Οι Μέδικοι, ο Καισαροπαπισμός και τα καθ’ ημάς

Πρόκειται λοιπόν για κάποιον ο οποίος αξιώθηκε να γίνει αρχιεπίσκοπος της Φλωρεντίας και καρδινάλιος αφού προηγουμένως είχε υπάρξει σκληροτράχηλος ιππότης στη Ρόδο! Και που έπειτα τον βρίσκουμε καρδινάλιο – μυστικοσύμβουλο τριών, τουλάχιστον, παπών και μοχλό της πολιτικής εξουσίας. Στο τέλος αυτός ο πολυδιάστατος άνδρας εκλέγεται ο ίδιος Πάπας της Ρώμης, το 1523, με το όνομα Κλήμης Ζ’.

Εκεί στον θρόνο του Αγίου Πέτρου θα παραμείνει περισσότερα από 10 χρόνια αντιμετωπίζοντας όμως τις μεγαλύτερες δυσκολίες της Παποσύνης σε ολόκληρη την Αναγέννηση. Υπήρξε δηλαδή ο ατυχέστερος ηγέτης μέσα στη μοναδική του τύχη. Και βέβαια εννοώ την διαμάχη των δύο ισχυρότερων μοναρχών της εποχής του την οποία έπρεπε να αντιμετωπίσει, του Καρόλου Κουίντου και του Φραγκίσκου Α’, το κίνημα του Λούθηρου που εξαπλωνόταν δραματικά, τις απαιτήσεις του Ερρίκου Η’ στην Αγγλία αλλά και τους έρωτες του που οδήγησαν στην ανεξαρτησία της Αγγλικανικής Εκκλησίας, τις εσωτερικές έριδες της γενέτειράς του Φλωρεντίας όπως και τα τυχοδιωκτικά παιχνίδια των μεγάλων τραπεζιτών του καιρού του που όμως ήταν πρωτίστως Μέδικοι, τουτέστιν η οικογένεια του!

Δύσκολο πράγμα η εξουσία και μάλιστα η καισαροπαπική! Θα επαναλάμβανα λοιπόν πως υπήρξε ο ατυχέστερος αλλά και ο ικανότερος όλων των, όντως πολυπληθών, παπών σε όλη την διάρκεια του 16ου αιώνα. (Ας σημειωθεί πάντως για την ιστορία ότι “ατυχής” λεγόταν ο διάδοχος του Λαυρέντιου, Λαυρέντιος ΙΙ, ιταλικά Lorenzo di Lorenzo, il sfortunato, αδελφός του Τζιοβάνι και ξάδελφος του νόθου Τζούλιο, των μετέπειτα Παπών, που πέθανε το 1503. Σας μπέρδεψα ή ακόμη);

Οι Μέδικοι ανεβοκατεβάζουν Πάπες

Πιο συγκεκριμένα τώρα: Μόλις λίγα χρόνια πριν την ανάρρηση του στην καθολική καθέδρα, το σωτήριον έτος 1515, ο τότε Πάπας Λέων Ι’ – και πρώτος του ξάδερφος, γιος του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς – επιτρέπει, ως επίσημη Εκκλησία, την είσπραξη επιτοκίων επί των χορηγούμενων δανείων με τον υποκριτικό όρο βέβαια αυτά τα δάνεια να προορίζονται για τους φτωχούς. Έτσι αίρεται το ανάθεμα από την τοκογλυφία η οποία σε όλο τον Μεσαίωνα εθεωρείτο ως μία από τις επτά θανάσιμες αμαρτίες επιτρέποντας τόσο στους αντιπάλους τραπεζίτες της Γερμανίας, την οικογένεια Φούγκερ, όσο και στους δικούς του της Ιταλίας να αποκομίσουν τεράστια κέρδη.

Οι Φούγκερ μάλιστα διέθεταν τόσο μεγάλη περιουσία ώστε πλήρωσαν το μισό περίπου από το μυθώδες ποσό που συγκέντρωσαν οι διάφοροι εκλέκτορες ώστε να ανεβάσουν τον εκλεκτό τους Αψβούργο, εννοώ τον Κάρολο Ε’, στον ενιαίο θρόνο της Γερμανίας, Αυστρίας και σημερινής Ισπανίας. Ο ίδιος, o Τζιοβάνι ντι Λορέντζο, φέρεται ότι είπε στον ξάδερφό του Ιούλιο, μόλις εξελέγη: “Αφού ο Θεός μάς πρόσφερε τον παπικό θρόνο, ας τον απολαύσουμε”.

Ο εξάδελφος, μετέπειτα Κλήμης Ζ’, ήταν ο νόθος γιος του Τζουλιάνο, αδελφού του Λαυρεντίου και Δούκα του Νεμούρ, ο οποίος δολοφονήθηκε νεότατος στην περιώνυμη συνωμοσία των Πάτσι, τον Μάρτιο του 1478 μέσα στο Ντουόμο το ίδιο… Φόνος στη Μητρόπολη δηλαδή. Αυτή ήταν πρώτη από τις πολλές τραγωδίες της ζωής του αφού ο ίδιος γεννήθηκε ένα μήνα μετά από τον θάνατο του πατέρα του. Η μητέρα του, Fioretta Gorini, ήταν κόρη ενός καθηγητή Πανεπιστημίου.

Από μικρό όμως τον ανέλαβε ο περίφημος Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής, ο θείος του και αδελφός του πατέρα του Τζουλιάνο, και έτσι μαθήτευσε στην περίφημη Ακαδημία του Μεδίκων. Εκεί είχε δασκάλους, εκτός των άλλων, τον αρχιτέκτονα και νονό του Antonio da Sangallo τον πρεσβύτερο, τον ουμανιστή Angelo Poliziano ενώ είχε συμμαθητή τον Michelangelo, μετέπειτα ευνοούμενο καλλιτέχνη του.

Ο Τζούλιο ήταν χαμηλών τόνων, σεμνός, πολύ όμορφος αλλά και άκρως αποτελεσματικός σε ό,τι αναλάμβανε, πρίγκιπας μαζί και τυχοδιώκτης, με πολιτικό ένστικτο και για αυτό με κλίση προς το… ράσο. Αφού η ιεροσύνη εκείνη την εποχή ήταν, υπό προϋποθέσεις, η υψηλότερη έκφραση της πολιτικής. Ο Καισαροπαπισμός, με άλλα λόγια, που προανέφερα, ενσαρκωμένος.

Οικογενειακή υπόθεση

Το 1492 ο Rodrigo Borgia γίνεται Πάπας με το όνομα Αλέξανδρος ΣΤ’, ενώ λίγο μετά, το 1494, οι αντίπαλοι του Μέδικοι υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν την Φλωρεντία λόγω Σαβοναρόλα. Τα δύο ξαδέρφια, ο Τζιοβάνι, μετέπειτα Πάπας Λέων 10ος και ο Τζούλιο, ο εξάδερφος του, μετέπειτα Πάπας Κλήμης Ζ’, αγωνίζονται να επιβιώσουν σε μία εποχή δολοπλοκιών, ίντριγκας, ερωτικών παθών αλλά και υψηλής, καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Τζιοβάνι, καρδινάλιος ήδη, θα διαδεχθεί εύκολα το 1513 τον διάδοχο του Βοργία και πολύ δυναμικό Πάπα Ιούλιο Β, από την ρωμαϊκή οικογένεια των della Rovere, θεμελιωτή του ναού του Αγίου Πέτρου και χορηγό του Michelangelo στην Cappella Sixtina.

Το έργο που αναλαμβάνει ο Τζιοβάνι – που πλέον ονομάζεται Λέων Ι’ – είναι πολύ δύσκολο αλλά και η κληρονομιά του Ιουλίου Β’, του Πάπα – πάτρονα των τεχνών και επίμονου στρατηλάτη, είναι δυσβάσταχτη και σε οικονομικό και σε συμβολικό επίπεδο. Αφού δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν αυτός, ο Ιούλιος Β’, που πρώτος εισηγήθηκε τα περιώνυμα indulgentia, δηλαδή τα συγχωροχάρτια, με τα οποία κέρδισε πακτωλούς χρημάτων από τους αφελείς αλλά και προκάλεσε το σαρωτικό κίνημα της Μεταρρύθμισης. Επειδή τα συγχωροχάρτια στάθηκαν η βασική αιτία για να ξεσηκωθούν οι χωρικοί της Γερμανίας αλλά και να αντιδράσουν από την ξετσίπωτη εκμετάλλευση της θρησκευτικής πίστης διανοούμενοι όπως ο Λούθηρος.

Ο Λέων, πρώην Τζιοβάνι ντι Λορέντζο, γιός του Λαυρέντιου του μεγαλοπρεπούς, που υπήρξε ελληνολάτρης και ίδρυσε ελληνικό γυμνάσιο στη Ρώμη (!), είχε σταθερά στο πλευρό του τον εξάδελφό του, καρδινάλιο Φλωρεντίας πλέον, στον οποίον ανέθετε όλες τις λεπτές, διπλωματικές αποστολές αλλά και τις, αναγκαίες, στρατιωτικές επιχειρήσεις. Και στα δύο εκείνος ήταν εξαιρετικά επαρκής διαθέτοντας και το επίζηλο πνεύμα αλλά και την φονική γοητεία των Μεδίκων. Ας σημειωθεί πάντως ότι αρχικά δεν μπορούσε να λάβει εκκλησιαστικά αξιώματα επειδή ήταν νόθος. Για να αρθεί αυτό το εμπόδιο, μερίμνησε με ειδικό διάταγμα ο ξάδερφος του ο Πάπας. Άμα είσαι Μέδικος!

Αλλά και τον δικό του νόθο γιό, τον Αλέξανδρο, κατάφερε να νομιμοποιήσει εγγράφοντας στην οικογενειακή μερίδα άλλου και αργότερα να τον καταστήσει ηγεμόνα της Φλωρεντίας. Ο Λέων, από την άλλη πλευρά, εξέδωσε το 1520 το τρομερό έδικτον Exsurge Domine, “Εγέρθητι Κύριε!” με το οποίο αναθεμάτισε τις σαράντα τόσες από τις 95 θέσεις του Λούθηρου. Κακό του κεφαλιού του, παρά την πολιτική του ευελιξία. Στη συνέχεια ο εξάδελφος Τζούλιο υπηρέτησε ως Gran Maestro της Φλωρεντίας, δηλαδή ως πολιτικός της ηγέτης, της οποίας ήταν συγχρόνως και αρχιεπίσκοπος, από το 1519 ως το 1523. Όμως εκείνη ακριβώς τη χρονιά εξελέγη, με δόξα και τιμή, από σύμπαν το κολλέγιο των καρδιναλίων Πάπας, μετά τον θάνατο του άοσμου και ταπεινής καταγωγής Αδριανού ΣΤ’.

Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό ένα μοναδικό επεισόδιο τακτικισμού που εξετέλεσε ο ίδιος και δείχνει τις διπλωματικές ικανότητες του. Όταν πέθανε ο εξάδελφος του Λέων, υπήρχαν πολιτικές και εκκλησιαστικές δυνάμεις που βυσοδομούσαν ώστε να μην τον διαδεχθεί ο ίδιος παρότι ο ικανότερος. Το ζήτημα ήταν όμως ότι οι Γάλλοι καρδινάλιοι εκπροσωπούσαν και έπαιρναν γραμμή από τον Φραγκίσκο Α ενώ οι Γερμανοί και οι φιλογερμανοί – που ήταν και οι περισσότεροι – από τον Κάρολο Κουίντο.

Άρα ο ίδιος έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στους δύο μονάρχες για να μπορέσει να επιβιώσει. Και κυρίως για να διατηρηθεί η ανεξαρτησία του παπικού κράτους που εκτεινόταν από την Τοσκάνη ως την Λομβαρδία και από το τυρρηνικό πέλαγος ως την Αδριατική και το υπέβλεπαν τόσο οι Γάλλοι όσο και οι Γερμανοί. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Μέδικοι παραδοσιακά υπήρξαν φιλογάλλοι.

Η άλωση της Ρώμης

Ήταν τότε λοιπόν που για να αποκοιμίσει τους αντιπάλους του προώθησε ως υποψήφιο Πάπα έναν φιλήσυχο Φλαμανδό λόγιο που όμως είχε διατελέσει δάσκαλος του Καρόλου Ε των Αψβούργων. Ο υποψήφιος του εξελέγη ως outsider με το όνομα Αδριανός ΣΤ (1521 – 1523) και απεδείχθη και Αδριανός και αδρανής. Αφού λοιπόν τον ποδηγέτησε μεθοδικά σε όλη τη διάρκεια της παποσύνης του ο Τζούλιο, τον διαδέχτηκε έπειτα με πανηγυρικό τρόπο κορυφώνοντας έτσι την πολυκύμαντη καριέρα του και αναδεικνυόμενος ως ο ισχυρότερος εκπρόσωπος του καισαροπαπισμού στην εποχή του.

Το 1527 όμως επισυμβαίνει η μοιραία δήωση της Ρώμης, Sacco di Roma, από τους Γερμανούς μισθοφόρους του Καρόλου η οποία υποχρέωσε τον Κλήμεντα να αυτοφυλακισθεί εξευτελιζόμενος στο κάστρο του Άγγελου, Castello Sant’ Angelo, επί έξι μήνες και να βλέπει ανίσχυρος τη διάλυση του παπικού κράτους και την λεηλασία των θησαυρών του. Για να θρηνήσει έκτοτε αυτή την καταστροφή, θα αφήσει, αυτός ο ωραιοπαθής – προσέξτε πόσο οιηματίας και άψογα ξυρισμένος, παρουσιάζεται στο πασίγνωστο πορτρέτο του Sebastiano del Piompo, 1485 – 1547, – πλούσια γενειάδα. Αργότερα θα ποζάρει και γενειοφόρος.

Ταπεινωμένος, τέλος, βασανισμένος από τις κακουχίες θα υποκύψει στο μοιραίο αφού λίγο πριν στείλει αποχαιρετιστήρια επιστολή στον άσπονδο φίλο του τον Κάρολο πέμπτο με ημερομηνία 23 Σεπτεμβρίου 1534. Θα έχει όμως προλάβει να δώσει επίσημη παραγγελία στον Μικελάντζελο αφενός να αγιογραφήσει στον κεντρικό τοίχο της Καπέλα Σιξτίνα την τρομερή Δευτέρα Παρουσία αλλά και να κατασκευάσει το μοναδικό Παρεκκλήσιο των Μεδίκων στα υπόγεια του Σαν Λορέντζο της Φλωρεντίας. Μικρή λεπτομέρεια: Πρωταγωνιστεί εκεί ανάμεσα στους περίφημους προγόνους του, το μνημείο του μάλλον ασήμαντου πατέρα του, του Τζουλιάνο, δούκα του Νεμούρ. Έτσι όμως έστω κι έμμεσα τιμάται και το δικό του πρόσωπο. Ένας Μέδικος ποτέ δεν ξεχνάει αλλά και πάντα δρα πολιτικά…

Τάφηκε στην περίφημη εκκλησία Santa Maria sopra Minerva όπως εξάλλου και ο εξάδελφος του Λέων Δέκατος. Αν πρέπει να συμπληρώσουμε κάτι τελευταίο για τον Λέοντα, είναι πως υποστήριξε τον Ιανό Λάσκαρι, ένα από τα λαμπρότερα πνεύματα της Αναγέννησης για να ιδρύσει το ιστορικό, ελληνόφωνο Γυμνάσιο στη Ρώμη το 1513 στο Κυρινάλιο, το οποίο και τέθηκε υπό την αιγίδα του όπως και το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε ελληνικά στην αιώνια πόλη. Πληροφορίες τις οποίες διακίνησε αργότερα ο ημέτερος Emmanuel Rodocanachi, ο βιογράφος του, ότι δηλαδή ο Κλήμης δολοφονήθηκε με αργές δόσεις δηλητηρίου από μανιτάρια, ελέγχονται ως ανακριβείς. Requiem.