλωσε ότι «ανησυχεί για το μέλλον της Ευρώπης, γιατί με το χρόνο θα γίνει λιγότερο ακμαία, λιγότερο ίση, λιγότερο ασφαλής και άρα λιγότερο ελεύθερη να διαλέξει την τύχη της». Συνοψίζοντας τις 200 συστάσεις, τόνισε ότι η καινοτομία πρέπει να φθάσει στο επίπεδο ΗΠΑ και Κίνας. Οι τιμές ενέργειας πρέπει να μειωθούν, διαφορετικά η προσπάθεια απεξάρτησης από τον άνθρακα θα καθυστερήσει ή θα αποτύχει τελείως. Χρειάζονται ασφαλέστερες αλυσίδες διανομής για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και τεχνολογίες και μεγαλύτερη παραγωγική ικανότητα.

Χρειάζεται κοινό πλάνο, κοινές προμήθειες και επενδύσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν χρηματοδότηση, που η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτιμούν σε επιπλέον επενδύσεις 750-800 δισ. ετησίως, έως το 2030. Όμως οι ιδιωτικές επενδύσεις, δεν αρκούν. Απαιτείται ένα (νέο) “κοινό χρέος” για να χρηματοδοτήσει κοινά σχέδια των Κρατών-Μελών.

Για την υγεία, η Έκθεση εστιάζει στο φάρμακο, του οποίου ο σημαντικός ρόλος αναγνωρίζεται. Εξετάζοντάς την πανδημία υπό το πρίσμα της ανταγωνιστικότητας, θεωρεί ότι κατέδειξε τη γεωπολιτική σημασία του φαρμακευτικού τομέα, καθώς η οικονομική ανάκαμψη παγκοσμίως εξαρτήθηκε από την ικανότητα γρήγορης ανάπτυξης, παραγωγής και διανομής εμβολίων. Ωστόσο, η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, με κριτήριο των αριθμό πωλήσεων φαρμάκων, μειώνεται σε σχέση με ΗΠΑ και Κίνα. Αιτία είναι η μικρότερη και κατακερματισμένη δημόσια χρηματοδότηση και οι μικρότερες ιδιωτικές επενδύσεις στην έρευνα, το αργό και περίπλοκο νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ και η μη πλήρης αξιοποίηση των ιατρικών δεδομένων.

Γι’ αυτό προτείνει αξιοποίηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων Υγείας, των διακρατικών κλινικών δοκιμών και της τεχνητής νοημοσύνης, αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας, αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης στην έρευνα προηγμένων φαρμάκων, αύξηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης εν γένει, διεθνή συνεργασία και στρατηγικές συμφωνίες με τρίτες χώρες. Για να διευκολυνθεί η πρόσβαση των καινοτόμων φαρμάκων στις αγορές, προτείνει εξίσου καινοτόμα μέτρα, όπως κοινή τιμολόγηση, κοινή προμήθεια και δημόσιες συμβάσεις με κριτήρια την ασφάλεια των αλυσίδων διανομής και την παραγωγή επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Η Έκθεση Niinisto

Ο πρώην Φιλανδός Πρόεδρος Sauli Niinisto ξεκινάει με θλιβερές διαπιστώσεις: «Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια νέα πραγματικότητα, με αυξημένα επίπεδα κινδύνου και βαθιά αβεβαιότητα. Κατά την τελευταία δεκαετία βίωσε την πιο σοβαρή πανδημία του αιώνα, τον πιο αιματηρό πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β’ Παγκόσμιο και την υψηλότερη θερμοκρασία στην ιστορία». Ο Niinisto πιστεύει στην ετοιμότητα και την προετοιμασία ακόμα κι αν το κόστος είναι υψηλό, διότι «το κόστος από την έλλειψη ετοιμότητας είναι πολύ μεγαλύτερο».

Γι’ αυτό προτείνει προετοιμασία για όλες τις απειλές και κινητοποίηση των κυβερνητικών φορέων, των ενόπλων δυνάμεων και ολόκληρης της κοινωνίας. Η Έκθεση περιλαμβάνει 80 συστάσεις, αναφορικά με δομές και δράσεις, ενημέρωση των πολιτών, κατανόηση των τωρινών και πρόβλεψη των μελλοντικών κρίσεων, αποτροπή των υβριδικών απειλών, κλιμάκωση των αμυντικών εξοπλισμών, ενδυνάμωση συμμαχιών και διπλωματίας. Ειδικά για την προστασία από μελλοντικές πανδημίες δεν προτείνει νέα μέτρα, θεωρώντας ότι αυτά που πάρθηκαν, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε θεσμικό και νομοθετικό επίπεδο επαρκούν. Η ανάπτυξη των εμβολίων κατά του κορονοϊού μνημονεύεται ως το λαμπρότερο παράδειγμα συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.

Στρατηγική Ατζέντα 2024-29

Τον Ιούνιο 2024 η σύνοδος κορυφής πήρε στρατηγικές αποφάσεις για το μέλλον της ΕΕ. Το Ευρωκοινοβούλιο, η Επιτροπή και οι Κυβερνήσεις καλούνται να τις υλοποιήσουν και βάσει αυτών να διαμορφώσουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ (Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028-2034). Λαμβάνοντας υπόψη τις συρράξεις σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή, την περιβαλλοντική καταστροφή και κλιματική αλλαγή, την απώλεια βιοποικιλότητας και τη μόλυνση, τις νέες τεχνολογίες και τους κινδύνους που ελλοχεύουν, συμφωνήθηκαν τα εξής:

Πίστη στις αρχές της ΕΕ, ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής άμυνας, προστασία από απειλές, τρομοκρατία και βίαιο εξτρεμισμό. Επίσης μεγαλύτερη ετοιμότητα και ανθεκτικότητα της ΕΕ σε κρίσεις (και υγειονομικές) και φυσικές καταστροφές, αποτροπή ψηφιακού και υβριδικού πολέμου, χειραγώγησης, επεμβάσεων από ξένες δυνάμεις και απειλών κατά των κρίσιμων υποδομών.

Επιβεβαιώθηκε η διεύρυνση της ΕΕ και η διαχείριση της παράνομης μετανάστευσης. Περαιτέρω οι Αρχηγοί Κρατών επανέλαβαν τις αρχές της ανοιχτής οικονομίας, Ενιαίας Αγοράς, ανταγωνιστικότητας και ενίσχυσης των επενδύσεων, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και μέσω εταιρικών σχέσεων με τρίτες χώρες. Στρατηγικοί τομείς θεωρούνται οι τεχνολογίες αιχμής, η άμυνα, το διάστημα, η τεχνητή νοημοσύνη, το 5G/6G, οι ημιαγωγοί, οι βιοτεχνολογίες, οι τεχνολογίες μηδενικών εκπομπών, οι μεταφορές, τα χημικά και τα προηγμένα υλικά και φάρμακα.

Η ψηφιακή μετάβαση και η αξιοποίηση των δεδομένων παραμένουν ψηλά στις προτεραιότητες, όπως και η πράσινη μετάβαση οι καθαρές τεχνολογίες, η κυκλικότητα κλπ. Στόχος επίσης είναι να μειωθεί η γραφειοκρατία και η υπερβολική νομοθέτηση. Προτεραιότητα αποτελεί η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η εκπαίδευση και η αξιοποίηση των ταλέντων. Ειδικά για την υγεία αποφασίστηκε η ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής και διεθνούς συνεργασίας και η βελτίωση της πρόσβασης στα φάρμακα.

Νέα Συμφωνία για την Ευρωπαϊκή Ανταγωνιστικότητα

Το Νοέμβριο 2024, οι Αρχηγοί Κρατών συνυπέγραψαν τη Δήλωση της Βουδαπέστης, με στόχο, όπως είπε ο οικοδεσπότης Viktor Orbán, «να κάνουμε την Ευρώπη μεγάλη και πάλι». Όλοι συμφώνησαν ότι η ανταγωνιστικότητα είναι η πιο σημαντική προτεραιότητα. Υιοθέτησαν τις συστάσεις των Εκθέσεων Ντράγκι και Λέτα για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, για ενδυνάμωση της βιομηχανίας, και του τεχνολογικού και ψηφιακού τομέα, για δημιουργία της Αγοράς Κεφαλαίων και της Αγοράς Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων κλπ. Ο τομέας της υγείας δεν αναφέρεται.

Όσο για τη χρηματοδότηση, συμφωνήθηκε να χρησιμοποιηθεί το Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028-34 για να εξυπηρετήσει τον στόχο της ανταγωνιστικότητας, αλλά χωρίς ειδικές αναφορές και επεξηγήσεις. Η Συμφωνία δεν αναφέρεται σε κοινό χρέος ή ευρωομόλογα, την αιχμή της Έκθεσης Ντράγκι. Προφανώς το Ταμείο Ανάκαμψης δεν θα επαναληφθεί. Αντιθέτως, αναφέρονται “νέες πηγές ιδίων πόρων” και χρηματοδότηση των μεταρρυθμίσεων με δημόσιους πόρους και ιδιωτικές επενδύσεις από κοινού. Σημειωτέων ότι η κοινή πρόταση των χωρών του Νότου (Ελλάδας, Πορτογαλίας και Ισπανίας) για δημιουργία “εργαλείου χρηματοδότησης της βιομηχανίας”, που υποβλήθηκε σε Υπουργικό επίπεδο το Μάϊο 2024, δεν συμπεριλήφθηκε στη Συμφωνία, τουλάχιστον όχι με αυτή την ορολογία.

Ευρωπαϊκή Ένωση για την Υγεία

Την ίδια χρονική στιγμή που αποφασιζόταν η Στρατηγική Ατζέντα, οι Υπουργοί Υγείας εξήγγειλαν την “Ευρωπαϊκή Ένωση για την Υγεία“, μια δέσμη αποφάσεων για τα συστήματα υγείας και την προετοιμασία για πιθανές μελλοντικές κρίσεις. Αφορά την έλλειψη υγειονομικού προσωπικού, την προμήθεια φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων, την Ένωση Κρίσιμων Φαρμάκων (Critical Μedicines Alliance), την πρόταση για μια Πράξη Κρίσιμων Φαρμάκων, την πρόληψη μη μεταδοτικών νοσημάτων, την επίπτωση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης στην υγεία των παιδιών, την αντιμετώπιση μεταδοτικών νόσων, την αντιμικροβιακή αντοχή κλπ.

Tον Δεκέμβριο 2024, οι Υπουργοί Υγείας τοποθετήθηκαν επί της Εκθέσεως Ντράγκι. Ορισμένες συστάσεις έχουν ήδη μετουσιωθεί σε νομοθετικές προτάσεις  ή έχει θεσπιστεί νομοθεσία ή υλοποιούνται δράσεις, όπως το σχέδιο “Η Ευρώπη Νικά τον Καρκίνο” και η “Ένωση για τα Κρίσιμα Φάρμακα”. Ορισμένοι Υπουργοί σχολίασαν ότι η χρηματοδότηση και το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο είναι το κλειδί για την επιτυχία. Αυτό που δεν ανέφεραν είναι ότι ένα δισ. ευρώ από το τρέχον Πρόγραμμα (20% του συνολικού προϋπολογισμού για την υγεία) κόπηκε πέρυσι για να σταλεί στην Ουκρανία. Μετά από τα παραπάνω, η μοίρα δεν είναι τόσο αόριστη έννοια τελικά.