Το “πρόβλημα Τραμπ” για την Ευρώπη δεν είναι ασφάλεια και δασμοί

Το ερώτημα για αυτές δεν είναι τι θα απογίνει το ΝΑΤΟ αλλά συνολικά ποιες διαστάσεις της Δυτικής ηγεμονίας, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ, θα επιβιώσουν του Τραμπ και κυρίως τι θέση θα έχει πλέον η Ευρώπη σε αυτές και γενικά στον πλανήτη. Η μεγάλη αλλαγή στη θεώρηση των ΗΠΑ για την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ δεν είναι κάποιος υποκειμενισμός του Τραμπ. Εδράζεται σε αναντίρρητες, μετρήσιμες αλλαγές του πραγματικού στάτους της Ευρώπης στον κόσμο.

Δεν είναι προϊόν της στροφής των ΗΠΑ στην ανάσχεση της Κίνας. Αυτή συντελέστηκε ήδη από προηγούμενες κυβερνήσεις. Η αλλαγή θεώρησης των ΗΠΑ είναι το τέλος του “Πρώτα η Ευρώπη”. Η Ευρώπη δεν αρνείται μόνο τον Τραμπ που εκφράζει πολιτικά αυτό το τέλος, αρνείται να αποδεχτεί συνολικά την πραγματικότητα του δικού της στάτους.

Η αποικιοκρατική Ευρώπη ήταν το κέντρο του κόσμου προπολεμικά. Το “Πρώτα η Ευρώπη” ήταν η οδηγήτρια αρχή της Μεγάλης Στρατηγικής των ΗΠΑ στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέχισε στον ψυχροπολεμικό κόσμο, αλλά και μετά από αυτόν. Το “Πρώτα η Ευρώπη” ίσχυε και μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ίσχυε και το 1939-1942 όταν η “κομμουνιστική απειλή” δεν υπήρχε πρακτικά στην εξίσωση των ΗΠΑ. Όπως δεν υπήρχε και στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο. Μάλιστα η Δυτική ηγεμονία μετά το 1989 έπαιρνε νέα ορμή με τη Δυτική Ευρώπη να μεθά με τις οικονομικές προοπτικές που ανοίγονταν σε ανατολική Ευρώπη και αλλού.

Τι άλλαξε στο μεταξύ; Άλλαξε το ιδιαίτερο βάρος οικονομικό και γεωπολιτικό της Δυτικής Ευρώπης στον κόσμο, ιδιαιτερότητα που μέχρι προχθές επιβίωνε της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ, μετατοπίστηκαν τα παγκόσμια κέντρα βάρους, και τελευταίο, η Κίνα έγινε ο κύριος ανταγωνιστής των ΗΠΑ. Η μετατόπιση ισχύος οικονομικής-γεωπολιτικής προς την Ανατολή και την Ημιπεριφέρεια, η υποβάθμιση της Δύσης και ιδιαίτερα της Ευρώπης στο παγκόσμιο στερέωμα, αφαιρεί το έδαφος πάνω στο οποίο αποκτούσε νόημα για τις ΗΠΑ το “Πρώτα η Ευρώπη”.

Η “στρατηγική ήττα της Ρωσίας”

Ούτε ο εκβιασμός της ρωσικής εισβολής από τον Μπάιντεν ήταν άσχετος με την υποβάθμιση της Ευρώπης και την αντιπαράθεση με την Κίνα. Σε μια περίοδο που είχε εκκινήσει ο αναχωρητισμός των ΗΠΑ από τη δυτική Ευρασία, η παρένθεση ή ντρίπλα της επιστροφής των ΗΠΑ σε κάτι που έμοιαζε με αναβίωση του “Πρώτα η Ευρώπη”, είχε προβληματίσει πολλούς. Ο Μπάιντεν επεδίωκε κατά κύριο λόγο τη ρήξη της Ευρώπης-Ρωσίας, όχι τη συντριβή της Ρωσίας.

Υπολόγιζε ότι η Ευρώπη έστω απρόθυμα θα ακολουθήσει, επεδίωκε να χρεώσει το λογαριασμό του πολέμου στην Ευρώπη, να την “κοντύνει” και να εξαφανίσει κάθε ίχνος αυτονομίας, να την εξαρτήσει περισσότερο στις ΗΠΑ για συστράτευση σε άλλα μέτωπα, να κερδίσουν συνολικά οι ΗΠΑ σε βάρος και της Ευρώπης. Το σχέδιο προϋπέθετε “μόνον” ότι η Ρωσία κάπως θα βαλτώσει στην ουκρανική περιπέτεια. Τα είχαν υπολογίσει όλα σωστά. Όλα εκτός από το τελευταίο.

Ποτέ δεν ήταν στόχος του Μπάιντεν η στρατηγική ήττα της Ρωσίας και σίγουρα όχι ο κεντρικός στόχος. Πρώτον, αν είναι δεν το λες, δεύτερον, αν ήταν οι ΗΠΑ θα είχαν ενεργήσει εξαρχής πολύ πιο αποφασιστικά και τρίτον, κατά κανόνα στα παίγνια μεγάλων τριγώνων δεν συμφέρει τον πιο ισχυρό να εξουδετερώσει τον πιο αδύναμο. Και όμως, αυτό έλεγε ο Μπάιντεν για λίγους μήνες μετά τη ρωσική εισβολή. Για τον Πούτιν ήταν θείο δώρο όχι μόνο στο εσωτερικό αλλά και προς το μη Δυτικό κόσμο, ενώ ο Λαβρόφ δεν έπαψε να το επικαλείται σε κάθε ευκαιρία.

Για τον Μπάιντεν ήταν σύνθημα δέσμευσης των Ευρωπαίων, όχι δικός του στόχος. Όχι ότι δεν υπήρχαν “ξεφωνημένοι” αντιρώσοι στο αμερικανικό κατεστημένο όπως και στην ανατολική Ευρώπη. Κανείς από τους δυτικοευρωπαίους ηγέτες δεν υιοθέτησε τη στρατηγική ήττα της Ρωσίας, ούτε καν οι Βρετανοί (μόνο ο Μητσοτάκης έσπευσε από νωρίς να πει ότι «διεξάγουμε πόλεμο εναντίον της Ρωσίας»). Η στρατηγική ήττα της Ρωσίας ήταν ο αμοιβαία βολικός μύθος για Μπάιντεν και Πούτιν.

Ο Τραμπ στο κέντρο μιας λιγότερο Δύσης

Οι ΗΠΑ διόλου δεν επιθυμούν να διακόψουν με τη Δυτική Ευρώπη, απλώς η τελευταία κατά τον Τραμπ πρέπει να συμβιβαστεί με τη νέα χαμηλότερη θέση της στη Δυτική ηγεμονία, που δεν θα είναι τόσο Δυτική πλέον, και ακόμη-ακόμη ίσως δεν θα είναι τόσο ηγεμονία με τη στενή έννοια, αν άλλα σχήματα μιας παγκόσμιας τάξης εξυπηρετούν καλύτερα την επιδίωξη της Ουάσιγκτον, που απειλείται και αυτή με υποβάθμιση, να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία της και να αντισταθεί στους επίδοξους ανταγωνιστές της. Υπάρχουν και άλλες δυνάμεις, μεγάλες και μεσαίες, που θα μπορούσαν να συνεργαστούν, να ουδετεροποιήσουν ή να συμμαχήσουν οι ΗΠΑ.

Ο Τραμπ δεν επιθυμεί γενικά να τιμωρήσει την Ευρώπη, παρά τα όσα εκτοξεύει ο ίδιος. Μάλλον η Ευρώπη τσακώνεται μαζί του ως απατημένη σύζυγος. Οι ΗΠΑ “θυμώνουν” με την Ευρώπη μόνον στο βαθμό που ακολουθεί ανταγωνιστικές πολιτικές. Αντιδρούν στις σπασμωδικές αντιδράσεις της Ευρώπης.

Η Αμερική του Τραμπ δεν επιθυμεί να διαλύσει το ΝΑΤΟ, κι ας λέει ο Μασκ. Δεν επιθυμεί να μην έχει Δυτικούς συμμάχους. Αλλά επιθυμεί ακριβώς αυτό: δικούς της συμμάχους. Πιο σημαίνον από το 2% ή το εξωφρενικό 5% που απαιτεί ο Τραμπ από τις χώρες του ΝΑΤΟ είναι το καρφί του: «Αν οι ΗΠΑ είχαν πρόβλημα, οι νατοϊκοί σύμμαχοι θα βοηθούσαν»; Δεν τον ενδιαφέρει ποιους θα έχει μαζί του αν συγκρουστεί με τη Ρωσία γιατί δεν θέλει να συγκρουστεί στην Ευρώπη με τη Ρωσία, τον ενδιαφέρει ποιους θα έχει μαζί του σε ευρύτερους σχεδιασμούς.

Το “Πρώτα η Ευρώπη” πέθανε. Αν η νατοϊκή Ευρώπη δεν υπηρετήσει τη νέα αμερικανική πολιτική στην Ευρώπη, στον Ινδοειρηνικό και αλλού, τότε μπορεί να πεθάνει και το ΝΑΤΟ. Πρόσφατα, ο ΓΓ του ΝΑΤΟ Ρούτε στον Λευκό Οίκο ανερυθρίαστα υπερθεμάτισε υπέρ της “προβολής της αμερικανικής ισχύος”, ο ίδιος που λίγες μέρες πριν αναλάβει ο Τραμπ καλούσε τους Ευρωπαίους να «αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες αλλιώς ας μάθουν ρωσικά».

Η συμφωνία AUKUS ανάμεσα σε ΗΠΑ-Βρετανία-Αυστραλία για την ανατολική Ασία επί Μπάιντεν ήταν το πρώτο κρούσμα συμμαχίας προθύμων υπό τις ΗΠΑ που πετούσε εκτός και με άκομψο τρόπο την υπόλοιπη νατοϊκή Ευρώπη (η απώλεια της πώλησης γαλλικών υποβρυχίων στην Αυστραλία είναι ένα μόνο παράδειγμα του πώς οικονομικό και γεωπολιτικό συμπλέκονται).

Απο-παγκοσμιοποίηση;

Ο Τραμπ δεν επιθυμεί γενική αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης. Μόνον σε ό,τι έχει αρχίσει να αποβαίνει σε βάρος των ΗΠΑ. Επιλεκτική απο-παγκοσμιοποίηση απέναντι πρώτιστα σε γεωπολιτικούς αντιπάλους και επανα-ρύθμιση των σχέσεων με οικονομικούς ανταγωνιστές στο εσωτερικό της Δύσης στη βάση των νέων συσχετισμών.

Διόλου δεν συμφέρει τις ΗΠΑ και τις αμερικανικές big corporations, μεγάλο μέρος των οποίων στηρίζει Τραμπ, η γενική εγκατάλειψη του ελεύθερου εμπορίου, σημαία των ΗΠΑ εδώ και 80 χρόνια, όπως και ενδεχόμενη απο-δολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτά από τα οποία οι ΗΠΑ αντλούν παγκόσμια οικονομική ισχύ. Όπως κάθε σχεδιασμός δεν σημαίνει ότι ο αυξανόμενος προστατευτισμός θα εξελιχθεί χωρίς ανεπιθύμητες περιπλοκές, όπως δεν εξελίχθηκε και η παγκοσμιοποίηση.

Έκθεση Ντράγκι – μισή αλήθεια

Τι θα διατηρήσουν οι ευρωπαϊκές ελίτ από τα οικονομικά-γεωπολιτικά οφέλη που απολάμβαναν πλανητικά εφόσον θα είναι στο εξής ένας λιγότερο χρήσιμος πυλώνας μιας Δυτικής τάξης που αλλάζει δραματικά και είναι σε αποδρομή;

Η περίφημη έκθεση Ντράγκι που αποτύπωνε γκρίζες προοπτικές για την ευρωπαϊκή οικονομία και δομικά προβλήματα συντάχθηκε πριν την εκλογική νίκη Τραμπ. Δεν έπαιρνε υπόψη της τη νέα υποβάθμιση της Ευρώπης επί Τραμπ. Κυρίως δεν απαντά στο ερώτημα γιατί η ΕΕ στα 30 “χρυσά χρόνια” ενοποίησης και διεύρυνσης, όταν δεν υπήρχε Τραμπ, υποχώρησε από το 25% στο 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Οι ίδιες αιτίες σήμερα εγγυώνται ότι οι ευρωπαϊκές ελίτ αδυνατούν λόγω των μεταξύ τους αντιθέσεων να απαντήσουν το πρόβλημα.

Γιατί η ΕΕ ποτέ δεν ήταν κάτι πολύ παραπάνω προς τα έξω από μια ενιαία αγορά με κοινή εμπορική πολιτική και κοινό νόμισμα, και προς τα μέσα μια τεράστια εσωτερική αγορά ως πλεονεκτική βάση διεθνούς ανταγωνισμού για τις ευρωπαϊκές big corporations μιας χούφτας από τις 15 και αργότερα 27 χώρες-μέλη. Ο πολιτικός νάνος δεν ήταν ούτε οικονομικός γίγαντας παρά μόνο ως αθροιστικό ΑΕΠ και μέγεθος αγοράς, όχι ως παίχτης στην παγκόσμια οικονομία, με εξαίρεση το νόμισμα.

Η δήθεν Κοινή Άμυνα 

Ακόμη και αν το πρόβλημα ήταν μόνο η ευρωπαϊκή άμυνα, η αύξηση των αμυντικών δαπανών έχει τόση σχέση με την κοινή άμυνα όση έχει και… ένα στεγαστικό δάνειο με την επιθυμία να χτίσει κάποιος μια ευτυχισμένη οικογένεια … ενώ δεν ακόμη βρει ούτε ταίρι. Επιπλέον, το Rearm Europe είναι στην πραγματικότητα το Rearm France, Rearm Germany και Rearm Poland.

Όχι μόνο δεν εγγυάται την κοινή άμυνα αλλά με τους εξοπλισμούς θα ενταθεί, εντείνεται ήδη, η γεωπολιτική διαμερισματοποίηση της Ευρώπης τώρα που αποχωρεί ο πιο ενοποιητικός παράγοντας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος από τον καιρό του Σχεδίου Μάρσαλ: Οι ΗΠΑ. Τέλος, αν η στρατιωτικοποίηση επικεντρωθεί απέναντι στη Ρωσία θα προκαλέσει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία τη ρωσική απειλή που υποτίθεται θέλει να αποτρέψει.

Η επικέντρωση στις αμυντικές δαπάνες, ως αντίδραση/υπόκλιση στην πολιτική Τραμπ, δεν είναι μόνο στόχευση που ελάχιστη σχέση έχει με τις ανάγκες των ευρωπαϊκών κοινωνιών και τις συλλογικές δυνατότητες που υπάρχουν, είναι σκόπιμα αποπροσανατολιστική για τις πραγματικές απειλές και επιδιώξεις των ευρωπαϊκών ελίτ. Οι στοχεύσεις για «κοινή άμυνα» και «στρατηγική αυτονομία» είναι απλώς ψευδείς. Strategic cover-ups όπως θα έλεγε και ο J. Mearsheimer.

Αντιρωσική υστερία

Η αντιρωσική ευρωπαϊκή υστερία που φούντωσε μετά την εκλογή Τραμπ δεν είναι μόνο αντίδραση στις πολιτικές Τραμπ, είναι προϊόν ξεχωριστών επιδιώξεων, κυρίως Βρετανίας και Γαλλίας, στο πλαίσιο ενδοευρωπαϊκών ανταγωνισμών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια Ευρώπη που ενώ παραγκωνίζεται από τον Τραμπ και θα έπρεπε λογικά να αναζητά διεύρυνση των διεθνών της σχέσεων, εντείνει τη ρήξη με τη Ρωσία που της επιβλήθηκε από την προηγούμενη αμερικανική διοίκηση και βρίσκεται να είναι η μόνη περιοχή του πλανήτη που επιδεινώνει τις σχέσεις της όταν όλος ο άλλος κόσμος, τώρα πλέον και οι ΗΠΑ, αναπτύσσει σχέσεις με τη Ρωσία.

Η “συλλογική ηλιθιότητα” είναι προϊόν συγκερασμού αντικρουόμενων επιδιώξεων ξεχωριστών ευφυών λογικών παικτών. Κινούμενη αντιδραστικά ως προς τις κινήσεις της Ουάσιγκτον η Ευρώπη απειλεί να κάνει στον εαυτό της μεγαλύτερη ζημιά από τις ίδιες τις προθέσεις Τραμπ.

Αιτίες είναι από τη μια η ταύτιση του πολιτικού προσωπικού με την μέχρι χθες πορεία Δύσης και Ευρώπης, πρόβλημα που δεν έχει ο Τραμπ και οι ομοϊδεάτες του, και από την άλλη οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της Ευρώπης που βγαίνουν στην επιφάνεια με μεγαλύτερη ένταση. Αντιθέσεις που ήταν φανερές και τα προηγούμενα τρία χρόνια πολέμου, κυρίως ανάμεσα σε Βρετανία-Γαλλία-Γερμανία-Πολωνία, και έχουν μεγαλύτερη σημασία από τις παραφωνίες Όρμπαν και Φίτσο. Η μιντιακή υπερπροβολή των τελευταίων απλώς συγκαλύπτει τις πρώτες.