Ψυχολογία του πλήθους: Λογική ή συναίσθημα;

Σε εκείνο το βιβλίο, περιέχονται οι εξής επτά επισημάνσεις- παρατηρήσεις για την ψυχολογία του πλήθους: Πρώτον, τα πλήθη καθοδηγούνται από απλά συναισθήματα, και όχι από τη λογική (που είναι η θεωρία του ορθού συλλογισμού).

Στα πλήθη, κυριαρχεί το συναίσθημα, και όχι η έλλογη δραστηριότητα της διάνοιας. Καθώς, λοιπόν, η συλλογική συνείδηση είναι κυρίως συναισθηματική, τα πλήθη ελέγχονται μέσω των συναισθημάτων του φόβου, του θυμού, και του ενθουσιασμού. Στο πλαίσιο της ψυχολογίας του πλήθους, τα ορθολογικά επιχειρήματα διαδραματίζουν δευτερεύοντα ρόλο σε σύγκριση με τα ισχυρά συναισθήματα.

Δεύτερον, στα πλήθη, η επανάληψη δημιουργεί πεποίθηση. Συγκεκριμένα, η διατύπωση μιας απόλυτης και απλής θέσης, χωρίς πολύπλοκους συλλογισμούς και λογικώς ελεγχόμενες αποδεικτικές διαδικασίες, είναι ένα από τα αποτελεσματικότερα μέσα για την εμφύτευση μιας ιδέας στη συνείδηση του πλήθους.

Η ψυχολογία της επανάληψης

Η επίμονη επανάληψη μιας απόφανσης ή μιας “buzzword” (λέξη/φράση καραμέλα) χωρίς μεθοδική εξήγηση και χωρίς έγκυρα και ελέγξιμα αποδεικτικά στοιχεία, αποτελεί ένα κλειδί για τη χειραγώγηση του πλήθους. Η επανάληψη αρκεί για την εμφύτευσή της στη συλλογική συνείδηση.

Τρίτον, τα οπτικά σύμβολα (εικόνες) συχνά υπερισχύουν των λέξεων και των λεκτικά διατυπωμένων μηνυμάτων. Συχνά, το χρονικό διάστημα που το πλήθος μπορεί να συγκεντρωθεί σε μια ακολουθία συλλογισμών και να την παρακολουθήσει είναι βραχύ, και, συχνά, το πλήθος έχει μικρές δυνατότητες αναλυτικής και συνθετικής σκέψης. Εξού και το πλήθος τείνει να σκέπτεται μέσω εικόνων και, άρα, να εντυπωσιάζεται μέσω εικόνων. Έτσι, οι πεποιθήσεις του πλήθους καθορίζονται από αυτά που βλέπει.

Τέταρτον, το γόητρο (πρεστίζ) διαδραματίζει, επίσης, αποφασιστικό ρόλο στη χειραγώγηση του πλήθους. Το γόητρο μπορεί να παραλύσει τη νοητική λειτουργία της κρίσης. Η νοητική λειτουργία της κρίσης είναι η ικανότητα του ατόμου να συγκρίνει και να αντιπαραβάλλει ιδέες ή γεγονότα, να αντιλαμβάνεται τις σχέσεις τους με άλλες ιδέες ή άλλα γεγονότα, και να εξάγει ορθά συμπεράσματα μέσω της σύγκρισης και της αντίθεσης.

Ο κύριος ρόλος του γοήτρου είναι να στρεβλώνει ή και να αναστέλλει τη νοητική λειτουργία της κρίσης, έτσι ώστε το πλήθος να μην μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Όταν ένα πρόσωπο, ένας θεσμός, ή μια γνώμη περιβάλλεται από μια υψηλή αίσθηση γοήτρου (έχει υψηλό πρεστίζ), τείνει να ακυρώνει την έλλογη αμφιβολία και την κριτική σκέψη.

Ο ηγέτης και τα πλήθη

Πέμπτον, το ηγετικό ύφος διαπλάθει τη βούληση του πλήθους. Το πλήθος κυβερνάται από το υποσυνείδητό του, αλλά και από έναν ηγέτη με τη βούληση του οποίου ταυτίζεται, όχι κατόπιν αναλυτικής και συνθετικής σκέψης (αφού οι αναλυτικές και οι συνθετικές ικανότητες του πλήθους είναι πενιχρές), αλλά ανακλαστικά και προβολικά.

Εξ’ ου και ένας δόλιος ηγέτης δεν δια-λέγεται με το πλήθος αλλά προβάλλεται ως ο ενσαρκωτής των συναισθημάτων (και των απωθημένων) του πλήθους, διεγείροντας τις επιθυμίες του πλήθους και κατευθύνοντας την ενέργεια του πλήθους εκεί που αυτός θέλει. Παραπέμπω σχετικώς και στον διάλογο Γοργίας του Πλάτωνα.

Έκτον, τα πλήθη λατρεύουν την απόλυτη βεβαιότητα και τους απλούς “αφορισμούς”. Η απόλυτη βεβαιότητα και οι απλοί “αφορισμοί” ικανοποιούν το θυμικό του πλήθους, ανταποκρίνονται στη διανοητική οκνηρία του πλήθους, και κολακεύουν τις διανοητικές αδυναμίες του πλήθους. Η έλλογη αμφιβολία, η έρευνα, και η επιστήμη “κουράζουν” το πλήθος και του προκαλούν συναισθηματική ανασφάλεια.

Ενδιαφέρει η αλήθεια;

Έβδομον, η ψευδαίσθηση διαδραματίζει, επίσης, καθοριστικό ρόλο στη χειραγώγηση του πλήθους, διότι το πλήθος δεν διψά για την ορθή αλήθεια, αλλά για μια αλήθεια (μια κρίση περί του πραγματικού) που ανταποκρίνεται στο γούστο του πλήθους. Έτσι, το πλήθος μπορεί να θεοποιήσει ένα σφάλμα, αν εκείνο το σφάλμα γοητεύει το πλήθος.

Στο πλαίσιο της ψυχολογίας του πλήθους, μια πειστική και βολική πλάνη νικά την άβολη ορθότητα. Ενδεικτικώς αναφέρω ότι σημαντικές μελέτες επάνω σε αυτό το ζήτημα μπορεί να βρει κάποιος στην Πολιτεία του Πλάτωνα και στο βιβλίο “Θεωρία της Ημιμόρφωσης” του Theodor Adorno.

Σε μια εποχή πολυδιάστατης πολιτικής και πολιτιστικής κρίσης, όπως η σημερινή, αξίζει να έχουμε υπόψη τις ανωτέρω παρατηρήσεις-επισημάνσεις του Λε Μπον, αλλά και τις συναφείς σκέψεις του Πλάτωνα και του Adorno που προανέφερα, ως απαραίτητα συστατικά στοιχεία οποιασδήποτε σοβαρής προσπάθειας πολιτικής και κοινωνικής ανάλυσης, αλλά και, γενικώς, για να έχουμε μια ισχυρή καταστασιακή επίγνωση.