Déjà vu, είπε στο τέλος η Βιβή…

Αυτό που δεν μπορούσε να εκτιμηθεί, ήταν οι στίχοι των τραγουδιών… Οι στίχοι, στο ρόκ, ήταν αποκλειστικά στα αγγλικά, οπότε λίγοι καταλάβαιναν και οι περισσότεροι έπιαναν λέξεις…, αλλά και μόνο που οι στίχοι ήταν στα αγγλικά, αυτό ήταν ένα “πλεονέκτημα” (ξενομανιακό) και ένας ακόμη πόλος που τραβούσε τη νεολαία! Στις ροκ συναυλίες και στους σχετικούς χώρους διασκέδασης, ένα άλλο ελκυστικό στοιχείο ήταν ότι γινόταν ευκολότερη η προσέγγιση αγοριών και κοριτσιών.

Έτσι, συνοψίζοντας, το ροκ ήταν ρυθμός, μελωδία, ερμηνεία, σκηνική παρουσία, κίνηση του σώματος, “καμάκι”. Σπάνια ο στίχος έπαιζε κάποιο σημαντικό ρόλο, εκτός από μερικές περιπτώσεις που μπορούσε να γίνει και …σύνθημα όπως: “We Don’t Need No Education” (Pink Floyd), “Let it be” (Beatles), “Lucy in the Sky with Diamonds” (συμβολικό LSD, Beatles) “All You Need Is Love” (Beatles), “Touch Me” (Doors) “Paint It, Black” (Rolling Stones), “Wish You Were Here” (Pink Floyd). Την τελευταία φράση, την γράφαμε ως “υστερόγραφο” σε μερικές καρτποστάλ που στέλναμε από τις διακοπές μας, σε Σουηδέζες που είχαμε βάλει στο μάτι και θέλαμε να αποκτήσουμε, με κάθε ευγενή τρόπο, ερωτικές “μετοχές” (på livets fondbörs) για τον επόμενο χειμώνα…

Μια επισκόπηση στο ρόκ

Κάνοντας μία γενικότερη επισκόπηση στο ροκ από το 1960 και μετά, παρατηρώ ότι οι στίχοι των τραγουδιών είναι δεύτερης κατηγορίας. Παρένθεση! Τρίτη κατηγορία στίχων θεωρώ αυτούς, στα “ροκ” της δεκαετίας του ’50, όταν λευκοί καλλιτέχνες έκλεβαν ρυθμικό υλικό από Αφροαμερικάνους, σκάρωναν ό,τι ανόητο στιχάκι τούς ερχόταν στο Δυτικό κεφάλι τους και το είδος αυτό ονομάστηκε ροκαμπίλι. Τέλος Παρένθεσης.

Δεύτερης κατηγορίας στίχους, λοιπόν, συναντάμε στο κλασικό ροκ και στην καλύτερη περίπτωση, είναι οι στίχοι που ασχολούνται με κοινωνικά θέματα, κυρίως της εποχής εκείνης, όχι παλαιότερα. Άλλωστε, να μην ξεχνάμε ότι το Woodstock (15-18 Αυγούστου 1969) ήταν η κορύφωση του ροκ, τη δεκαετία του ‘60 και αποτέλεσε ένα παράγοντα απελευθέρωσης, κυρίως της νεολαίας, από πολλές συντηρητικές συνήθειες και κυρίως τις σχετικές με το άλλο φύλο!

Πολλά τραγούδια είχαν “επαναστατικό” χαρακτήρα και θα μπορούσα να πω σαν εξαιρετικά παραδείγματα δημιουργών, δύο ονόματα: John Lennon και Bob Dylan. Τότε, αυτά τα τραγούδια μάς εκφράζανε, κυρίως εμάς στην Ελλάδα, μία άκρως συντηρητική (εξαπανέκαθεν και από κάθε άποψη) χώρα, εκτός του ότι ήταν και η γελοιότατη Χούντα! Αργότερα, στη Σουηδία, είχα αρχίσει να βαριέμαι το ρόκ, κυρίως για τους ευτελείς στίχους του. Και μπορεί να είχαν κάποια τέχνη οι στίχοι, όταν παρουσίαζαν την άνιση και πονηρή κατάσταση στην κοινωνία, αλλά ποτέ δεν έκαναν “πρόταση”!

(Ακριβώς σαν τη δική μας “κρυωμένη” Αριστερά, που κάνει μόνο “κριτική” και “διαπιστώσεις”, αλλά ποτέ δε λέει “αν” (είναι εφικτόν) και “πώς” (μπορεί ν’ αλλάξουν τα πράγματα… Τα ίδια και στο ροκ). Έτσι, απομακρύνθηκα από το ροκ και τώρα το βλέπω σαν μια γλυκιά ανάμνηση, όπως ας πούμε κάποιους παλιούς φίλους ή κάποια αξέχαστα κορίτσια, …γριούλες πλέον!

Με λίγα λόγια, οι στίχοι των ροκ τραγουδιών, μιλάνε για το “πλήθος” (σύνολο), για την “παρέα” και εξαιρετικά σπάνια για το “άτομο”! Βέβαια η δημιουργία τραγουδιών με κοινωνική θεματολογία, είναι αρκετά εύκολη αφού υπάρχει το θέμα και άνετα γίνεται στίχος, με την “ορολογία” της εποχής. Η δημιουργία, όμως, στίχων για το “άτομο” (και το “μέσα” του) είναι πολύ δύσκολη, γιατί δεν υπάρχουν πρότυπα! Αφήνω πια ότι κάποιος που γράφει στιχάκια για το “άτομο”, μπαίνει σε βαθύτερα “νερά”, οπότε περιγράφει (άθελά του) ένα μέρος από τον εαυτό του, κάτι που είναι από τη μία βουνό κι από την άλλη γκρεμός!

Υπάρχουν όμως κάποιες εξαιρέσεις (στίχων, στο ροκ) που είναι αξιοπρόσεκτες και προτρέπω όσους ενδιαφέρονται, να ακούσουν τα τραγούδια που προτείνω και να διαβάσουν τους στίχους. Πάντως, οι πιο κουμπούρες στα ροκ στιχάκια ήταν οι Rolling Stones, γιατί αν και καλοί γνώστες του μπλουζ (οι Beatles δεν ήταν τόσο…), είχαν περισσότερο ενδιαφέρον για το ρυθμό, τη μελωδία και τη σκηνική παρουσία, με μπροστάρη τον καλλονό “Ορφέα”, Mick Jagger, οπότε οι στίχοι …περίσσευαν.

Οι εξαιρέσεις (σε στίχους με βαθύ “ζουμί”, στο ροκ), είναι ελάχιστες! Να μερικά παραδείγματα: “Eleanor Rigby” (Beatles, 1966, μοναξιά θανάτου), “Ρeople are strange” (Doors, 1967, αρρωστημένη περιέργεια), “Riders on the storm” (Doors, 1971, μοναχικοί “καβαλάρηδες” στην καταιγίδα της ζωής), “Feraless” (Pink Floyd, 1971, ένας φοβισμένος “ατρόμητος”), “Welcome to the machine” (Pink Floyd, 1975, όταν ο “εαυτός” δε θυμίζει άνθρωπο, αλλά μηχανή). Αυτά, τα ολίγα!

“Déjà vu”

Ένα πολύ ξεχωριστό ροκ τραγούδι, με ιδιαίτερο βάθος στο νόημα, είναι το “Déjà vu” (πρφ. “ντεζαβί;”), το οποίο παρουσίασε το συγκρότημα “Crosby, Stills, Nash & Young”, σε δίσκο βινυλίου, το 1970, με τον ίδιο τίτλο. Εγώ αγόρασα τον δίσκο στη Θεσσαλονίκη το 1972. Όταν ρώτησα τον φίλο μου Τέλη, που είχε σπουδάσει και στη Γαλλία, τι σημαίνει η φράση, μου είπε ότι είναι το “ήδη ιδωμένο” (κάτι που έχει ξαναϊδωθεί).

Ο δαιμόνιος David Crosby, από το Λος Άντζελες που συνέθεσε το τραγούδι, ήξερε πολύ καλά τη βαθύτερη σημασία της φράσης “déjà vu”. Αυτό θα σας εξηγήσω τώρα, ούτως ώστε να μπορέσετε να κατανοήσετε, αλλά και να απολαύσετε, τους στίχους του τραγουδιού! Γιατί, για κάποιον που δεν γνωρίζει τη σημασία της φράσης “déjà vu”, στο βάθος της και όχι λεξικολογικά, οι στίχοι φαντάζουν ακαταλαβίστικοι και λίγο παλαβοί (μαστουριάρικοι!) Η ουσιαστική σημασία της φράσης “déjà vu”, είναι σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα, ακόμα και σε γαλλομαθείς!

Κάποιο “στοιχείο” που μπορώ να καταθέσω σχετικά, είναι ό,τι μου είπε κάποιος φίλος μου, νεαρός “αγοραίος ρεπόρτερ”, με τον οποίο ανταλλάσσουμε “υπηρεσίες” δηλαδή εγώ του παρέχω υλικό από το μουσικό μου αρχείο κι αυτός με βοηθάει με τις διάφορες αγοραίες μετρήσεις-δημοσκοπήσεις που κάνει, συνήθως στα Χαυτεία και στην οδό Αιόλου. Βρήκε, λοιπόν, ότι κανένας από τους ερωτηθέντες δεν είχε ξανακούσει τη φράση “déjà vu”. Μου διευκρίνισε, μάλιστα, σε ερώτησή μου, ότι η διαφορά των τιμών των αγοραίων μετρήσεων που πραγματοποιεί, είναι μόνο 5 έως 10% από τις γνωστές …επίσημες (στημένες, ως επί το πολύ) δημοσκοπήσεις.

Η αίσθηση “déjà vu”

Στα ελληνικά, το “déjà vu”, ονομάζεται “προμνησία”, και πρόκειται για την αίσθηση που έχει κάποιος, ότι μία κατάσταση που βιώνει στο παρόν, έχει επαναληφθεί ακριβώς η ίδια και στο παρελθόν, άσχετα αν είναι βέβαιος ότι αυτό δεν έχει συμβεί! Συνήθως, χρησιμοποιείται ο γαλλικός όρος “déjà vu” (ήδη ιδωμένο). Από επιστημονική άποψη, υπάρχουν διάφορες αντιλήψεις, όπως συμβαίνει, συνήθως, με μη μετρήσιμα άϋλα “προβλήματα”. Οπότε, αναμφίλεκτα, βαστάμε μικρόν κάλαθον… Λοιπόν!

Κάποιες μελέτες στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομειακό Κέντρο του Ζάγκρεμπ (στο Τμήμα Νευρολογίας), έδειξαν ότι το 97% των ανθρώπων έχουν βιώσει αίσθηση déjà vu, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Πολλοί επιστήμονες που ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο, δεν είναι βέβαιοι αν πρόκειται για μία ψευδαίσθηση της μνήμης, ή αν αποτελεί σύμπτωμα νευρολογικής δυσλειτουργίας. Όταν βιώνουμε déjà vu, ο εγκέφαλός μας, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση και κάποιοι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει κάποια “ασυνεννοησία” μεταξύ των δύο τμημάτων του εγκεφάλου. Ο Δρ. Khoury διευκρινίζει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει δυο κροταφικούς λοβούς, οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στο να θυμόμαστε μέρη που επισκεφτήκαμε, να αναγνωρίζουμε ανθρώπους, γλώσσες, συναισθήματα των άλλων, να ανακαλούμε λέξεις κ.ά. Δεν έχουν τέλος οι απόψεις…

Έτσι, λέω να πάμε στον πονηρό τον Πλάτωνα, που ανάμεσα στις τερατολογίες που έχει εκστομίσει, είναι ότι «Η γνώση είναι ανάμνηση» και ότι «δεν ερχόμαστε στη ζωή μόνο μια φορά». Άρα, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το deja vu είναι η ανάμνηση από μια άλλη ζωή μας. Απ’ αυτόν, άλλως τε, μάθαμε για το μύθο με “το σπήλαιο και τον ψεύτικο κόσμο μας”, δηλαδή glitch in the matrix….

Και με την ευκαιρία, σας προτείνω να δείτε την ταινία “Matrix” (1999, 136΄). Είναι ανατριχιαστική και προβλέπει ένα μέλλον, στο οποίο ο κόσμος είναι εικονική πραγματικότητα (Matrix) η οποία δημιουργήθηκε και κατευθύνεται από μηχανές με νόηση, με σκοπό την υποταγή και εκμετάλλευση του “άσχετου” ανθρώπινου πληθυσμού με τη βοήθεια μοσχευμάτων! Περιέχει ύποπτα και παλαβά στοιχεία (ανακατεμένα σε επιστημονικό …μίξερ), όπως: θρησκευτικές ιδέες, μεσσιανισμό, καρτεσιανισμό, κυβερνοπάνκ, υποκουλτούρες, χάκερ, αλλά (κρατηθείτε) και σωκρατικό, πλατωνικό και αριστοτελικό ιδεαλισμό. Όχι! Από Επίκουρο και Θαλή δεν πήραν τίποτε τα γίδια!

Σημείωση ονειρική: Κάποτε-κάποτε, στα όνειρά μας, βλέπουμε ότι ζούμε ένα περιστατικό και ότι ο χώρος που συμβαίνει αυτό το περιστατικό, μάς είναι γνωστός, εννοώ γνωστός στην ιστορία του ονείρου, π,χ. συναντηθήκαμε με παρέα στη γνωστή μας πλατεία, (επαναλαμβάνω, γνωστή μας στο όνειρο!) Όταν όμως ξυπνάμε και σκεφτόμαστε το όνειρο, διαπιστώνουμε ότι ο τόπος που ονειρευτήκαμε, μάς είναι παντελώς άγνωστος. Αυτό δεν έχει σχέση με το “déjà vu”.

Οι στίχοι του τραγουδιού “déjà vu”

“Ένα, δύο, τρία, τέσσερα
Αν ήμουν ποτέ εδώ πριν, μάλλον θα ήξερα ακριβώς τι να κάνω! Όχι;
Αν είχα ξαναβρεθεί εδώ πριν άλλη φορά γύρω από το τιμόνι, μάλλον θα ήξερα πώς να το αντιμετωπίσω με όλους εσάς.
Και νιώθω σαν να έχω ξαναβρεθεί εδώ. Νιώστε σαν να έχω ξαναβρεθεί εδώ.
Και ξέρεις ότι με κάνει να αναρωτιέμαι, τι συμβαίνει κάτω από τη γη, χμμμ Ξέρεις; Δεν αναρωτιέσαι; Τι συμβαίνει από κάτω σου;
Όλοι ήμασταν εδώ πριν, όλοι ήμασταν εδώ πριν…” (έξη φορές)

BINTEO “Deja vu” Crosby, Stills, Nash and Young

Υστερόγραφο. Για να πάω σπίτι μου, στη Θεσσαλονίκη, στα φοιτητικά χρόνια, χρησιμοποιούσα το λεωφορείο “Βούλγαρη-Δενδροπόταμος”, που συχνά ήταν τίγκα. Σ’ αυτό το λεωφορείο, κάποια μέρα, στεκόμουνα δίπλα σ’ ένα κορίτσι και σχεδόν ακουμπούσαν οι ώμοι μας… (και τα λεωφορεία, τότε, δε διέθεταν αλάτι για να ρίξουν ανάμεσα στους στοιβαγμένους επιβάτες, όπως κάνουμε με τις σαρδέλες…) Έπεσαν μερικές ματιές, κάποιες αυτονόητες μικρές φράσεις και συμπτωματικά κατέβηκε στη στάση “Γέφυρα” που κατέβαινα κι εγώ. Της πρότεινα να έρθει στο σπίτι μου για καφέ και δίσκους με ροκ μουσική…

Σε λίγο περιεργαζόταν τους 150, περίπου, δίσκους βινυλίου που είχα και ήταν η μόνη περιουσία μου, αφού το συνολικό κόστος τους, ήταν γύρω στις 20.000 δραχμές, όταν ο συνήθης μισθός δεν ήταν ούτε 1.800. (Φυσικά, φεύγοντας για Δανία-Σουηδία με αυτοκίνητο, το πρώτο πράγμα που έβαλα στο πορτ μπαγκάζ, ήταν οι δίσκοι μου). Είπα στη Βιβή, έτσι έλεγαν το κορίτσι, να διαλέξει τι δίσκο ήθελε ν’ ακούσουμε κι εγώ πήγα να φτιάξω τους καφέδες. Κάποια στιγμή της φώναξα «βρήκες;» και μου απάντησε «όχι ακόμα». Λίγο μετά ξαναρώτησα «βρήκες;»… «βρήκες;»… «Ντεζαβί», είπε στο τέλος η Βιβή… (Σπούδαζε γαλλική φιλολογία).