Ο Μερσχάιμερ για το πως προκλήθηκε ο πόλεμος στην Ουκρανία – Τρίτο Μέρος

Σε ομιλία του (21-12-2021) δήλωσε: «Αυτό που κάνουν ή προσπαθούν ή σχεδιάζουν στην Ουκρανία δεν συμβαίνει χιλιάδες χιλιόμετρα από τα εθνικά μας σύνορα. Είναι στο κατώφλι του σπιτιού μας. Πρέπει να καταλάβουν ότι απλώς δεν έχουμε πού αλλού να πάμε. Πιστεύουν πραγματικά ότι δεν βλέπουμε αυτές τις απειλές; Ή μήπως πιστεύουν ότι θα παραμείνουμε δίπλα και θα παρακολουθήσουμε την εμφάνιση αυτής της απειλής για τη Ρωσία;» O Μερσχάιμερ παραθέτει την συνέντευξη Τύπου λίγες μέρες πριν την εισβολή: «Είμαστε κατηγορηματικά ενάντια στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ γιατί αποτελεί απειλή για εμάς και έχουμε επιχειρήματα που το κάνουν κατανοητό».

Στη συνέχεια –γράφει ο Μερσχάιμερ– «ο Πούτιν κατέστησε σαφές ότι έλαβε υπόψη του ότι η Ουκρανία θα γίνει de facto μέλος του ΝΑΤΟ, υπογραμμίζοντας ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, συνεχίζουν να τροφοδοτούν τις σημερινές αρχές στο Κίεβο με σύγχρονους τύπους όπλων». Και για να μην υπάρχουν αμφιβολίες και κενά ξεκαθάρισε ότι αν αυτό δεν σταματούσε, η Μόσχα «θα αντιμετωπίσει έναν οπλισμένο μέχρι τα δόντια αντίπαλο της Ρωσίας. Αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο». Αυτήν την άποψη, όπως σημειώνει, την είχε συνολικά η ρωσική ηγεσία. Ο Λαβρόφ σε συνέντευξη Τύπου (14-1-2022) ξεκαθάρισε ότι «το κλειδί για όλα είναι η εγγύηση ότι το ΝΑΤΟ δεν επεκτείνεται προς τα ανατολικά».

Στη συνέχεια αναφέρεται στο πιο συνηθισμένο δυτικό επιχείρημα ότι δηλαδή «δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να ενταχθεί η Ουκρανία στη Συμμαχία σύντομα, κι αν ποτέ ενταχτεί». Το εν λόγω επιχείρημα τέλειωνε πάντα με την επωδό: «Ακόμα κι αν η Ουκρανία προσχωρούσε στη Συμμαχία, δεν θα αποτελούσε υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία, επειδή το ΝΑΤΟ είναι μια αμυντική συμμαχία. Επομένως, η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσε να προκαλέσει ούτε την αρχική κρίση που ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 2014 ούτε τον πόλεμο που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022».

Ο εξοπλισμός της Ουκρανίας

Ωστόσο αυτό το επιχείρημα είναι λάθος: «Στην πραγματικότητα, η δυτική απάντηση στα γεγονότα του 2014 ήταν να διπλασιαστούν οι προσπάθειες για την εφαρμογή της υπάρχουσας στρατηγικής και να φέρει την Ουκρανία ακόμη πιο κοντά στο ΝΑΤΟ. Η Συμμαχία ξεκίνησε την εκπαίδευση του ουκρανικού στρατού το 2014 και έχει εκπαιδεύσει κατά μέσο όρο 10.000 στρατιώτες ετησίως τα επόμενα οκτώ χρόνια». Παραθέτει μάλιστα και στοιχεία:

«Τον Δεκέμβριο 2017, η κυβέρνηση Τραμπ αποφάσισε να προμηθεύσει το Κίεβο με “αμυντικά όπλα”. Άλλες χώρες του ΝΑΤΟ σύντομα παρενέβησαν και έστειλαν ακόμη περισσότερα όπλα. Επιπλέον, ο ουκρανικός Στρατός, το Ναυτικό και η Αεροπορία άρχισαν να συμμετέχουν σε στρατιωτικές ασκήσεις με δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Οι προσπάθειες της Δύσης να εξοπλίσει και να εκπαιδεύσει τον ουκρανικό στρατό εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί τα πήγε τόσο καλά εναντίον του ρωσικού στρατού τον πρώτο χρόνο του πολέμου». Ο Μερσχάιμερ αναφέρεται μάλιστα σ΄ ένα πρωτοσέλιδο της Wall Street Journal τον Απρίλιο 2022: «Το μυστικό για τη στρατιωτική επιτυχία της Ουκρανίας: Χρόνια εκπαίδευσης στο ΝΑΤΟ».

Πέρα όμως από τις προσπάθειες της Συμμαχίας να κάνει τον ουκρανικό στρατό «τρομερή μαχητική δύναμη που θα μπορούσε να λειτουργήσει μαζί με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ», το 2021 υπήρξε και πάλι ενθουσιώδης υποστήριξη στη Δύση για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Μεγάλη αλλαγή στις αρχές του 2021 διαπιστώνει και στον Ζελένσκι, «ο οποίος μέχρι τότε δεν είχε εκδηλώσει ποτέ μεγάλο ενθουσιασμό για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και τον Μάρτιο 2019 εξελέγη με πρόγραμμα που ζητούσε συνεργασία με τη Ρωσία για την επίλυση της συνεχιζόμενης κρίσης».

Ο Μπάιντεν υποστήριζε την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ πριν μετακομίσει στον Λευκό Οίκο το 2021, όντας «ένα σούπερ  αντιρωσικό γεράκι». Δεν αποτελεί έκπληξη που στις 14-6-2021, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε: «Επαναλαμβάνουμε την απόφαση που ελήφθη στη Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου το 2008 για να γίνει η Ουκρανία μέλος της Συμμαχίας». Στις 1-9-2021, ο Ζελένσκι επισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο, όπου ο Μπάιντεν δήλωσε ότι οι ΗΠΑ ήταν «σταθερά δεσμευμένες» να υποστηρίξουν τις «ευρωατλαντικές φιλοδοξίες της Ουκρανίας». Στις 10-11-2021, οι δύο υπουργοί Εξωτερικών υπέγραψαν τον Χάρτη ΗΠΑ-Ουκρανίας για Στρατηγική Συνεργασία. Στόχος ήταν η δέσμευσή τους «για την εφαρμογή των βαθιών και περιεκτικών μεταρρυθμίσεων που είναι απαραίτητες για την πλήρη ενσωμάτωση στους ευρωπαϊκούς και ευρωατλαντικούς θεσμούς της Ουκρανίας».

ΝΑΤΟ και κόκκινη γραμμή

Ο Μερσχάιμερ θυμίζει ότι «πριν από τον πόλεμο ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων με επιρροή και με μεγάλη εκτίμηση στη Δύση αναγνώρισαν ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ –ιδιαίτερα στην Ουκρανία– θεωρούνταν από τη ρωσική ηγεσία θανάσιμη απειλή και θα οδηγούσε τελικά σε καταστροφή». Σαν παράδειγμα αναφέρει τον Γουίλιαμ Μπερνς, ο οποίος πριν αναλάβει την ηγεσία της CIA ήταν ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα, την εποχή της συνόδου του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο 2008. Εκείνη την περίοδο ο Μπερνς είχε αποστείλει ένα σημείωμα στην τότε Υπουργό Εξωτερικών Κοντολίζα Ράις, περιγράφοντας πώς θα αντιδρούσε η Ρωσία αν η Ουκρανία συμπεριληφθεί στο ΝΑΤΟ.

«Η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι η πιο φωτεινή από όλες τις κόκκινες γραμμές για τη ρωσική ελίτ (όχι μόνο για τον Πούτιν). Σε συζητήσεις για περισσότερα από δυόμισι χρόνια με βασικούς Ρώσους παράγοντες, από τους λεγόμενους νικητές στις σκοτεινές γωνιές του Κρεμλίνου μέχρι τους πιο σκληρούς φιλελεύθερους επικριτές του Πούτιν, δεν έχω συναντήσει ακόμη κανέναν που βλέπει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ως οτιδήποτε άλλο παρά σαν μια άμεση πρόκληση για τα ρωσικά συμφέροντα». Στη συνέχεια προειδοποιούσε μάλιστα ότι η αποδοχή της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ «θα θεωρηθεί… σαν να τους πετά κάποιος το γάντι. Η σημερινή Ρωσία θα απαντήσει σε αυτό… Θα δημιουργήσει ένα γόνιμο έδαφος για την ρωσική παρέμβαση στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία».

Υπογραμμίζει πως δεν ήταν ο Μπερνς ο μόνος δυτικός διπλωμάτης-πολιτικός που το 2008 αναγνώρισε ότι η αποδοχή της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ήταν γεμάτη κινδύνους. «Στη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου, τόσο η Άνγκελα Μέρκελ όσο και ο Νικολά Σαρκοζί μίλησαν κατά της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, κατανοώντας ότι αυτό θα προκαλούσε συναγερμό και θα εξόργιζε τη Ρωσία». Η Μέρκελ μάλιστα εξήγησε αργότερα την απόρριψή της: «Ήμουν πολύ σίγουρη ότι ο Πούτιν δεν θα επέτρεπε απλώς να συμβεί αυτό. Αυτό, κατά την άποψή του, θα ήταν κήρυξη πολέμου».

Ο Μερσχάιμερ δεν διστάζει μάλιστα να πάει πίσω, στη δεκαετία του 1990, λέγοντας ότι τότε «πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί και στρατηγοί αντιτάχθηκαν στην απόφαση του Κλίντον να επεκτείνει το ΝΑΤΟ, όταν αυτή η απόφαση ήταν υπό συζήτηση. Γνώριζαν από την αρχή ότι η Ρωσία θα το θεωρούσε απειλή για τα ζωτικά της συμφέροντα… Ο κατάλογος αυτών που είχαν αυτή την άποψη περιλαμβάνει εξέχουσες προσωπικότητες του αμερικανικού κατεστημένου. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν ο Τζορτζ Κένναν και ο υπουργός Άμυνας του Κλίντον Γουίλιαμ Πέρι».

Υπάρχει αισιόδοξο μήνυμα;

Κάνοντας ανασκόπηση στην αμερικανική ιστορία, ο Μερσχάιμερ θεωρεί ότι «η λογική της θέσης του Πούτιν θα έπρεπε να είναι απολύτως κατανοητή στους Αμερικανούς, οι οποίοι εδώ και πολύ καιρό είχαν προσυπογράψει το Δόγμα Μονρόε, το οποίο δηλώνει ότι καμία μακρινή μεγάλη δύναμη δεν επιτρέπεται να σχηματίσει συμμαχία με μια χώρα στο δυτικό ημισφαίριο και να σταθμεύσει εκεί τις ένοπλες δυνάμεις της». Εκτιμά μάλιστα οι ΗΠΑ «θα ερμήνευαν μια τέτοια κίνηση ως υπαρξιακή απειλή και θα έκαναν μεγάλες προσπάθειες για την εξάλειψή της». Κάτι, που φυσικά συνέβη κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας, όταν ο Κένεντι κατέστησε σαφές στους Σοβιετικούς ότι οι πυρηνικοί πύραυλοί τους έπρεπε να αποσυρθούν από την Κούβα. Είναι σαφές ότι «ο Πούτιν επηρεάζεται βαθιά από την ίδια λογική», καθώς «οι μεγάλες δυνάμεις δεν θέλουν μακρινές μεγάλες δυνάμεις να μετακομίσουν στην αυλή τους».

Το τρίτο επιχείρημά του αναφορικά με την καθοριστική σημασία του φόβου της Ρωσίας για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ σχετίζεται με δύο γεγονότα που συνέβησαν μετά την έναρξη του πολέμου. Το πρώτο έγινε κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Κωνσταντινούπολης. Είναι γνωστό ότι εκεί οι Ρώσοι ξεκαθάρισαν ότι η Ουκρανία έπρεπε να αποδεχτεί τη «μόνιμη ουδετερότητα» και δεν θα μπορούσε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Οι Ουκρανοί αποδέχτηκαν το αίτημα της Ρωσίας, γιατί ήξεραν ότι διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να τερματιστεί ο πόλεμος. Το δεύτερο ήταν στις 14-6-2024, όταν ο Πούτιν έθεσε δύο όρους για έναρξη διαπραγματεύσεων. Ο πρώτος ήταν να δηλώσει επίσημα το Κίεβο «ότι εγκαταλείπει τα σχέδιά του να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ».

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι «όλα αυτά δεν προκαλούν έκπληξη, καθώς η Ρωσία πάντα θεωρούσε την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ ως υπαρξιακή απειλή που πρέπει να αποτραπεί με κάθε κόστος. Αυτή η λογική είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από τον πόλεμο». Και αυτό είναι σαφές από τη διαπραγματευτική θέση της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και «στην ομιλία του Πούτιν στις 14-6-2024, ότι δεν ενδιαφέρεται να κατακτήσει ολόκληρη την Ουκρανία και να την κάνει μέρος της Μεγάλης Ρωσίας».

Με την επάνοδο του Τραμπ διατυπώθηκε δημοσίως το αισιόδοξο μήνυμα ότι μπορεί να υπάρξει κατ’ αρχάς μια διαφορετική προσέγγιση του Ουκρανικού, με την αναγνώριση και των διατυπωμένων φόβων της Ρωσίας. Στην Ευρώπη, αντιθέτως, το “κόμμα του πολέμου” συνεχίζει να θεωρεί ότι «η Ρωσία πρέπει να ηττηθεί» για να «μην αποτελεί κίνδυνο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια». Και αυτό το μήνυμα Τραμπ που αναγνωρίζει κάποια δίκαια στους Ρώσους ίσως να είναι αρχή για να σταματήσει ο καταστροφικός πόλεμος για την Ουκρανία, για τον οποίο ο Μερσχάιμερ (και άλλοι) είχαν προειδοποιήσει εδώ και πολλά χρόνια.