Υφυπουργός Α. Σδούκου: Συνδυασμός εξορύξεων και προστασίας περιβάλλοντος

Για το θέμα και την ανάγκη αξιοποίησης συνολικά των κρίσιμων ορυκτών της χώρας μίλησε στο SLpress.gr η υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου, στο πλαίσιο του αφιερώματος “Η αναγκαιότητα αξιοποίησης των ορυκτών της χώρας μας”.

-Έχετε δηλώσει ότι «η Ελλάδα διαθέτει ένα πλούσιο δυναμικό σε ορυκτές πρώτες ύλες, το οποίο για πολλά χρόνια παραμένει αναξιοποίητο», ωστόσο όπως λέχθηκε σε εκδήλωση για τα 100 χρόνια του ΣΜΕ «παραμένουμε, παρά τις προσπάθειες των τελευταίων χρόνων, δέσμιοι μιας αντίληψης, που συνδυάζει πάντα την αξιοποίηση του υπεδάφους μας, με περιβαλλοντικά προβλήματα». Υπάρχει χρυσή τομή;

Κάθε σύγχρονη μορφή ανάπτυξης, μηχανοποιημένη ή ψηφιακή, έχει κόστος. Ειδικότερα η εξορυκτική ανάπτυξη, η οποία συνοδεύεται από ένα σημαντικό ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα που καλούμαστε να διαχειριστούμε και ει δυνατόν να το ελαχιστοποιήσουμε. Εξάλλου, η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα υλικά που χρησιμοποιούμε καθημερινά δεν προέρχονται από παρθενογένεση, αλλά έχουν την άκρη τους σε κάποιο ορυχείο στο παγκόσμιο χωριό.

Η “χρυσή τομή” που αναζητάτε, δηλαδή η συνύπαρξη της εξορυκτικής δραστηριότητας με την προστασία του περιβάλλοντος, είναι εφικτή αλλά απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πολλούς παράγοντες. Το ζητούμενο σήμερα δεν περιορίζεται σε μια συνετή, ορθολογική διαχείριση του πεπερασμένου, μη ανανεώσιμου γεωλογικού πόρου. Η εξόρυξη πρέπει να γίνεται με τρόπο βιώσιμο και υπεύθυνο, διότι μόνο έτσι εξασφαλίζεται η προσδοκώμενη δίκαιη μετάβαση σε ένα πιο πράσινο μέλλον. Αυτό σημαίνει εφαρμογή σύγχρονων καθαρών τεχνολογιών, αυστηρών περιβαλλοντικών κανονισμών και συνεχούς παρακολούθησης. Περαιτέρω, σημαίνει ευρεία προώθηση πρακτικών κυκλικής οικονομίας που γενικά αναζητούνται ακόμη σε παγκόσμιο επίπεδο.

Για να διαμορφωθεί το νέο όραμα στο οποίο προσβλέπουμε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ, δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουμε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι η ορθολογική, eco-αποδοτική και υπεύθυνη χρήση τους θα είναι οι βασικοί μοχλοί αύξησης της μελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας μας και των οικονομιών μας (σ.σ. Ετήσια Έκθεση στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΝ για την μεταλλευτική-λατομική δραστηριότητα [2023]-Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας).

«H Κυκλική Οικονομία ως νέο παραγωγικό μοντέλο»

-Από τον χώρο της βιομηχανίας έχει τονιστεί ότι είναι «επιτακτική η ανάγκη εκπόνησης ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού για την αξιοποίηση των δευτερογενών ανακτημένων υλικών, λόγω και της κρισιμότητας της εξόρυξης στην εύρεση των απαραίτητων πρώτων υλών για την πράσινη και ενεργειακή μετάβαση»– ποια είναι η άποψή σας;

Η Κυκλική Οικονομία ως νέο παραγωγικό μοντέλο που ήδη προωθείται από το YΠEN, αναδιαμορφώνει τον κύκλο υλικών προωθώντας τη χρήση δευτερογενών υλικών, τη διαχείριση των αποβλήτων-απορριμμάτων και την ανακύκλωση. Η αλήθεια είναι ότι η εξόρυξη και η κυκλική οικονομία φαίνονται αρχικά ως δύο αντίρροπες έννοιες. Η εξόρυξη συνεπάγεται την αφαίρεση φυσικών πόρων από τη Γη, ενώ η κυκλική οικονομία στοχεύει στην ελαχιστοποίηση της χρήσης νέων πόρων και στην επαναχρησιμοποίηση των υπαρχόντων.  Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Στόχος μας θα πρέπει να είναι η εναρμόνιση της εξόρυξης με τους στόχους της κυκλικής οικονομίας. Όπως άλλωστε επεσήμανα και στην προηγούμενη ερώτηση, αυτό δεν πρέπει να αποτελεί μια γενικόλογη προσέγγιση, αλλά θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ευρείας προώθησης με συγκεκριμένες δράσεις, τόσο στον εξορυκτικό τομέα, όσο και γενικότερα στη διαχείριση των υλικών (Raw Materials).

Ενδιαφέροντα πεδία, που συνδέονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα και αποτελούν τη νέα «κοιτασματολογική πρόκληση», είναι η αξιοποίηση των στείρων εξόρυξης και των κάθε λογής καταλοίπων επεξεργασίας (brownfields). Επίσης, τα αστικά απόβλητα (urbanmines) που περιέχουν τεράστιες αξίες κρισίμων ορυκτών και μετάλλων. Όλα τα παραπάνω έχουν μπει στο στόχαστρο των υπηρεσιών μας και θα προωθηθούν δυναμικά στο πλαίσιο υλοποίησης του Ευρωπαϊκού Κανονισμού για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες, σε εθνικό επίπεδο.

-Έχουν γίνει βήματα για την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων μεταλλευτικής έρευνας στη χώρα μας;

Καταρχάς πρέπει να γνωρίζετε ότι στο σύνολο των μεταλλευτικών έργων (ανεπτυγμένων και υπό ανάπτυξη ή έρευνα) σε παγκόσμιο επίπεδο, η συμμετοχή της ΕΕ είναι ελάχιστη, περίπου 6%. Το ποσοστό αυτό πρέπει να αυξηθεί γρήγορα και με εντατικό ρυθμό. Είναι απαραίτητη η συστηματική έρευνα και αναζήτηση νέων κοιτασμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο με εστίαση στα στρατηγικά και κρίσιμα ορυκτά που ενδιαφέρουν και η κατά το δυνατόν εκτίμηση των αποθεμάτων τους.

Ο δικός μας εθνικός οδικός χάρτης με τους άξονες προτεραιοτήτων και ενεργειών στο θέμα, περιλαμβάνει ως βασική προτεραιότητα την ανάπτυξη στοχευμένων εθνικών προγραμμάτων κοιτασματολογικής έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό, φέτος χρηματοδοτήσαμε την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) από το Ταμείο των αερίων ρύπων για να αναπτύξει μεταξύ άλλων και ένα ευρύ πρόγραμμα έρευνας κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ). Και θα στηρίξουμε απρόσκοπτα αυτή την έρευνα με κρατικούς πόρους, αλλά και με την προκήρυξη διεθνών διαγωνισμών για την εκμίσθωση του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης Δημόσιων Μεταλλευτικών Χώρων (ΔΜΧ).

Υπενθυμίζω ότι οι χώροι αυτοί εκμισθώνονται, όπως άλλωστε προβλέπεται στην ισχύουσα μεταλλευτική νομοθεσία, κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας σε ιδιώτες προκειμένου να συμπληρωθεί και να ολοκληρωθεί η μεταλλευτική έρευνα και στη συνέχεια να εκκινήσει το στάδιο της εκμετάλλευσης, αναλόγως των αποτελεσμάτων των ερευνητικών εργασιών. Με τον τρόπο αυτό επωφελείται τόσο το δημόσιο όσο και η εθνική οικονομία γενικότερα.

«Αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου»

-Σε επίσκεψή σας στη Χίο μιλήσατε με φορείς και κατοίκους για την αξιοποίηση του ελληνικού αντιμονίτη (αντιμονίου) στον ήδη θεσμοθετημένο δημόσιο μεταλλευτικό χώρο του νησιού «με ορθολογική αξιοποίηση – αυστηρούς κανόνες περιβαλλοντικής προστασίας και κοινωνική άδεια λειτουργίας». Υπήρξαν και κάποιες αντιδράσεις, πως εξελίσσεται αυτό το ζήτημα;

Καμία οικονομική δραστηριότητα δεν προχωράει αν δεν υπάρχει η κοινωνική συναίνεση. Βάζετε ένα πολύ λεπτό ζήτημα που δεν αφορά μόνο τη Χίο, αλλά αποτελεί βαρόμετρο των προσπαθειών μας να προσεγγίσουμε τις τοπικές κοινωνίες και να υλοποιήσουμε το όραμά μας για μια βιώσιμη και υπεύθυνη εξορυκτική δραστηριότητα.

Η προσέγγισή μας στο θέμα δεν ήταν ούτε τυχαία, ούτε αποσπασματική, ούτε “της τελευταίας στιγμής”. Εξάλλου, το αντιμόνιο και τα ορυκτά του συνακόλουθα, έχουν χαρακτηριστεί ως κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ, εξαιτίας της πληθώρας των εφαρμογών τους και επειδή εισάγονται εξ ολοκλήρου από χώρες εκτός ΕΕ. Συνεπώς, αν διαπιστωθούν αξιόλογα κοιτάσματα στη Χίο, αυτό θα αποτελέσει σημαντικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας, δεδομένου ότι τα ορυκτά αυτά δεν παράγονται εντός της ΕΕ και εισάγονται στο 100%.

Όπως ξέρετε υπέγραψα ως υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας την απόφαση για την προκήρυξη δημόσιου, διεθνούς, ανοικτού διαγωνισμού έρευνας και εκμετάλλευσης μεταλλευτικών ορυκτών και πιο συγκεκριμένα αντιμονίου, σε περιοχή της Βόρειας Χίου. Θα πραγματοποιηθεί σε δύο φάσεις: Η πρώτη φάση αφορά στην πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος (μη δεσμευτικών προσφορών) μέχρι τις 10 Μαρτίου 2025, όπου και θα επιλεγούν όσοι πληρούν τα κριτήρια για να συνεχίσουν και η δεύτερη περιλαμβάνει την πρόσκληση υποβολής δεσμευτικών προσφορών εντός δευτέρου τριμήνου 2025, για την εκμίσθωση των δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης μεταλλευτικών ορυκτών, σε τμήμα εκτάσεως 9,02 km2 του Δημόσιου Μεταλλευτικού Χώρου της Χίου.

Μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης φάσης, θα ακολουθήσει η σύμβαση μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και του αναδόχου, διάρκειας πέντε ετών για την έρευνα και μέχρι 30 ετών για την εκμετάλλευση (αν και εφόσον εντοπιστούν αξιόλογα κοιτάσματα προς αξιοποίηση). Παράλληλα το υπουργείο θα εξασφαλίσει τις αυστηρότερες δεσμεύσεις από πλευράς του Αναδόχου για την προστασία του περιβάλλοντος, τη δημιουργία θέσεων εργασίας από τη τοπική κοινωνία, την απόδοση στο Δήμο Χίου ποσοστού από τα πάγια και αναλογικά μισθώματα και ένα συνολικό συμβολαιοποιημένο Πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης.

Το υπουργείο προχωρά στην αξιοποίηση του συγκεκριμένου Δημόσιου Μεταλλείου, καθώς το αντιμόνιο (Sb) ανήκει στη λίστα των Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (CRMs) που έχει δημοσιεύσει η ΕΕ. Είναι ένα ορυκτό με ποικίλες χρήσεις, μεταξύ άλλων, στην αμυντική βιομηχανία και στις τεχνολογίες της πράσινης μετάβασης και η χώρα μας είναι μία από τις μόλις δύο χώρες της Ευρώπης (μαζί με την Ιταλία) που κατέχει κοιτάσματα αντιμονίου, πλην όμως αναξιοποίητα μέχρι σήμερα.

Μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης φάσης, θα ακολουθήσει η σύμβαση μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και του αναδόχου, διάρκειας πέντε ετών για την έρευνα και μέχρι 30 ετών για την εκμετάλλευση (αν και εφόσον εντοπιστούν αξιόλογα κοιτάσματα προς αξιοποίηση).  Η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της Ελλάδας θα ενισχύσει την προσπάθεια της χώρας μας και συνολικά της ΕΕ, να διαφοροποιήσει τις πηγές πρώτων υλών και να ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού.

-Με την τοπική αυτοδιοίκηση έχετε μιλήσει;

Από το καλοκαίρι και πριν παρθεί η απόφαση για το θέμα, ξεκινήσαμε μια προσπάθεια να ενημερώσουμε τους πολίτες της Αμανής και ευρύτερα της Χίου για το πως θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το πιθανό κοίτασμα αντιμονίτη της περιοχής Κεράμου για το οποίο επισημαίνω ότι θα πρέπει να προηγηθεί εκτεταμένη έρευνα, καθώς και συνακόλουθη οικονομοτεχνική και περιβαλλοντική μελέτη πριν τυχόν γίνουν οι όποιες επεμβάσεις.

Λάβαμε από το δημοτικό συμβούλιο Χίου μια λίστα με ερωτήσεις, τις ομαδοποιήσαμε και απευθυνθήκαμε στην επιστημονική κοινότητα της χώρας, σε καθηγητές του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου, στις αρμόδιες αδειοδοτικές υπηρεσίες, αλλά και στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, τον θεσμοθετημένο μας σύμβουλο σε θέματα γεωεπιστημών. Πιστεύω πως δόθηκαν οι απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα που εύλογα απασχολούν τους πολίτες.

Επιδιώκουμε την ευρύτερη δυνατή συναίνεση τόσο σε αυτοδιοικητικό και τοπικό επίπεδο, όσο και σε επαφή με την επιστημονική και ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα. Ωστόσο, όπως γνωρίζετε, η ανάπτυξη και η στρατηγική αυτονομία που πρεσβεύουμε, δεν μας χαρίζεται, αλλά πρέπει να μοχθήσουμε για αυτήν, μη απορρίπτοντας – παρά μόνο απολύτως τεκμηριωμένα – κανένα εθνικό πόρο. Θα συνεχίσουμε την επικοινωνία.

Ο κανονισμός CRM Act

-Θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε άμεσα στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες, το CRM Act που τέθηκε προσφάτως σε ισχύ(αναφέρεται σε επιτάχυνση αδειοδοτήσεων κλπ) – ποιος εκτιμάται ότι θα είναι ο χρόνος ‘‘προσαρμογής ’’;

Ο συγκεκριμένος Κανονισμός της ΕΕ (CRM Act) ανοίγει νέους δρόμους για την Ελλάδα, προσφέροντας σημαντικές ευκαιρίες για ανάπτυξη και ενίσχυση της θέσης της στην Ευρώπη. Ο εμπορικός πόλεμος Κίνας-ΗΠΑ και η εργαλειοποίηση του θέματος εκ μέρους της ασιατικής χώρας, η οποία χρησιμοποιεί τους περιορισμούς των εξαγωγών ως μοχλό για να επηρεάσει τις παγκόσμιες αγορές, εκτός από κινδύνους διαμορφώνει και ένα πλαίσιο ευκαιριών για τον τόπο μας.

Στην ερώτησή σας τώρα, έχουμε από την πρώτη στιγμή συμμετάσχει στην Ευρωπαϊκή προσπάθεια διαμόρφωσης του CRM Act που σήμερα έχει τεθεί σε ισχύ (από τον Μάιο του 2024) ως Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1252. Ήδη στο πλαίσιο της υλοποίησης του Κανονισμού έχουμε εγκαίρως σχεδιάσει την Ίδρυση Ενιαίου Κέντρου Εξυπηρέτησης (ΕΚΕ, Point of SingleContact) στη Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ.

-Είναι σε γνώση σας, η θέση των βιομηχανιών και επιχειρήσεων ότι βρίσκονται αντιμέτωπες με κόστος ηλεκτρικής ενέργειας που απειλεί την ίδια τους την ύπαρξη, καθώς καλούνται να λειτουργήσουν με πολύ υψηλότερο κόστος από τους ανταγωνιστές τους. Έχετε κάποιο ελπιδοφόρο νέο;

Είναι γεγονός ότι το ενεργειακό κόστος πλήττει δυσανάλογα τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες της χώρας, ιδίως τις πλέον ενεργοβόρες. Ευρύτερα στην ΕΕ παρατηρείται μια τάση αποβιομηχάνισης τα τελευταία χρόνια, καθώς η διαφορά στο κόστος που πληρώνουν σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα διευρύνθηκε, επηρεάζοντας την ανταγωνιστικότητα. Το ίδιο ισχύει και στη χώρα μας, οπότε οφείλουμε να λάβουμε μέτρα που θα προστατεύσουν επαρκώς τον επιχειρηματικό κόσμο και την εγχώρια βιομηχανία.

Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα προσφέρει επιδότηση για το ηλεκτρικό ρεύμα των επιχειρήσεων με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και τον κανόνα de minimis που επιβάλλει η ΕΕ. Με τον τρόπο αυτό εξομαλύνεται το τελικό κόστος που πληρώνουν για τους μήνες που θα παρατηρούνται εξάρσεις των τιμών χονδρικής. Οι επιδοτήσεις είναι, όμως, μονάχα μια προσωρινή βοήθεια που δεν επιλύει το βαθύτερο πρόβλημα. Η μόνιμη λύση βρίσκεται αλλού και συγκεκριμένα στην αξιοποίηση των νέων ενεργειακών τεχνολογιών, τις οποίες στηρίζουμε έντονα σαν κυβέρνηση.

Να αναφέρω ενδεικτικά το νέο πρόγραμμα “Συστήματα αποθήκευσης για επιχειρήσεις” που προσφέρει επιδοτήσεις έως 50% για την απόκτηση μπαταριών. Μάλιστα, στηρίζεται τόσο η προμήθεια και εγκατάσταση του συστήματος, όσο και υποστηρικτικές δαπάνες, όπως η μελέτη και το κόστος σύνδεσης με το δίκτυο. Μια σύγχρονη επιχείρηση μπορεί έτσι να αποκομίσει μεγάλο όφελος μετατοπίζοντας την κατανάλωσή της χρονικά εντός της ημέρας και αξιοποιώντας την αποθήκευση.

Υπάρχει αντίστοιχα το “Αλλάζω Συσκευή για τις Επιχειρήσεις” και οι δυνατότητες για αυτοπαραγωγή με φωτοβολταϊκά μέσω του netbilling. Οι παραπάνω δυνατότητες ρίχνουν δραστικά και σε μακροχρόνια βάση το ενεργειακό κόστος, θωρακίζοντας τις επιχειρήσεις απέναντι σε μελλοντικές διακυμάνσεις των τιμών. Αντίστοιχα, στην περίπτωση της ενεργοβόρου βιομηχανίας το ΥΠΕΝ δίνει προτεραιότητα σε διμερείς συμβάσεις ώστε να αποκτήσει άμεση πρόσβαση στη φθηνή ενέργεια που παράγουν οι ΑΠΕ.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η κυβέρνηση προωθεί ένα ευρύ πλέγμα ουσιαστικών λύσεων για το ενεργειακό κόστος των επιχειρήσεων της χώρας. Σε συνδυασμό με τη μετεξέλιξη του ενεργειακού μας μείγματος και την απομάκρυνση των ακριβών ορυκτών καυσίμων, οδηγούμαστε σταδιακά, αλλά με βεβαιότητα, σε ένα πιο ομαλό επιχειρηματικό περιβάλλον.

Με την ΛΑΡΚΟ τι γίνεται;

Η κυβέρνηση (ΥΠΟΙΚ και ΥΠΕΝ αναλυτικά στην ιστοσελίδα των υπουργείων)) σε συνεργασία με το ΤΑΙΠΕΔ θα προχωρήσει στην επανασχεδίαση του τρόπου εκμετάλλευσης τόσο του δημόσιου μεταλλείου όσο και της μεταλλουργικής μονάδας. Στόχος είναι, αν τα δεδομένα το επιτρέπουν, η προκήρυξη ενός νέου διαγωνισμού με στόχο την εξεύρεση μιας βιώσιμης λύσης μέσω αξιόπιστων ιδιωτών επενδυτών η οποία θα παρέχει ουσιαστική προοπτική στους εργαζόμενους. Σχετικά με τους εργαζόμενους η ΔΥΠΑ τρέχει ειδικό πρόγραμμα στο οποίο έχουν ενταχθεί πάνω από το 60% των δικαιούχων.

Αύριο θα μιλήσει στο SLpress.gr η Υφυπουργός Παιδείας Ιωάννα Λυτρίβη: “Σύνδεση εκπαίδευσης με αγορά εργασίας”