“Κονκλάβιο”: Μία καλογυρισμένη woke ταινία

Παρόλα αυτά, ακόμα μία ταινία με απογοητευτικά παρόμοιας υφής αντιμετώπιση, άλλη μία ιστορία μυστικών (και πολιτικών) διεργασιών πίσω από τις κλειστές πύλες του Βατικανού, γεμάτη φιλονικίες, ψέματα, καχυποψία, μυστικά, και κάπου-κάπου στο βάθος και ο Θεός. Η ταινία απασχολείται με το θέμα της διαδοχής και το παρασκήνιό του. Ο Πάπας πεθαίνει και ξεκινά μία γνωστή για τη μυστικότητά της διαδικασία εκλογής του νέου Πάπα.

Ένα σημαντικό γεγονός για την πολυπληθή χριστιανική κοινότητα των ρωμαιοκαθολικών (ετεροδόξων για εμάς τους ορθοδόξους, αν και νεολογισμός, φοριέται τελευταία αρκετά). Η ταινία “Κονκλάβιο” ξεκινά με ένα αγωνιώδη τρόπο ακριβώς τη στιγμή που ο καρδινάλιος Λόρενς (Ρέιφ Φαινς) βαδίζει προς το Βατικανό και το δωμάτιο όπου κείτεται νεκρός ο Πάπας. Η ταινία θα τραφεί με στοιχεία θρίλερ.

Αναπτύσσεται σταδιακά ο ρόλος των φαβορί για αντικατάσταση του ανώτατου ιεράρχη των ρωμαιοκαθολικών, το πεδίο της πολιτικής παρεισφρέει στη συζήτηση, της πολιτικής (και ιδεολογικοποιημένης) αντιμετώπισης και σκέψης των υποψηφίων, και έναν καρδινάλιο (Λόρενς) να προσπαθεί να εξισορροπήσει τις δυνάμεις που δημιουργούνται μεταξύ των ομότιμών του ανά τον κόσμο, μία πραγματική σύγχρονη Βαβέλ, όπως υπονοείται σαφώς στην αφήγηση.

Στο ίδιο έργο θεατές

Παρόλα αυτά, και παρόλη την πολύ καλή, εξαιρετική, ερμηνεία του Ρέιφ Φάινς (ξεχωρίζει), όλη η ατμόσφαιρα της ταινίας υποκύπτει στα γνωστά και πολυπαιγμένα, πολυφορεμένα μονοπάτια του παρελθόντος: οι παμπόνηροι καρδινάλιοι, που δεν πιστεύουν ούτε Θεό ούτε τίποτα, που ό,τι κάνουν το κάνουν μόνο για την εξουσία, με ανάλογες φατρίες, δολοπλοκίες, έριδες, οικονομικά και σεξουαλικά σκάνδαλα.

Συνάμα τους οι καλόγριες, σκυθρωπές, μονόχνοτες, συντηρητικές, αυστηρές, κακότροπες (εδώ η Ιζαμπέλα Ροσελίνι καλύπτει μόνο με το ύφος της όλα τα παραπάνω). Αλλά, εδώ, ο καλοκάγαθος, ακριβοδίκαιος και σταθερός Ρέιφ Φάινς καταφέρνει να ξεσκεπάσει το κάθε ένα μικρό ή μεγάλο σκάνδαλο και να αποτρέψει την εκλογή κάποιου δόλιου, διεφθαρμένου Ποντίφικα. Παρόλα αυτά, με ακόμα μία ανατροπή στο τέλος, προκύπτει η εκλογή ενός άγνωστου (έως τη διαδικασία εκλογής) σε όλους καρδινάλιο, μεξικανό, που αποκαλύπτεται ότι είναι ερμαφρόδιτος (!).

Κοντολογίς, ο ακριβοδίκαιος Λόρενς, ενώ ξεσκέπασε τελευταία στιγμή και αυτό το παράδοξο ‘σκάνδαλο’, τελικά αποδέχεται αυτή την εξέλιξη και ιδιομορφία του μεξικανού καρδινάλιου, όπως μας λέει είχε κάνει και ο εκλιπών πρόσφατος Πάπας, ο οποίος είχε και αναδείξει (κρυφά) σε καρδινάλιο και τοποτηρητή του στο Αφγανιστάν. Γιατί, όμως, να ψηφιστεί ως Πάπας ένας άγνωστος, μέχρι πρότινος, καρδινάλιος; Παρόλο που όλη η ταινία ασχολείται με το παράδοξο και συνεχές πολιτικό παρασκήνιο συμμαχιών και συνεχών αντιπαλοτήτων των υποψηφίων, πως εν τέλει τα παρακάμπτουν όλα αυτά; (οι εξωτερικές πολιτικές πιέσεις επίσης απούσες, μάλλον αδιανόητο να μην συμβαίνουν).

Με λίγα λόγια, το θέμα δεν είναι η εκλογή του Πάπα και οι μυστικές ή πολιτικές διεργασίες πίσω από αυτό, ή οι ψυχολογικές ερμηνείες, αλλά ένα αρκετά προωθημένο ιδεολόγημα συμπερίληψης καλυμμένο με ρασοφόρους, ακυρώνοντας στην ουσία όλο το χριστιανικό οικοδόμημα της Δύσης: κανείς ιερωμένος δεν πίστευε σε τίποτα, και ο Λόρενς που πιστεύει, διατηρεί έντονες αμφιβολίες – βγάζει κι ένα σχετικό λογύδριο που το αποδέχονται με επευφημίες οι υπόλοιποι. Είναι πράγματι έτσι; Αμφιβάλλω (για να χρησιμοποιήσω μία έννοια ανεκτίμητη όπως τη θέτει και την αναλύει ο πρωταγωνιστής – την έννοια της αμφιβολίας).

Καλοφτιαγμένη ταινία, αλλά…

Οι ρυθμοί κινηματογράφησης είναι ρυθμοί θρίλερ, ενώ η σκηνή κάτοψης, με τους καρδινάλιους με τις ομπρέλες στο προαύλιο του χώρου εκλογής είναι εξαιρετική. Πολλά πλάνα υπό γωνίες λήψεως, ευφάνταστα, πλαισιώνουν το ρυθμό ιδανικά, όπως και οι συνδυασμοί των κοντινών πλάνων στον Λόρενς (με το Φάινς να δημιουργεί με την ερμηνεία του ένα ακόμα πειστικό τύπο), συχνά με μια οπτική εξαιρετική, δημιουργούν και ένα αξιόλογο ρυθμικό τόνο στην ταινία. Η αφήγηση έχει ροή, δομή ξεκάθαρη, κλασικής αφήγησης, ο ήχος είναι καλός, η φωτογραφία επίσης. Μία καλοφτιαγμένη ταινία. Βέβαια, με όμορφα πλάνα, ορθολογική δομή κι έναν, ας πούμε, καλό ρυθμό δεν δημιουργείς απαραίτητα μια καλή ταινία.

Αυτό που εδώ στοχοποιείται είναι ο ρωμαιοκαθολικισμός: οι καρδινάλιοι παίζουν αδιάφορα με τα κινητά τους, καπνίζουν αδιάκοπα σαν νταλικέρηδες στα πηγαδάκια τους, ψιλογελάνε αν κάποιος πει κάτι πνευματικό (πχ. περί προσευχής ή περί νοσούντων), τονίζεται ο εθνικισμός μεταξύ των τάξεών τους, παραδέχονται την απόσταση στις απόψεις και τις γενικότερες πολιτικές τάσεις, το ψέμα και οι τρικλοποδιές επικρατούν. Ο Ιταλός διεκδικητής του παπικού θρόνου παρουσιάζεται ως μία ακραία καρικατούρα, τόσο ακραία, που οδηγείται ο θεατής φυσικά να χαρεί για τη συντριπτική του τελική ήττα στη διεκδίκηση του παπικού θρόνου.

Ο Ιταλός καρδινάλιος προβάλλεται ως ο ορισμός του οπισθοδρομικού, εθνικιστή, που θα πάει την εκκλησία στο μεσαίωνα, ενώ οι διεκδικητές προοδευτικοί ομιλούν ανοικτά σε ότι σύγχρονο προβληματίζει την κοινωνία. Ωραία όλα αυτά, μπορεί ο καθένας να λέει ότι θέλει, ωστόσο, αυτή η ιδεολογικοποίηση αυτής της διαδικασίας διαδοχής και εκλογής του Πάπα, και η απλοϊκότητα αντιμετώπισης των ακραίων διαφορών που παρουσιάζονται, δημιουργούν οριακά ένα προπαγανδιστικό υπόστρωμα. Ο σκηνοθέτης δεν ξεφεύγει από αυτό το μοτίβο μιας προοδευτικότητας, που πλέον και με τον τρόπο που υπηρετεί και οδηγεί την αφήγηση, φαντάζει στρατευμένη.

Η ταινία, εν τέλει, μοιάζει αρκετά προβλέψιμη. Υπάρχουν στιγμές που και το συναίσθημα εκβιάζεται άγαρμπα – επ’ ουδενί δεν μπορείς να ταυτιστείς με κανέναν ήρωα – όπως η σκηνή που ο πρωταγωνιστής Λόρενς κλαίει στο κρεβάτι του εκλιπόντα Πάπα, μια σκηνή επίσης προβλέψιμη και σημειολογικά βαρετή (και αχρείαστη για το μύθο της ταινίας). Το κυρίαρχο θετικό πρόσημο της ταινίας είναι γενικότερα οι ερμηνείες των περισσοτέρων εμπλεκομένων χαρακτήρων της αφήγησης.

“Κονκλάβιο” σε ρήξη με την παράδοση

Τέλος, παραμένουν ερωτηματικά και τα ακροθιγώς αθεολόγητα της αφήγησης που βολεύουν την εξέλιξη του μύθου προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση: η εκκλησία δεν είναι η παράδοση, ούτε παρελθόν, αλλά το τώρα, μας λέει ο εκλεγμένος ερμαφρόδιτος Πάπας, κάτι που φυσικά βολεύει ως άποψη η έλλειψη όποιων σταθερών του παρελθόντος. Η τελική αποδοχή ενός ερμαφρόδιτου Πάπα (πως γίνεται αποδεκτός, ενώ ο εκλιπών Πάπας τον είχε στείλει για επέμβαση αφαίρεσης οργάνων;) μπορεί κάλλιστα να προετοιμάζει την ιδέα της αποδοχής της γυναικείας ιεροσύνης (κάτι που ισχύει ήδη για πολλές προτεσταντικές ομολογίες).

Σε αυτό μπορεί να συμφωνούν πολλοί, σίγουρα όχι οι κανόνες της χριστιανικής ορθόδοξης εκκλησίας (ας τα σκεφτούν αυτά οι θεολόγοι της εποχής μας), αλλά σε μια ταινία οι επιλογές αυτές, μιας τέτοιας αμφίβολης και συζητήσιμης λύσης του μύθου που περιγράφεται (ο προβληματισμός που θέτει μπορεί να καταλογιστεί στα θετικά της ταινίας), δε νομίζω ότι είναι τυχαίες ή σκοπίμως προοδευτικές για να διχάσουν. Επιτελούν ένα ρόλο που για πολλούς μπορεί να είναι αποδεκτός, αλλά σίγουρα κοινωνικά διχαστικός.