“Άνθρωπος, εστί ζώον δίπουν άπτερον”

Στο σχολείο, άκουγα για “αγιογραφίες” αρχαίων πολεμιστών, πολιτικών και σοφών. Μετά πλάκωσαν οι “αγιογραφίες” της νεφελώδους περιόδου του Βυζαντίου, ενώ ταυτόχρονα έπεφταν κατά ριπάς, “αγιογραφίες” ηρώων του 21 (όπως έμαθα πολύ αργότερα, τοκογλύφων, φίλαρχων…). Ύστερα, ήρθαν “αγιογραφίες” με ήρωες του ‘40, που όμως δεν κατάφεραν να εμποδίσουν τους φασίστες να μπουν στην Ελλάδα, ούτε και να τους διώξουν… (Ήρθε η… ώρα τους κι έφυγαν). Στον εμφύλιο είχαμε, αριστερές “αγιογραφίες” ένθεν και δεξιές κακείθεν! Αφήνω πια τις “αγιογραφίες”, στη Χούντα, που κάποιες λειτούργησαν ως “πτυχία” για καριέρες!

(Στο Δημοτικό, με έβαζαν αναγκαστικά -δήθεν τιμητικά-, να υποδύομαι “αγιογραφίες”: τον Διονύσιο Σολωμό, τον Καραϊσκάκη, τον Μάγο Βαλτάσαρ και άλλα χαζά, …κατ’ εμένα. Μόνο όταν έκανα τον Ιωσήφ είχα ευχαριστηθεί, κι αυτό γιατί ήμουν τσιμπημένος με το κορίτσι που έκανε την Παναγία και μπορούσα να την… αγγίζω!). Λυπάμαι που ίσως δυσαρεστήσω μερικούς, αλλά η άποψή μου για τους ονομαζόμενους “ήρωες” δεν είναι καλή, αφού πιστεύω ότι για να κάνουν όσα έκαναν και ανεξάρτητα από την ιδεολογική “τσίχλα” τους, πρέπει να ήταν… μη φυσιολογικοί! Ψάξτε να δείτε πόσοι σκοτώθηκαν άδικα, όταν ΔΕΝ υπήρχε περίπτωση να “αλλάξει” ΚΑΤΙ! (“Η δίχως νόημα θυσία”, που ακούμε στην “Κατάσταση Πολιορκίας”).

Νιώθω κάποιο θυμό (από τότε…), αφού με ανάγκαζαν να “προσκυνώ” αυτές τις “αγιογραφίες” και απαγορεύονταν αυστηρά τα δηκτικά και σατιρικά σχόλια, γι’ αυτές! Με το σημερινό κείμενο, επιθυμώ να σας πληροφορήσω και να σας …διασκεδάσω! Μόνο, θα σας παρακαλέσω και μάλιστα θερμά, όταν θα διαβάσετε διάφορα πολύ απίστευτα πράγματα (όπως για παράδειγμα ότι θα πουλούσαν τον Πλάτωνα για δούλο) …τρέξτε να βεβαιωθείτε ότι δεν σας “εξαπατώ”!

Τα “μαργαριτάρια” του Πλάτωνος

Ο Αθηναίος φιλόσοφος Πλάτων (427-347 π.Χ.), ο καλύτερος μαθητής του Σωκράτη (469-399 π.Χ.) και δάσκαλος του Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), αποτελεί μια δυνατή “αγιογραφία” και δεν “επιτρέπεται” τίποτε εναντίον του! Κι όμως, έριχνε κάτι ξεγυρισμένα “μαργαριτάρια”, που προκαλούσαν γέλια, σε κάποιους! Κάτι “παλιόπαιδα” τον ξεμπρόστιαζαν και τον έκαναν να διορθώνει τα …χαζά που έλεγε! Ιδού! Ο Πλάτων όριζε τον άνθρωπο ως «ζώον δίπουν άπτερον» (ζώο δίποδο χωρίς φτερά)!

Το άκουσε ο …άσπλαχνος φιλόσοφος Διογένης ο Σινωπεύς, γνωστός ως Διογένης ο Κυνικός (412;-323 π.Χ.) και του …απάντησε: «Ακούς τι λες, ρε Πλάτωνα;». Και κρατώντας στο χέρι έναν πετεινό που είχε μαδήσει, τραβάει στην Ακαδημία του Πλάτωνα, με τον πολύ κόσμο, δείχνει τον κόκορα και λέει στο πλήθος, «Ιδού ο άνθρωπος του Πλάτωνος!» Ανεβάζει …πίεση ο μισογύνης Πλάτων και του λέει (ακριβώς όπως όλοι οι …δικαιολογάκηδες): «Α! ξέχασα, πρέπει να προσθέσω ότι είναι και ζώον πλατώνυχον (με επίπεδα νύχια)». Ο Διογένης δεν απάντησε, δείχνοντας έτσι ότι τον είχε “μαδήσει” και κλάααμα οι μαθητάδες τσι Ακαδημίας!

Αργότερα, κάποιοι οπαδοί του Πλάτωνα, θέλοντας να συμπληρώσουν την πλατωνική περιγραφή του ανθρώπου, προσέθεσαν ότι είναι «ζώον παμφάγον» (αμέτρητα τα παμφάγα ζώα, στη φύση…). Κατόπιν, φιλόσοφοι τινές, κόλλησαν τον όρο «λογικός». Έτσι λοιπόν η πλατωνική άποψη για τον άνθρωπο διεμορφώθη: «ζώον, δίποδον, πλατώνυχον, παμφάγον και λογικόν…». Βέβαια αυτός ο ορισμός ήταν για κλάματα …ερυθροπυρωμένα, οπότε βρέθηκαν μερικοί “αδίστακτοι” (στη σκέψη) και λέγανε: «Παμφάγο, όμως, είναι και το γουρούνι… (και συμπλήρωναν), αλλά άμα θέλετε να μιλήσουμε για το “λογικόν”, αυτό δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μόνο κάποιο υγρό που εκκρίνει ο εγκέφαλος, ακριβώς όπως τα νεφρά εκκρίνουν τα ούρα!» (Karl Vogt).

Στη συνέχεια, η Σχολή Φυσιολογίας του Παρισιού, όρισε τον άνθρωπο ως «ζώο μαστοφόρο, με δύο χέρια, με έντονο πηγούνι, με χοντρό κώλο και με αυτιά χωρίς τρίχες». Και προσέξτε εδώ, κάτι σημαντικό! Αυτή η Γαλλική Σχολή, δεν έκανε κουβέντα για «λογικό», «συνείδηση» και «ψυχή»!

Η “συμμαχία” παπάδων-Πλάτωνα…

Τέλος πάντων, οι αιώνες περνούσαν και πραγματιστικός ορισμός δεν υπήρχε, μάλιστα οι οπαδοί του Πλάτωνα, προφανώς ιδεαλιστές, έκαναν συμμάχους, τους (κρατηθείτε…) παπάδες και προκάλεσαν μέγα θέμα στη Γαλλική Γερουσία. Στόχος τους (αν και μετά τον Μεσαίωνα, το 1770;) ήταν να καεί το βιβλίο το οποίο ονόμασαν “βδελυρό”, μάλιστα μερικοί ήθελαν να καούν μαζί με το βιβλίο και οι καθηγητές που δήθεν …εξευτέλισαν την ανθρωπότητα. Δεν συνέβη κάτι τέτοιο, λόγω Αναγέννησης.

Με την ευκαιρία, να πω, ότι ένεκα το “παπαδαριό”, διασώθηκαν τα βιβλία του Πλάτωνα, επειδή μιλούσαν για ψυχή και ιδέες, ενώ από τα βιβλία των ορθολογιστών και κυρίως του Επίκουρου, ελάχιστα διασώθηκαν ή κανένα! Πάντως, κάποιος ορισμός (για τον άνθρωπο) αποδεκτός από όλες τις πλευρές, δε βρέθηκε. Έτσι άρχισαν οι “εμφύλιοι φιλοσοφικοί πόλεμοι”. Ο Έγελος-Hegel, ήθελε τον άνθρωπο έναν ενσαρκωμένο θεό, ενώ ο Γάλλος υπουργός παιδείας, κατέτασσε τον άνθρωπο στην οικογένεια των πιθήκων!

Βέβαια θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτή η “σύγκρουση” (“αντίφαση”) είναι γνώρισμα της φύσης και των ανθρώπων της… Αλλά το σημαντικό είναι, ότι τα ζώα έχουν μία συνέπεια στον εαυτό τους, σε σχέση με τα ένστικτά τους! Δυστυχώς, ο άνθρωπος, έχει μία τρελή ανακολουθία στις σκέψεις και στις πράξεις του κι επειδή δεν έχει φυσικά όπλα “άμυνας”, δε μπορεί να ζει μόνος του, όπως π.χ. οι τίγρεις, οι αετοί… και συχνά κοροϊδεύει τους νόμους της ίδιας του κοινωνίας!

«Άνθρωπος, η δόξα και η ντροπή του σύμπαντος» (Βlaise Pascal)

«Ο άνθρωπος είναι το πιο τραγικό πλάσμα μέσα στο σύμπαν, γιατί γεννιέται και καταστρέφεται με δική του πρωτοβουλία!» (Δημ. Λιαντίνης)

Διογένης, Λαΐδα και Μεγαλέξαντρος

Αυτά, για τον “άνθρωπο” του Πλάτωνος. Ο μέγας “διδάσκαλός” μου, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, μέσα σ’ αυτή την ακαταστασία για το τι είναι ο άνθρωπος, έδωσε τον δικό του ορισμό: «Ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον, με ακατάσχετη τάση στον παραλογισμό». Έσκισε! Μού άνοιγε τα μάτια με την “Πάπισσα Ιωάννα”, τη στιγμή που με τύφλωνε το σχολείο και οι αγράμματοι ρασοφόροι της οικογένειάς μου. Αλλά εγώ, …αντίσταση!

Πήγαινα λάθρα στα Λαϊκά Αναγνωστήρια της Πάτρας και διάβαζα Καζαντζάκη, Ροΐδη, Λασκαράτο… κι έτσι γλίτωσα! Και γιατί να μην το πω; Αφού “βλέπω” (σήμερα) παλιούς συμμαθητές μου και τους λυπάμαι… Ο Διογένης, κουβαλούσε ένα αναμμένο φανάρι μέρα-μεσημέρι “αναζητώντας” συμβολικά τον άνθρωπο! Ήταν πολύ δυνατή προσωπικότητα και ζούσε μέσα σ’ ένα πήλινο πιθάρι! Θα τον ονόμαζα, “ο ένας και μοναδικός, αρχαίος αναρχικός!”.

Εκτός από το “μάδημα” που έκανε, ο Διογένης, στον Πλάτωνα και έτσι …ξεθώριασε κάπως την “αγιογραφία” του, “μάδησε” κι άλλους! Εξαιρετικό είναι το περιστατικό με την Λαΐδα, την πανέμορφη και διάσημη πόρνη, από την Κόρινθο, στην οποία έχουν αναφερθεί ακόμα και γνωστοί ιστορικοί! Μάλιστα, ο Ρωμαίος ποιητής Σέξτος Προπέρτιος, είχε γράψει ότι «όλη η Ελλάδα έλιωνε από πόθο μπροστά στην πόρτα της». «Διέθετε ξανθές μπούκλες, λεπτό και καλλίγραμμο σώμα και δύο στήθη σαν …κυδώνια».

Είχε όποιον άντρα ήθελε και γι’ αυτό ενοχλήθηκε από την παγερή αδιαφορία που έδειχνε γι’ αυτήν ο Διογένης. Έτσι αποφάσισε να τον “εκθέσει”. Τον πλησίασε, του εξέφρασε το θαυμασμό της και του είπε πως ευχαρίστως θα κοιμόταν μαζί του ένα βράδυ, αρκεί στο δωμάτιο, που θα κοιμώντουσαν, να υπήρχε απόλυτο σκοτάδι. Ο Διογένης συμφώνησε κι έτσι ο φιλόσοφος βρέθηκε σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο και πέρασε τη νύχτα του δίπλα σε μια άσχημη ηλικιωμένη υπηρέτρια της Λαΐδος!

Την άλλη μέρα, η Λαΐς, θεωρώντας ότι πέτυχε τον σκοπό της, άρχισε να διαδίδει την παγίδα, μέσα στην οποία έπεσε ο φιλόσοφος. Όταν ρώτησαν τον Διογένη αν είναι αλήθεια αυτά που διαδίδονται εις βάρος του, αυτός απάντησε: «Λύχνου σβεσθέντος, πάσα γυνή Λαΐς», δηλαδή «στο σκοτάδι, κάθε γυναίκα είναι Λαΐδα»! (Βρε, τον αδίστακτο!) Η άλλη, κρύφτηκε για καιρό και …έπεσε η τιμή της! (Ορκιζόταν κι αυτή στην τιμή της, όπως κάνουν σήμερα πολλές δημόσιες “πουτάνες”, everywhere).

Σημαντικό και συμβολικό, είναι το “μάδημα” που έκανε ο Διογένης στον Μεγαλέξαντρο! Αυτό συνέβη στην Κόρινθο, το 336 π.Χ. όταν σε ένα πανελλήνιο συνέδριο κατέβηκε, ο Μεγαλέξαντρος, ως επικεφαλής του. Εκεί ήταν και ο Διογένης, ξαπλωμένος κάπου, στον ήλιο! Τον πλησίασε ο Μεγαλέξαντρος και τον ρώτησε, τι χάρη να του κάνει. Ο άλλος τον “μάδησε”, απαντώντας του (λογοπαιγνιακώς), με δύο λέξεις: «Αποσκότησών με» (στην πράξη «μη μου κρύβεις τον ήλιο» και στην ουσία “σήκω και φύγε”). Και φεύγοντας ο Μεγαλεξαντρούλης, είπε στις κάμερες του ΣΚΑΪ «Αν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να είμαι Διογένης»!

Και ν’ αφήσουμε τον πονηρούλη Πλάτωνα, με κάτι σημαντικό από τη ζωή του. Το 388 π.Χ. σε ηλικία 40 ετών, ο Πλάτων, πήγε στη Σικελία για να συναντήσει  τον τύραννο των Συρακουσών, Διονύσιο Α’. Οι μισοί πλατωνιστές υποστηρίζουν ότι «προσεκλήθη» από τον τύραννο και για λόγους ευγενείας αποδέχτηκε την πρόσκληση! Οι άλλοι μισοί, υποστηρίζουν ότι με το ταξίδι αυτό ήθελε να εφαρμόσει το όραμά του, δηλαδή να κάνει πράξη την “ιδανική Πολιτεία”. Καλά, πόσο “μαλάκες” μας θεωρούν τα Πλατωνόφυλλα; (Μόνο για τα Τέμπη ακούσαμε τέτοια…).

Πήγε σ’ έναν τύραννο να εφαρμόσει την ιδανική Πολιτεία και όχι στην Αθήνα, που ήδη είχε δημοκρατία και ελευθερία; Πάντως ο Πλάτων, είχε συνεννοηθεί με τους Πυθαγορείους της Σικελίας, να …ψήσουν τον τύραννο για επικερδή συνάντηση! Ο Διονύσιος, έδιωξε τον Πλάτωνα όταν έμαθε ότι ήταν μπλεγμένος σ’ ένα (αποτυχημένο) πραξικόπημα εναντίον του και τον έστειλε στην Αίγινα, να τον πουλήσουν για δούλο! Την τελευταία στιγμή, κάποιος Αθηναίος, βαφέας;, τον αναγνώρισε, τον αγόρασε κι έτσι γλίτωσε!

“Ιαμβικόν”

Τελικά, η “Πόλη” του Καστοριάδη, είναι πολύ πιο ανθρώπινη από την “Πολιτεία” του Πλάτωνα, την οποία θα χαρακτήριζα ως “ουτοπική”, που όμως βοήθησε στη σκέψη για τα κοινά!

Υστερόγραφο “πραγματογνωμοσύνης”

Οι πρώτοι που ξέφυγαν από μαγικές και θεολογικές ερμηνείες του κόσμου και που μεταξύ άλλων παρατήρησαν την ύλη, αλλά και την κίνηση γης και ήλιου, ήταν οι Ίωνες φιλόσοφοι: Θαλής, Αναξίμανδρος, Ηράκλειτος, Αναξιμένης, Αναξαγόρας. Η σκέψη τους ήταν σύνθετη και όχι μονοδιάστατη (δηλ. θρησκευτική). Ο “κανών” τους (“εξίσωση”), ήταν: «Επειδή συμβαίνουν τα υλικά φαινόμενα Α, Β, Γ, …Ν, δια ταύτα (=κατόπιν σκέψεως), ιδού το συμπέρασμα».

Αυτή ήταν μία επανάσταση, με αναλυτικό και επαγωγικό τρόπο σκέψης, με ακρίβεια και με επιλογή της αλήθειας απ΄ το ψέμα, η οποία διαδόθηκε και 150; χρόνια αργότερα υιοθετήθηκε από τους φιλόσοφους Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη… Η διαφορά, στην “εξίσωση” είναι ότι ενώ για τους ορθολογιστές, τα Α,Β,Γ, …Ν, ήταν “υλικά φαινόμενα”, για τους ιδεαλιστές φιλόσοφους ήταν “ιδέες”, αλλά ο μηχανισμός σκέψης ήταν ο ίδιος. Συμπερασματικά, η αρχαία Ελλάδα φώτισε τον κόσμο με το πνεύμα της, διώχνοντας τα σκοτάδια της αμάθειας, του φόβου, της παράνοιας και τα αφηρημένα δόγματα στη λειτουργία της κοινωνίας!