Καλά τα γλυπτά του Παρθενώνα αλλά μην ξεχνάμε και τον σύγχρονο πολιτισμό

Κάθε τόσο, εδώ και μισόν αιώνα, από την εποχή της αλησμόνητης Μελίνας, εμφανίζεται από το πουθενά κάποιος διεθνής επώνυμος – ο πιο πρόσφατος είναι ο σερ Άντονι Φράι, πιο παλιοί το ζεύγος Τζορτζ Κλούνεϊ – και δηλώνει συγκινημένος ότι πρέπει να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Έτσι διαιωνίζεται ένα πολιτικό παιχνίδι, εμφανώς ατελέσφορο για τους γνωρίζοντες τα πράγματα, το οποίο όμως βολεύει και τους Βρετανούς που υπόσχονται αόριστα χωρίς να δεσμεύονται στο παραμικρό αλλά και την εγχώρια ηγεσία που εμφανίζεται – ιδιαίτερα σε παραμονές εκλογών – ευαίσθητη ως προς την πολιτιστική κληρονομιά μας (μόνο με το πολιτιστικό παρόν υπάρχει σοβαρό, πολιτικό πρόβλημα).

Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια προβλέψιμη ως τα όρια της πρόκλησης σπέκουλα που έχει ως κύριο στόχο να νανουρίζεται γλυκά η κοινή γνώμη στην Ελλάδα και να επωφελείται ανάλογα ο Πρωθυπουργός της χώρας. Αλλά κι η υπουργός του επί του πολιτισμού η οποία αυτοπροτείνεται έτσι ως η μόνη ικανή για να επιτύχει την επιστροφή. Όμως, πίσω από την τεχνητή ευφορία η αλήθεια είναι οδυνηρά διαφορετική. Η Μεγάλη Βρετανία για μια ακόμη φορά περιπαίζει την Ελλάδα – το έχει κάνει πολλάκις από τον 19ο αι. και εφεξής, θυμηθείτε λ.χ το Kυπριακό – και οι εκάστοτε πρωθυπουργοί της χειρίζονται ανάλογα, με την μέθοδο καρότου και μαστίγιου τους δικούς μας.

Αναβάλλοντας και παραπλανώντας

Στην πράξη μόνο το Βρετανικό Μουσείο έχει το δικαίωμα μιας μερικής ή συνολικής επιστροφής των μαρμάρων, άσχετα με την όποια κυβέρνηση, και βέβαια ποτέ δεν θα προχωρήσει σε κάτι τέτοιο γιατί τότε θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για ανάλογες διεκδικήσεις απ’ όλες τις υπόλοιπες λεηλατημένες χώρες. Εξ άλλου ποιό μουσείο αποποιείται τούς θησαυρούς του; Όμως η πολιτιστική διπλωματία επιβάλλει να φαίνονται οι υπεύθυνοι του British Museum ότι συναινούν ενώ κατ’ ουσίαν δεν προτίθενται να προχωρήσουν σε καμία παραχώρηση.

Δεν έχουν, εξ άλλου, κανένα λόγο! Η αγγλική αλαζονεία σε συνδυασμό με το αριστοκρατικό λόμπι που παραδοσιακά διευθύνει το μουσείο αυτό, δεν θα υποχωρήσουν λοιπόν ποτέ σ’ ένα τέτοιο αίτημα ό, τι κι αν δηλώνουν επίσημοι ή ανεπίσημοι “κύκλοι”. Ούτε καν ο “συγγενής” μας βασιλιάς Κάρολος δεν μπορεί αλλά ούτε και θέλει να παρέμβει.

Απλώς αναζητούν αναβάλλοντας και συζητούν παραπλανώντας κάποιες, απαράδεκτες φόρμουλες όπως την μερική επιστροφή, ας πούμε, του ανατολικού αετώματος με τέτοια ανταπόδοση όμως την οποία ουδέποτε θα μπορούσε να δεχτεί η Ελλάδα. Για παράδειγμα, ν’ αποδοθεί ως χρησιδάνειο ο Ηνίοχος των Δελφών ή ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Αυτά είναι γνωστά στην ελληνική πλευρά η οποία πάντως δηλώνει ότι ελπίζει συνεχίζοντας τις μυστικές διαπραγματεύσεις ενώ κατ’ ουσίαν το μόνο που επιτυγχάνει είναι να παραμένει σκανδαλωδώς αμετακίνητη στο υπουργείο Πολιτισμού η κυρία Μενδώνη.

Μία συμβατική αρχαιολόγος, χωρίς δημόσιες σχέσεις ή στοιχειώδη αναγνώριση στο εξωτερικό αλλά συγχρόνως υψηλού επιπέδου τακτικίστρια στο εσωτερικό, έτσι ώστε να πείσει τον κ. Μητσοτάκη ότι είναι αναντικατάστατη. Τόσο η ίδια όσο και η αυλή των μετρίων που την περιστοιχίζουν.

Τι λένε για τα μάρμαρα

Για να δούμε όμως τι υποστηρίζουν σχετικά τα σοβαρά έντυπα του εξωτερικού: «Εμπιστευόσαστε τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου ότι θα καταλήξουν σε ένα λογικό συμπέρασμα;» Αναρωτιέται ο αρθρογράφος της βρετανικής εφημερίδας The Times, Άντριου Νόρμαν Γουίλσον, σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα. (The Times, 17/12/24): «Ο πρωθυπουργός λέει ότι δεν θα μπει σε συζητήσεις για το μέλλον των Μαρμάρων του Παρθενώνα, που σήμερα στεγάζονται στο Bloomsbury. Το Βρετανικό Μουσείο πρέπει να τακτοποιήσει αυτό το θέμα με τους Έλληνες. Αυτό σημαίνει ότι αφήνουμε το θέμα στον Τζορτζ Όσμπορν, τον πρόεδρο του μουσείου, και τον Έλληνα πρωθυπουργό. Θα εμπιστευόσασταν έναν από τους δύο για να καταλήξετε σε ένα λογικό συμπέρασμα;», γράφει ο Γουίλσον.

Επίσης στον Independent διαβάζουμε πως μετά τη συνάντηση των δύο Ομολόγων, εκπρόσωπος της Ντάουνινγκ Στριτ τόνισε ότι «δεν υπήρξε καμία αλλαγή στη θέση της κυβέρνησης», προσθέτοντας: «Είναι θέμα του βρετανικού μουσείου. Η κυβέρνηση δε σχεδιάζει να αλλάξει τον νόμο που θα επέτρεπε τη μόνιμη μετακίνηση των μαρμάρων του Έλγιν». Εδώ να σημειώσουμε πως ο Βρετανικός Νόμος του 1963 (BRITISH ACT) για το Βρετανικό Μουσείο απαγορεύει στο μουσείο να αποξενώνει τις συλλογές του. Συνεπώς οποιαδήποτε συζήτηση με το Βρετανικό Μουσείο, δεν μπορεί παρά να αφορά τον δανεισμό ή κάποια περιοδική έκθεση.

«Ίσως η ηθική αξίωση είναι πιο ισχυρή από τη νομική» επισήμανε ο διευθυντής Ινστιτούτου Τέχνης και Δικαίου Αλεξάντερ Χέρμαν, μιλώντας στην εκπομπή του ΕΡΤNews “Επίλογος” και τον Απόστολο Μαγγηριάδη αναφερόμενος στη συζήτηση Ελλάδας – Βρετανίας για τα γλυπτά του Παρθενώνα και ενδεχόμενη συμφωνία. «Ο Βρετανικός νόμος δεν θα αλλάξει, θα πρέπει να βρεθούν δημιουργικές λύσεις» σημείωσε ανάμεσα σε άλλα ο ίδιος.

«Χρειάζεται να υπάρξει μεγαλύτερη σύμπνοια μεταξύ των δύο πλευρών. Δεν έχω ακόμη δει ενδείξεις γι’ αυτό. Θα πρέπει να το δούμε. Είμαι λιγότερο αισιόδοξος. Οι περισσότεροι λογικοί άνθρωποι θέλουν να λυθεί αυτή η διαφωνία» είπε ακόμη. Επίσης ο άμεσα εμπλεκόμενος επικεφαλής του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Όσμπορν δήλωσε ψυχρά ότι μια πιθανή συμφωνία με την Ελλάδα για την επίλυση της πολυετούς διαμάχης σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα βρίσκεται «ακόμη σε απόσταση».

«Εξετάζουμε αν μπορούμε να καταλήξουμε σε μια συμφωνία, όπου κάποια στιγμή ορισμένα από τα γλυπτά θα βρίσκονται στην Αθήνα, όπου φυσικά ήταν αρχικά τοποθετημένα», ανέφερε ο Όσμπορν σε podcast που συμπαρουσιάζει. «Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα θα μας δανείσει μερικούς από τους θησαυρούς της. Έχουμε σημειώσει αρκετή πρόοδο, αλλά είμαστε ακόμη μακριά από οποιοδήποτε είδος συμφωνίας», ολοκλήρωσε.

Άλλοι σχολιαστές αναφέρουν: «Γίνεται μια συζήτηση για τον Τζορτζ Όσμπορν και τα σχέδιά του για το Βρετανικό Μουσείο τις φιλοδοξίες του για μια ανακαίνιση δισεκατομμυρίων λιρών. Τι σχέση έχει αυτή η συζήτηση με τη συζήτηση για τα Μάρμαρα;»

»Το Βρετανικό Μουσείο είναι ένα πολύ παλιό και μεγάλο ίδρυμα. Είναι το παλαιότερο δημόσιο εθνικό μουσείο του κόσμου. Ιδρύθηκε πριν από 250 χρόνια. Ως εκ τούτου είναι δύσκολο να το οδηγήσουμε σε νέα κατεύθυνση. Αυτό προσπαθεί να κάνει ο Τζορτζ Όσμπορν. Ο νέος διευθυντής Νίκολας Κάλιναν προσπαθεί να κάνει το ίδιο. Αυτό όμως θα πάρει λίγο χρόνο. Η νέα προσέγγιση ως προς τις χώρες προέλευσης για κάποια από τα εκθέματα όπως η Ελλάδα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα θα ανήκει σε αυτή τη νέα κατεύθυνση. Όπως είπα χρειάζεται χρόνος για να πλοηγηθεί ένα πλοίο σε νέα κατεύθυνση…».

Να υπερβούμε το πλέγμα της μετριότητας;

Ειλικρινά διερωτώμαι μετά από όλα αυτά: Αξίζουν τόσος χρόνος, τόσος κόπος, τόση ικμάδα του έμψυχου μας δυναμικού να σπαταλώνται απέναντι σ’ ένα αίτημα το οποίο η Βρετανία απλώς διαχειρίζεται με το γνωστό μακιαβελικό της τρόπο; Προσωπικά πιστεύω πως η πολιτική που ακολουθείται ως προς την επιστροφή των Μαρμάρων, είναι τοποθετημένη σ’ εντελώς λάθος βάση και ο πρωθυπουργός έχει, για μιαν ακόμη φορά, παραπλανηθεί. Δεν υπάρχει, απορώ, κάποιο πολιτικό πρόσωπο ικανό από όλη την κεντροδεξιά, ώστε να αναλάβει και να ανατάξει το ΥΠΠΟ ώστε να μην λειτουργεί αποκλειστικά ως τράπεζα πολιτιστικού χρήματος.  Και στηρίζοντας ουσιαστικά κι όχι προσχηματικά το τιμιώτερον, δηλαδή το διαχρονικό πρόσωπο του πολιτισμού μας;

Η νυν υπουργός με το έωλο πρόσχημα της επιστροφής των γλυπτών κρατάει σε ομηρία τον ΠΘ επί έξι ολόκληρα χρόνια επιβάλλοντας μονοκαλλιέργεια στο υπουργείο της και απαξιώνοντας εν τοις πράγμασιν τον σύγχρονο πολιτισμό, τον οποίο επιδεικτικά αγνοεί. Διαιωνίζοντας παράλληλα ένα πνεύμα φαβοριτισμού και αναξιοκρατίας σ’ έναν χώρο στον οποίο θα έπρεπε να κυριαρχούν το πάθος, το ταλέντο, ο οίστρος και η έμπνευση.

ΥΓ. Τί θα περίμενα σήμερα από το ΥΠΠΟ; Το να υπερβεί δυναμικά το εθνικό μας σύμπλεγμα. Να μην ενδίδει τόσο αφελώς είτε στην επαιτεία, είτε στον αρχοντοχωριατισμό απέναντι στους ξένους. Εν είδει παραδείγματος: Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρόσφατα αποθανών Χρήστος Γιανναράς ενσάρκωνε δραματικά, όπως εξάλλου κι ο Λορεντζάτος, ο Τσαρούχης ακόμη κι ο ελιοτικός Σεφέρης ή ο γαλλοτραφής Παπαδιαμάντης (!) όχι την συμπόρευση αλλά το βαθύ, εθνικό μας τραύμα απέναντι στην, ιστορικά μοιραία, πρωτοπορία της – υπόλοιπης – Δύσης. Και μάλιστα σε σχέση με την καθ’ ημάς Ανατολή.

Όλη του η παιδεία ήταν μεν η ευρωπαϊκή νεοτερικότητα αλλά όλη του η ψυχή, η διαχρονία μιας γλώσσας, της ελληνικής, κι ενός πολιτισμού, του ελληνικού. Του οποίου την γονιμοποιό αντίφαση αλλά και τις αξίες υπερασπιζόταν ως ευπατρίδης – κληρονόμος αλλά και σαν σωβινιστής – ακτιβιστής. Από την άλλη, τα κείμενα του παραμελημένου Βυζαντίου ήταν γι’ αυτόν η απίστευτη ευκαιρία επανανάγνωσης και επανεκτίμησης του σύνολου, ελληνικού κόσμου. Με λίγα λόγια, οι Έλληνες διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες, ακόμα και μερικοί εξαιρετικοί πολιτικοί όπως ο Καποδίστριας, ο Τρικούπης, ο Βενιζέλος ή ο Παπαναστασίου, ήθελαν την Ελλάδα πρωταγωνίστρια ενώ την ίδια στιγμή ο ιστορικός χρόνος και η πολιτική συγκυρία την προόρισαν μάλλον για κομπάρσο.

Και σήμερα; Εμείς, σήμερα μπορούμε άραγε χωρίς μεγαλοστομίες και μελοδραματισμούς να υπερβούμε αυτό το πλέγμα της μετριότητας; Η κρίση στη χώρα μας αλλά και η κρίση στην Ευρώπη είναι κυρίως κρίση Πολιτισμού. Αρκεί οι τρέχοντες πολιτικοί να μην αντιλαμβάνονται τον πολιτισμό σαν κοσμική εκδήλωση, δόλια επακούμβηση του ιδιωτικού παράγοντα ή απλή διάθεση πολιτιστικών κονδυλίων. Η ευθύνη για τον εθνικό μας πολιτισμό επαφίεται στην παιδεία και την ευαισθητοποίηση των πολιτών αλλά και στην αξιοκρατία που εγγυάται η πολιτεία.