Κομπάρσος που παριστάνει τον πρωταγωνιστή στο Ουκρανικό η Ευρώπη

Ακόμη και αν μια ρωσο-αμερικανική συνεννόηση καταλήξει στην επαναλειτουργία ρωσικών αγωγών και ειδικά των North Stream, η λειτουργία αυτή πρέπει να είναι τόση και τέτοια που δεν θα ακυρώνει αυτό το “κεκτημένο” των ΗΠΑ από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Να θυμίσουμε ότι στο πεδίο των χρόνιων αμερικανικών πιέσεων προς την Ευρώπη για “διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας” ο Τραμπ No1 ήταν πολύ επιθετικότερος από τον προκάτοχο Δημοκρατικό Ομπάμα, ιδιαίτερα με τις απειλές να “σκοτώσει” τον North Stream 2. Αλλά ήταν η επόμενη διοίκηση Μπάιντεν που βρήκε τη “λύση”.

Αυτή η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας που επιτεύχθηκε με βίαιο τρόπο με τη σύγκρουση στην Ουκρανία συνιστά ένα δεύτερο “κεκτημένο” για τις ΗΠΑ που πρέπει σε ένα βαθμό να διατηρηθεί. Τέλος, κεκτημένο για τις ΗΠΑ του Τραμπ είναι και η αναβάθμιση εντός ΕΕ της φιλοαμερικανικής “Νέας Ευρώπης”, κυρίως της Πολωνίας, καθώς και της Ακροδεξιάς. Από όλα τα παραπάνω η διατήρηση υψηλών διεθνών τιμών του φυσικού αερίου είναι το μόνο που δεν θα στενοχωρούσε καθόλου τη Μόσχα, όπως και η ενίσχυση της Ακροδεξιάς.

Τι θέλει η Ρωσία

Ενδεχόμενη άρση μεγάλου μέρους των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας δεν θα άφηνε το παραμικρό εμπόδιο για επαναλειτουργία των ρωσικών αγωγών προς την Ευρώπη, αλλά αυτό θα είχε νόημα για την Ευρώπη μόνο στο βαθμό που οδηγεί σε πτώση των τιμών. Για τη Ρωσία, τα πράγματα είναι περίπου αντίστροφα. Η άρση των οικονομικών κυρώσεων και της ολοσχερούς ρήξης των σχέσεων Ρωσίας-Δύσης έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία για τη Ρωσία, από την αύξηση κατά μερικά δισεκατομμύρια κυβικά φυσικού αερίου.

Η δε πτώση των τιμών δεν αποτελεί αυτοσκοπό παρά μόνο μέσον αύξησης των πωλήσεων στην Ευρώπη σε ένα πλαίσιο αποκατάστασης της ελεύθερης αγοράς προσφοράς και ζήτησης και επανόδου στη προ του 2022 ηγεμονική ενεργειακή σχέση με την Ευρώπη – κάτι που δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να αφεθεί να συμβεί. Συνεπώς για τη Ρωσία μείωση τιμών και πωλήσεις στην Ευρώπη χωρίς άρση των κυρώσεων, κάτι που εν μέρει συμβαίνει και σήμερα, δεν είναι κάτι που την ενδιαφέρει.

Οι απώλειες “θέσεων” για τη Μόσχα μετά την εισβολή στην Ουκρανία, προκειμένου να αντιμετωπίσει το στρατηγικό ζήτημα ασφάλειας από την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ όσο φαίνονται και σε διαφορετικά πεδία από αυτά που εντοπίζουν πολλές αναλύσεις για τη ρωσική οικονομία. Απώλειες γεωπολιτικών θέσεων, θέσεων στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις, αλλά και επιρροής στο εσωτερικό της Ουκρανίας (μεταξύ άλλων απώλεσε το μεγαλύτερο μέρος των “ενδιάμεσων” ανάμεσα στους αντιρώσους της δυτικής Ουκρανίας και τους φιλορώσους και Ρώσους της ανατολικής Ουκρανίας).

Ακόμη και μια αποδοχή των “νέων εδαφικών δεδομένων” που επικαλείται η Ρωσία με παράλληλη άρση όλων των κυρώσεων δεν αρκούν να αντισταθμίσουν έστω μερικά τις απώλειες, εκτός εάν η Μόσχα βρεθεί ξανά σε θέση να καθορίζει το μέλλον της Ουκρανίας ή τα “εδαφικά δεδομένα” φτάσουν μέχρι το Δνείπερο και την Οδησσό.

Τι θέλει η διοίκηση Τραμπ

Για τη διοίκηση Τραμπ που την ενδιαφέρει κυρίως η διατήρηση “κεκτημένων” και το κέρδισμα θέσεων έναντι της Ευρώπης, της Ρωσίας ή της Κίνας, τόσο οι κυρώσεις όσο και το εδαφικό της Ουκρανίας αποτελούν διαπραγματευτικά όπλα με τη Ρωσία, χωρίς να έχουν το στρατηγικό χαρακτήρα που είχαν για τη διοίκηση Μπάιντεν. Συνεπώς, είναι διαπραγματεύσιμα αν έχει να κερδίσει κάτι από τη Ρωσία σε κάποιο άλλο πεδίο (Κίνα, Μέση Ανατολή) ή σε βάρος της Ευρώπης ή και τα δυο μαζί.

Αυτά που έχει να κερδίσει η Ρωσία (για την ακρίβεια, αυτά που θα αντιστάθμιζαν απώλειες) από μια συνεννόηση με τις ΗΠΑ είναι πολλά, αλλά αυτά που έχει να δώσει είναι πολύ λιγότερα, εφόσον στην παρούσα φάση δεν υπάρχει περιθώριο αλλαγής γραμμής για Κίνα και Μέση Ανατολή, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στη Δύση. Ο Τραμπ έχει πολλά να δώσει, χωρίς ιδιαίτερο κόστος με βάση τη νέα στρατηγική (;) της Ουάσιγκτον, αλλά γιατί να το κάνει αν δεν έχει να κερδίσει; Αντίθετα, στο στρατιωτικό πεδίο η Ρωσία κερδίζει έδαφος, και εκεί είναι λίγα πλέον αυτά που μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ για την ανάσχεση της Ρωσίας.

Ο μόνος λόγος να βιαστεί η διοίκηση Τραμπ για μια συνεννόηση με τον Πούτιν είναι ακριβώς ότι ο χρόνος κυλά επί του πεδίου υπέρ της Ρωσίας, απ’ όπου και σχετική φιλολογία Τραμπ για “καταστροφικό πόλεμο” που πρέπει να σταματήσει κλπ. Αν κρίνουμε από το γεγονός ότι ο Λευκός Οίκος δεν δείχνει να βιάζεται, η κατάρρευση της ουκρανικής αντίστασης δεν βρίσκεται κοντά.

Το μόνο πεδίο που απομένει για τη Μόσχα σε μια ενδεχόμενη συνεννόηση όπου μπορεί να “δώσει” στη διοίκηση Τραμπ είναι σε βάρος της Ευρώπης, με αμοιβαίο όφελος. Οι δηλώσεις Ρώσων αξιωματούχων ότι «συζητούν μόνο με τις ΗΠΑ» εντάσσονται σε αυτή την κατεύθυνση.

Η μυωπική επιλογή της ΕΕ

Η προοπτική αυτή είναι ένας βασικός λόγος που έχει μετατρέψει την Ευρώπη στο “κόμμα του πολέμου”, δηλαδή στην πλευρά εκείνη που επιμένει περισσότερο στην ήττα, ή παραπέρα απομόνωση της Ρωσίας. Μυωπική επιλογή στο βαθμό που η φιλοπόλεμη ευρωπαϊκή αντι-ρωσική υστερία εδώ και περίπου ένα χρόνο (“ετοιμαζόμαστε για σύγκρουση με τη Ρωσία στα επόμενα πέντε χρόνια” κλπ) ενισχύει αντί να αποτρέπει αυτή την κατεύθυνση του Κρεμλίνου και αδυνατίζει την απαίτηση να είναι η Ευρώπη μέρος της συνεννόησης ΗΠΑ-Ρωσίας, ιδιαίτερα μετά τη νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ. Πιο ψύχραιμες φωνές, κυρίως εντός Γερμανίας, που αναζητούν επιλογές διευθέτησης της ουκρανικής κρίσης μεταξύ Ευρώπης-Ρωσίας, με παράλληλη συμφωνία επαναλειτουργίας αγωγών αερίου, είναι ακόμη αδύναμες πολιτικά.

Η επίκληση της ρωσικής απειλής από το “κόμμα του πολέμου” είναι απολύτως προσχηματική. Μια Ρωσία που αντιμετωπίζει μεγάλη δυσκολία στο πόλεμο με μια διαλυμένη Ουκρανία, είναι προφανές ότι δεν μπορεί να απειλήσει στο ορατό μέλλον χώρες εκτός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και πολύ περισσότερο χώρες της δυτικής Ευρώπης, τη Γερμανία, Γαλλία κλπ. Επιπλέον δεν έχει κανένα λόγο να το κάνει. Ρωσική απειλή υφίσταται κυρίως για χώρες σε περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά, η απειλή αυτή δεν εμφανίστηκε το 2022 ή το 2014, και βέβαια δεν είναι μόνο η Ρωσία από τις σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις του πλανήτη που αποτελεί απειλή για τρίτους.

Οι παίκτες σε περιδίνηση

Η συμπεριφορά καουμπόι που εκπέμπει η νέα διεθνής οικονομική πολιτική Τραμπ με το “ελάτε να παράγετε στις ΗΠΑ αλλιώς θα σας ταράξουμε στους δασμούς” δεν συνιστά οικονομικό σχέδιο, ακόμη και για μια υπερδύναμη. Αν δεν υπάρχει κάποιος βαθύτερος σχεδιασμός – και μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχει – και αν ο σχεδιασμός για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ουκρανία είναι αντίστοιχης ποιότητας, τα πράγματα για τη Ρωσία θα γίνονται λιγότερο δυσεπίλυτα, όσο παρατείνεται η ρωσική προέλαση στην Ουκρανία, αργή αλλά σταθερή. Οι απειλές Τραμπ για βροχή επιπλέον κυρώσεων στην ήδη “βρεγμένη” Ρωσία μάλλον επιβεβαιώνουν την ποιότητα για την οποία γίνεται λόγος…

Η Κίνα έχει επίσης συμφέρον από την παράταση της ρωσικής απομόνωσης που της έχει φέρει τη Ρωσία “στο πιάτο”, αρκεί να μην υπάρξει μεγάλη κλιμάκωση, ενώ η νέα πολιτική Τραμπ πιθανώς θα αναγκάσει την Ευρώπη που είχε ακολουθήσει τον Μπάιντεν στην όξυνση των σχέσεων με το Πεκίνο, σε νέα στροφή, αυτή τη φορά προς πιο χαμηλούς τόνους και περισσότερες αντί λιγότερες οικονομικές σχέσεις με την Κίνα. Αν ισχύουν όλα τα παραπάνω:

1. Το πιθανότερο σενάριο είναι η παράταση της σύγκρουσης στην Ουκρανία στο φόντο ατελέσφορων διαπραγματεύσεων Δύσης-Ρωσίας μέχρι την κατάρρευση του ουκρανικού στρατού, ή την κατάρρευση της πολιτικής Πούτιν για την Ουκρανία στο εσωτερικό της Ρωσίας, κάτι που εύχεται όλη η Δύση αλλά δεν είναι πολύ πιθανό.
2.  Στην αντίθετη περίπτωση, η οποιαδήποτε συμφωνία ολικής, μισής ή καθόλου επίλυσης της σύγκρουσης στην Ουκρανία αλλά με πάγωμα των εχθροπραξιών, το πιθανότερο θα επιτευχθεί στο πλαίσιο ρωσο-αμερικανικής συνεννόησης σε βάρος της Ευρώπης, όσο η τελευταία δεν στρέφεται προς μια νέα αρχιτεκτονική συλλογικής ασφάλειας στην Ευρώπη που θα περιλαμβάνει τη Ρωσία, προφανώς σε βάρος των “κεκτημένων” του ΝΑΤΟ, πράγμα σχεδόν απίθανο να συμβεί.

Γενικότερα, στο παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ευρώπη-Ρωσία-Κίνα ο πλέον ευάλωτος και πιθανότερο να βγει ξανά χαμένος με τον ένα άλλο τρόπο είναι η Ευρώπη. Η “ανακάλυψη της Αμερικής” στην ανάγκη για κοινή Άμυνα δεν απαντά στα ευρύτερα και βαθύτερα αδιέξοδα της Ευρώπης. Ο Λένιν είχε χαρακτηρίσει την Ιταλία “κουρελή ιμπεριαλισμό”, σε διάκριση από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις της τότε Ευρώπης.

H κοινή Άμυνα αποτελεί μια ακόμη ευκαιριακή συνέχεια της αυτοκτονικής πορείας της Ευρώπης τις τελευταίες δυόμισι δεκαετίες, μιας πορείας που, εκτός του ότι δεν απαντά στις ανάγκες των ευρωπαϊκών λαών ενισχύοντας την Ακροδεξιά και φυγόκεντρες τάσεις, τείνει να καταντήσει την Ευρώπη το σύγχρονο “κουρελή” του πλανήτη.

 

---

 

Ο Γιώργος Τσίπρας είναι πρώην βουλευτής και πρώην Γενικός Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων του υπουργείου Εξωτερικών.