Ο πόλεμος δεν είναι μοίρα, συχνά είναι μάρκετινγκ!

Από τις εταιρείες όπλων μέχρι τις τράπεζες που χρηματοδοτούν τις πολεμικές προσπάθειες και τα ΜΜΕ που κατασκευάζουν την αναγκαία προπαγάνδα, υπάρχει ένα καλά ενορχηστρωμένο σύστημα που διασφαλίζει ότι οι πόλεμοι δεν είναι απλώς αναπόφευκτες συγκρούσεις, αλλά μια διαρκής επιχείρηση τρισεκατομμυρίων. Ωστόσο, αξίζει να αναγνωρίσουμε ότι οι πόλεμοι δεν είναι πάντα αποκλειστικά δημιουργήματα των πολεμικών βιομηχανιών. Υπήρξαν συγκρούσεις όπως η Αμερικανική και η Ελληνική Επανάσταση, οι οποίες είχαν ισχυρά ιδεολογικά και εθνικά κίνητρα.

Όμως, ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ελίτ δεν έχασαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τις πολεμικές συνθήκες για καθαρό κέρδος μέσω τραπεζικών δανείων και πώλησης στρατιωτικού υλικού. Στην Επανάσταση του 1821, οι μεγαλέμποροι των βρετανικών εταιρειών είδαν την Ελλάδα ως έναν νέο εμπορικό κόμβο μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής, όπου η ανεξαρτησία δεν σήμαινε μόνο ελευθερία για τους Έλληνες, αλλά και λιγότερους δασμούς, ευνοϊκότερες εμπορικές συμφωνίες και νέα πεδία οικονομικής εκμετάλλευσης για τους Βρετανούς.

Η ιδεολογική προετοιμασία της Επανάστασης –μέσω της διασποράς, των Ελλήνων λογίων και της Φιλικής Εταιρείας– δεν αναπτύχθηκε σε πολιτικό κενό. Διαμορφώθηκε σε ένα περιβάλλον όπου εμπορικές εταιρείες, τραπεζίτες και πολεμικές βιομηχανίες είχαν κάθε λόγο να δουν την ελληνική ανεξαρτησία ως μια επικερδή ευκαιρία. Η εθνική αφύπνιση μπορεί να ήταν πραγματική, αλλά δεν υπήρξε αποκομμένη από τα συμφέροντα που τη συντηρούσαν και την επιτάχυναν όταν τους συνέφερε.

Στην Αμερικανική Επανάσταση, μεγαλέμποροι και τραπεζίτες από τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Ισπανία χρηματοδότησαν τους επαναστάτες, βλέποντας στις ΗΠΑ μια νέα αγορά για δάνεια, εμπόριο και επενδύσεις. Γαλλικές και ολλανδικές πολεμικές βιομηχανίες επωφελήθηκαν από την πώληση εξοπλισμού, ενώ οι αμερικανικές εμπορικές οικογένειες της Βοστώνης, όπως ο John Hancock, υποστήριξαν την επανάσταση για να διασπάσουν τα βρετανικά εμπορικά μονοπώλια και να ελέγξουν ανεξάρτητα τη ροή αγαθών στον Ατλαντικό. Η ελεύθερη Αμερική ήταν μια εκπληκτική οικονομική επένδυση για τις ευρωπαϊκές ελίτ που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση.

Βασίλειος Ζαχάρωφ: Ο Μετρ του Πολεμικού Lobbying

Αυτό το σύστημα δεν είναι καινούργιο. Ένας από τους πιο αδίστακτους εκφραστές του ήταν ο Βασίλειος Ζαχάρωφ, ο Έλληνας έμπορος όπλων που είχε στενές σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πούλαγε όπλα παντού και σε όλους, επηρέαζε πολιτικούς και καθοδηγούσε γεωπολιτικές εξελίξεις προς όφελος της πολεμικής βιομηχανίας. Όμως, ο Ζαχάρωφ δεν περιορίστηκε στο εμπόριο όπλων. Ήξερε ότι ο πόλεμος δεν ξεκινά στο πεδίο της μάχης, αλλά στις εφημερίδες.

Γι’ αυτό εξαγόρασε τη γαλλικό Le Matin, ένα από τα πιο ισχυρά έντυπα της εποχής, προωθώντας την εμπλοκή της Γαλλίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα από τις σελίδες της καλλιέργησε το αφήγημα ότι η σύγκρουση ήταν “αναγκαίο κακό”, ενώ παράλληλα χρηματοδοτούσε ελληνικές εφημερίδες για να δημιουργήσουν ένα φιλοπολεμικό κλίμα που θα εξυπηρετούσε τα οικονομικά του συμφέροντα.

Όμως, ο Ζαχάρωφ δεν σταμάτησε ούτε στη Γαλλία, ούτε στην Ελλάδα. Καταλάβαινε ποιες κυβερνήσεις ήταν “πρόθυμοι πελάτες” και ποιες είχαν ήδη δεσμευτεί σε άλλους στρατιωτικούς προμηθευτές. Οι Οθωμανοί, για παράδειγμα, είχαν κλειστά συμβόλαια με πρωσικές, αυστριακές και γαλλικές βιομηχανίες όπλων, γεγονός που τους καθιστούσε λιγότερο εξαρτημένους από τους Βρετανούς ή τους Γάλλους εμπόρους. Αυτό έκανε την υποστήριξη της Ελλάδας πολύ πιο ελκυστική για τις δυτικές δυνάμεις.

Μια ελληνική στρατιωτική επέκταση θα άνοιγε νέες ευκαιρίες για τις πολεμικές βιομηχανίες και τις τράπεζες που χρηματοδοτούσαν πολέμους. Για να διασφαλίσει την ελληνική εμπλοκή, ο Ζαχάρωφ χρηματοδοτούσε ελληνικές εφημερίδες και δημοσιογράφους, ιδιαίτερα τα φιλοβενιζελικά ΜΜΕ. Μέσα από την προπαγάνδα, η στρατιωτική επέκταση της Ελλάδας παρουσιαζόταν ως ιστορική αναγκαιότητα. Η κοινή γνώμη διαμορφωνόταν έτσι ώστε η Μικρασιατική Εκστρατεία να ομοιάζει με την αναπόφευκτη πορεία προς τη “Μεγάλη Ελλάδα”. Επί της ουσίας, ο Ζαχάρωφ δεν πουλούσε μόνο όπλα, πουλούσε πολέμους. Και ήξερε καλά πως δεν αρκούν τα όπλα για να ξεκινήσει μια σύγκρουση. Χρειάζονται εφημερίδες, τράπεζες και το κατάλληλο αφήγημα. Με άλλα λόγια, πολεμική βιομηχανία και πολιτική διαπλοκή.

Πολεμική Βιομηχανία και Πολιτική Διαπλοκή

Η συνταγή είναι απλή: Οι πολεμικές βιομηχανίες αρχικά επενδύουν στην πολιτική ηγεσία. Οι μεγαλύτερες εταιρείες όπλων, όπως η Lockheed, η Raytheon και η Boeing, ξοδεύουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε πολιτικές δωρεές και lobbying. Το 2022, μόνο η Lockheed δαπάνησε πάνω από 13 εκατ. δολ. για πολιτικές χορηγίες στις ΗΠΑ, επηρεάζοντας νομοθετικές αποφάσεις για αμυντικές δαπάνες. Αυτή η επένδυση δεν πήγε χαμένη – η εταιρεία είχε έσοδα 66 δισ. δολάρια το ίδιο έτος, κυρίως από κρατικά συμβόλαια.

Όμως, καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να παρασύρει έναν λαό σε πόλεμο χωρίς τη σωστή ψυχολογική προετοιμασία. Τα μέσα ενημέρωσης αναλαμβάνουν τον ρόλο του “διαφημιστή” της σύγκρουσης, μετατρέποντας έναν περιφερειακό ανταγωνισμό σε “ζήτημα ζωής ή θανάτου”. Αυτή η τεχνική είναι γνωστή ως “PsyOps και εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες. Στον Πόλεμο του Βιετνάμ, η κοινή γνώμη των ΗΠΑ προετοιμάστηκε με την ιδέα ότι η πτώση του Νότιου Βιετνάμ στα χέρια των κομμουνιστών θα οδηγούσε σε “ντόμινο” κομμουνιστικών εξεγέρσεων παγκοσμίως. Στον Πόλεμο του Ιράκ, τα ΜΜΕ διέδωσαν την ψευδή πληροφορία ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε όπλα μαζικής καταστροφής, ενώ στην πραγματικότητα τέτοια όπλα δεν βρέθηκαν ποτέ.

Αν κάποιος αμφιβάλλει για το πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα, αρκεί να παρατηρήσει την διαφήμιση της πολεμικής βιομηχανίας στα περιοδικά στρατιωτικών θεμάτων. Περιοδικά από το Defense News μέχρι την Στρατηγική είναι γεμάτα με ολοσέλιδες διαφημίσεις όπλων, πυραύλων, μαχητικών αεροσκαφών και συστημάτων πυραυλικής άμυνας. Ο μέσος αναγνώστης ενός τέτοιου περιοδικού δεν πρόκειται ποτέ να αγοράσει ένα μαχητικό F-35 ή ένα σύστημα Patriot, οπότε γιατί τέτοιες διαφημίσεις;

Η απάντηση είναι απλή: Δεν στοχεύουν στο κοινό, αλλά στην πολιτική και γραφειοκρατική ελίτ. Οι οπλέμποροι χρησιμοποιούν τα περιοδικά για να ασκήσουν πίεση στα υπουργεία Άμυνας, στους στρατιωτικούς συμβούλους και στους πολιτικούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις για εξοπλισμούς. Είναι μια μορφή Institutional Advertising απευθυνόμενη στους ανθρώπους που διαχειρίζονται δισεκατομμύρια σε στρατιωτικά κονδύλια.

Επιχείρηση πόλεμος με πωλητές τα ΜΜΕ

Οι πολεμικές βιομηχανίες δημιουργούν τις προϋποθέσεις, τα ΜΜΕ διαμορφώνουν την αφήγηση, οι πολιτικοί παίρνουν την “αναγκαία” απόφαση και ο πόλεμος ξεκινά. Και όσο υπάρχει κέρδος και άνθρωποι ζωντανοί, ο πόλεμος συνεχίζεται. Και η σύρραξη δεν ξεκινά επειδή “πρέπει”, αλλά επειδή έχει ήδη διαμορφωθεί το κατάλληλο αφήγημα που τον καθιστά αναπόφευκτο Το κοινό δεν οδηγείται στη σύγκρουση από την πραγματικότητα, αλλά από μια προσεκτικά κατασκευασμένη –σε εργαστήρια παραγωγής ιδεολογιών– αφήγηση που επιβάλλεται μέσα από τα ΜΜΕ.

Από τις εφημερίδες του Ζαχάρωφ και του Hearst που προετοίμαζαν πολέμους για λογαριασμό των πολεμικών βιομηχανιών, μέχρι τα σημερινά τηλεοπτικά δίκτυα, η στρατηγική δεν έχει αλλάξει. Η συνταγή είναι απλή:

• “Κατασκευή απειλής – Ένας “κακός” που πρέπει να σταματήσουμε!
• Δημιουργία μαζικής υστερίας – Ο εχθρός είναι παντού, ο χρόνος τελειώνει, αν δεν αντιδράσουμε τώρα, θα είναι αργά.
• Δικαιολόγηση της πολεμικής δράσης – Η επίθεση παρουσιάζεται ως ηθικό καθήκον, εθνική ανάγκη ή ως ο μόνος τρόπος να σωθούν αθώες ζωές.
• Εκτόξευση των κερδών της πολεμικής βιομηχανίας – Τα συμβόλαια όπλων υπογράφονται, οι μετοχές εκτοξεύονται, και το αίμα χύνεται σε μακρινά μέρη από ανθρώπους που δεν είχαν καμία επιλογή.

“Όταν η Κάμερα Στρέφεται στην Αλήθεια, το Σύστημα Σβήνει τα Φώτα”. Αν αυτό ακούγεται σαν σενάριο ταινίας, είναι γιατί έχει όντως γίνει. Το “Wag the Dog” (1997) είναι ίσως το πιο καυστικό παράδειγμα για το πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός. Στην ταινία, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, μπλεγμένος σε σεξουαλικό σκάνδαλο, χρειάζεται να αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης. Δημιουργεί από το μηδέν έναν πόλεμο με την Αλβανία, βασισμένο σε ψεύτικα πλάνα, στημένες ειδήσεις και προπαγάνδα. Το κοινό πέφτει στην παγίδα, τα ΜΜΕ προωθούν το αφήγημα, και η “ανάγκη για πόλεμο” γίνεται υπαρξιακό ζήτημα για τους πολίτες.

Κι αν είναι ο μόνος λόγος που το βλέπουμε ως κωμωδία, είναι ότι δεν θέλουμε να αποδεχτούμε ότι έτσι λειτουργεί ο πραγματικός κόσμος. Όποιος ακόμα αναρωτιέται πώς ακριβώς εφαρμόζεται αυτή η συνταγή στις μέρες μας, αρκεί να δει ποιοι επωφελούνται από την παράταση του πολέμου στην Ουκρανία. Πλέον το πέπλο έχει πέσει και οι πραγματικοί αντίπαλοι του Τραμπ είναι αυτοί που κρατούν σιωπηλά την πένα που υπογράφει συμβόλαια θανάτου, μετρούν τον κόσμο σε αριθμούς και ζωγραφίζουν σύνορα με το αίμα των άλλων.