Φτερό στον άνεμο σε ρευστό διεθνές σύστημα η Ελλάδα…

Σήμερα, αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα διασφάλισης της ειρήνης και ασφάλειας, ρόλος ο οποίος είχε ανατεθεί στο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, μετά από οκτώ δεκαετίες αδυνατεί να λειτουργήσει. Το ίδιο ισχύει βεβαίως και με τη λειτουργία του διεθνούς οικονομικού συστήματος, ρόλος ο οποίος είχε ανατεθεί από τις κυρίαρχες δυνάμεις του μεταπολεμικού κόσμου στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και στην Παγκόσμια Τράπεζα.

Οι συνθήκες οι οποίες διαμόρφωσαν το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα άλλαξαν οδηγώντας στην αδυναμία λειτουργίας του ή ακόμη και στην πλήρη αδρανοποίησή του. Δεν μπορεί να μη μετέχει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ η Ινδία, η μεγαλύτερη σήμερα σε πληθυσμό χώρα, η μεγαλύτερη δημοκρατία και, συγχρόνως, μια προηγμένη τεχνολογικά δύναμη. Ομοίως, δεν μπορεί να μην εκπροσωπείται στο Συμβούλιο Ασφαλείας η Λατινική Αμερική από χώρες όπως η Βραζιλία ή η Αργεντινή, ούτε βεβαίως να μην εκπροσωπείται η Αφρική στο ίδιο διεθνές όργανο. Δεν απορεί λοιπόν κανείς για την αδυναμία του ΟΗΕ να έχει επιδραστικό ρόλο στους εν εξελίξει πολέμους.

Ως συνέπεια, διάφοροι φιλόδοξοι αυταρχικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται την αδράνεια της διεθνούς έννομης τάξης και επιχειρούν να επωφεληθούν εξυπηρετώντας ίδιες επεκτατικές στρατηγικές. Οι περιπτώσεις των Πούτιν, Ερντογάν και Νετανιάχου ανήκουν στην κατηγορία αυτή. Έναντι της εκφυλιστικής αυτής κατάστασης στη διεθνή έννομη τάξη, καταγράφεται η πολιτική κόπωση και ο κορεσμός στο δυτικό σύστημα και ειδικότερα στην Ευρώπη.

Η κοινοτική γραφειοκρατία

Η ΕΕ κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ελλείψει ικανής πολιτικής ηγεσίας, περιήλθε στα χέρια της στέρφας γραφειοκρατίας της, η οποία απεδείχθη ανίκανη να προσδώσει πολιτικό όραμα και πρωταγωνιστικό διεθνή ρόλο στις Βρυξέλλες. Απέναντι στην πολιτικά και οικονομικά κουρασμένη Δύση, οι ανταγωνιστικές της δυνάμεις, υπό τον διαρκώς διευρυνόμενο και ενισχυόμενο συνασπισμό των BRICS, οικοδομούν σταθερά ένα νέο διεθνές οικονομικό σύστημα, το οποίο αναπόφευκτα θα αποκτήσει σταδιακά και πολιτική διάσταση.

Προ αυτής της κατάστασης η Δύση αντιδρά σπασμωδικά και οπωσδήποτε αναποτελεσματικά. Απομειούται η ισχύς των δυνάμεων συνοχής, ο λαϊκισμός καλλιεργείται και ενδυναμώνεται και συγχρόνως εκτρέφεται εκ νέου ο φασισμός ως πολιτική έκφραση και ως αντίδραση στην απώλεια ελέγχου του διεθνούς συστήματος από τη Δύση. Είναι ορατά τα πρώτα συμπτώματα στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ πλέον μετά την εκλογή Τραμπ. Και ενώ είναι σαφής η εικόνα διάλυσης του διεθνούς θεσμικού πλαισίου, η Αθήνα ασκεί εξωτερική πολιτική χωρίς έρμα, χωρίς προβλεψιμότητα, χωρίς στρατηγική, υπηρετώντας πιστά το δόγμα “ανήκουμε στη Δύση”, όταν η ίδια η Δύση και ειδικότερα η Ευρώπη αδυνατεί να εντοπίσει το νέο της ρόλο στο υπό διαμόρφωση νέο διεθνές σύστημα. Η ελληνική κυβέρνηση απεμπόλησε το πλεονέκτημα της ευελιξίας, το οποίο αποτελεί προνομιακό εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής για τις μικρότερες και μεσαίου μεγέθους χώρες.

Έτσι, ενώ πολύ ορθά καταδικάσαμε εκ των πρώτων την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πριν από τρία χρόνια, συνεχίσαμε λανθασμένα και καταστροφικά, για τα ελληνικά συμφέροντα, να πρωταγωνιστούμε, χωρίς λόγο, στο συνεχιζόμενο καταστροφικό πόλεμο με δηλώσεις, αποστολή πολεμικού υλικού –ενέργεια η οποία κατ’ ουσίαν συνιστά συμμετοχή στον πόλεμο– αγνοώντας, όμως, και εγκαταλείποντας στην τύχη τους τούς περίπου 150.000 ομογενείς μας στην περιοχή της Μαριούπολης. Ο τότε Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, αρέσκετο να προβάλλει φωτογραφίες, φορώντας αλεξίσφαιρο γιλέκο στις επικοινωνιακές επισκέψεις του στη Μαριούπολη και αργότερα στην Οδησσό. Τι ειρωνεία, τα τελευταία δύο χρόνια και ενώ εν τοις πράγμασι ο νέος χάρτης στην Ουκρανία έχει σχεδόν διαμορφωθεί, ποιος Έλληνας πολιτικός έχει κάνει αναφορά στους ομογενείς της Μαριούπολης; Απόδειξη ότι ο πατριωτισμός είναι και επάγγελμα.

Κοινή ευρωπαϊκή άμυνα

Στον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, ορθά η κυβέρνηση καταδίκασε άμεσα την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς εναντίον αθώων Ισραηλινών πολιτών. Στη συνέχεια, ρητά ή σιωπηρά, η Αθήνα συνέχισε να στηρίζει τις θηριωδίες εναντίον χιλιάδων αθώων Παλαιστινίων στη Γάζα, ενώ σε πλήρη εξέλιξη ήταν η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του δικαίου του πολέμου και των αρχών των Ηνωμένων Εθνών. Σήμερα δε που η πατρίδα ενός αρχαίου γηγενούς λαού της περιοχής, των Παλαιστινίων (οι Φιλισταίοι της Παλαιάς Διαθήκης), αποτελεί αντικείμενο αγοραπωλησίας δύο κτηματομεσιτών, οι οποίοι ζητούν από τους ιδιοκτήτες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, η Αθήνα σιωπά. Ίσως δεν άκουσε όσα ακούνε όλοι. Και ίσως ξέχασε την Κύπρο.

Απέναντι στην Τουρκία –και ενώ είναι σε πλήρη ανάπτυξη η πάγια αναθεωρητική στρατηγική της Άγκυρας έναντι της χώρας μας– η κυβέρνηση υπηρετεί απαρέγκλιτα την πολιτική κατευνασμού. Η πολιτική αυτή, όμως, εξυπηρετεί αφενός τα desiderata της Άγκυρας, αφετέρου διευκολύνει στρατηγικές ισχυρών “εταίρων” και “συμμάχων”, πλην, όμως, δεν υπηρετούνται ελληνικές εθνικές στοχεύσεις και συμφέροντα. Πρόσφατα, ο Πρωθυπουργός προέβαλε τη σκοπιμότητα επένδυσης στην κοινή ευρωπαϊκή άμυνα μέσω κοινού ταμείου 100 δισ. ευρώ.

Χωρίς, όμως, προηγουμένως να συμφωνηθεί κοινό ευρωπαϊκό αμυντικό δόγμα και κοινή αντίληψη της έννοιας της ευρωπαϊκής άμυνας, άσκηση καθόλου εύκολη, η πρόταση σύστασης κοινού ταμείου δεν είναι βέβαιο ότι υπηρετεί το εθνικό συμφέρον. Πρώτα θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι η απειλή για την Ευρώπη δεν προέρχεται ενδεχομένως μόνο από τη Ρωσία, αλλά και από την Τουρκία ή και άλλοθεν με υβριδικές μορφές. Επίσης, θα πρέπει η επένδυση των 100 δισ. να χρηματοδοτήσει την αμυντική βιομηχανία όχι μόνο των 5-6 Ευρωπαίων εταίρων που διαθέτουν αμυντική βιομηχανία, αλλά αναλογικά και τις βιομηχανίες του κλάδου όλων των χωρών-μελών.

Διεθνές δίκαιο και διεθνές σύστημα

Η αδυναμία των ελληνικών κυβερνήσεων να ασκήσουν υπέρ της χώρας δικαιώματα που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο, ενέχει τον κίνδυνο αδρανοποίησης των δικαιωμάτων αυτών, στην πράξη, με την πάροδο του χρόνου ή με την διαμόρφωση διεθνών συνθηκών που θα δυσχεραίνουν, ή δεν θα επιτρέπουν την άσκησή τους. Η διεθνής πρακτική και η νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων μπορούν να τροποποιήσουν το αρχικά θεσπισθέν δίκαιο. Ο χρόνος δεν ευνοεί αυτόν που αδρανεί, αλλά εκείνον που διεκδικεί.

Τέλος, η χάραξη και η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής δεν αποτελεί προνομία και μέσο προσωπικής προβολής εκείνου στον οποίο ο Πρωθυπουργός αναθέτει την ευθύνη του Υπουργείου Εξωτερικών, όπως δυστυχώς κατά κανόνα συμβαίνει. Δεν αποτελεί προνομία ούτε μόνο του Πρωθυπουργού και ολιγομελούς περί αυτόν ομάδας. Ο σχεδιασμός και η χάραξη της εξωτερικής πολιτικής μιας χώρας, όπως η Ελλάδα, πρέπει να γίνεται με την ουσιαστική συμμετοχή των υπηρεσιών του Υπουργείου Εξωτερικών, τη συμβουλευτική συνδρομή εξειδικευμένων ακαδημαϊκών, την σύμπραξη της Επιτροπής Εξωτερικών και Άμυνας της Βουλής και των πολιτικών κομμάτων και να εγκρίνεται από την Βουλή των Ελλήνων.

Τότε μόνο η εκάστοτε κυβέρνηση μπορεί να ασκήσει πειστικά και αποτελεσματικά εξωτερική πολιτική. Σε διαφορετική περίπτωση, ο Πρωθυπουργός, ο Υπουργός Εξωτερικών αλλά συχνά και ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας περιορίζονται να στέλνουν αυτάρεσκα “ηχηρά” μηνύματα και να “καθιστούν σαφείς” τις ελληνικές θέσεις μέσω των ΜΜΕ και των κομματικών δημοσιογραφικών φερεφώνων για εσωτερική επικοινωνιακή διαχείριση και ικανοποίηση του εσωτερικού κομματικού ακροατηρίου.