“Η ζωγραφική είναι η πάλη με το φως και την ψυχή” – Συνέντευξη με τον Στ. Ζαννή

Να αφήνεσαι μέσα στον κόσμο, να σε διαπερνά, να μετέχεις στη δράση, να δοκιμάζεσαι σε πολλά επίπεδα, στη σύνθεση, στην αμεσότητα της πρόσληψης και καταγραφής, αλλά παράλληλα και της ψυχολογίας των αντοχών αντίδρασής σου στο απρόβλεπτο και στο εσωτερικό παίγνιο, ανάμεσα στην απογοήτευση ή την αποδοχή της Ανάγκης και η ανταπόκρισή σου. Σε ποια συχνότητα θα δράσεις σε σχέση με όλα αυτά; Και η γόνιμη σιωπή!

Είναι και μέσον. Τρόπος να υπάρχω στον κόσμο, να επεξεργάζομαι τον εαυτό μου, να εμβαθύνω στις αξίες της ζωής. Να δρω ζωγραφίζοντας και να σκέφτομαι τη δράση αυτή. Να οσμώνεται η πράξη και η θεώρησή της, έστω κάποιες λίγες φορές, αποδίδοντας αναδύσεις σε ένα έργο τέχνης πραγματοποιημένο.

Είναι και σπουδή. Μια συνεχής επανεκκίνηση. Πέφτεις σε κενό; Γυρνάς σε στέρεο έδαφος, καταλαγιάζεις την αγωνία σου. Ηρεμείς, βρίσκεις ξανά δρόμο. Επάγγελμα ίσως; Ο γιατρός σώζει ανθρώπους. Ο γεωργός και ο αρτοποιός τρέφουν ανθρώπους. Ο κλέφτης ξαφρίζει από κάποιους τα περιττά, εξισορροπεί τον πληθωρισμό!

Η ζωγραφική πλέον μοιάζει να μην έχει λόγο ύπαρξης. Σε τι αποσκοπεί; Ποια η χρησιμότητά της; Κι όμως, ακόμα και σαν διακόσμηση έχει μια σιωπηλή επενέργεια. Και εναπόκειται στον αγοραστή τι ενέργεια θέλει να διασπείρει στον χώρο που ζει. Αυτό όμως το αποδίδει και η φωτογραφία. Ποια η διαφορά της με τη ζωγραφική;

Η διαφορά έγκειται στο πνευματικό γεγονός που δεν σχετίζεται με το μηχανικό μάτι και το κλάσμα του δευτερολέπτου. Γι’ αυτό η ζωγραφική πλέον αφορά πολύ περισσότερο τον ίδιο τον ζωγράφο και λιγότερο τον όποιον επιθυμεί να στήσει μια εικόνα στο σπίτι του. Μπορεί κάλλιστα να ικανοποιηθεί με μια φωτογραφία. Στη δημιουργία όμως της ζωγραφιάς μετέχει ένας ολόκληρος κόσμος που φωνάζει από μέσα την κραυγή ή τη μελωδία του κι έχει να κάνει με την πάλη, τη ζύμωση και την αναζήτηση του πνευματικού στοιχείου για να συσταθεί αυτή η αδιόρατη κατάσταση σε γεγονός φανερωμένο. Χμ!

Η συνέντευξη

Η αρχική σύλληψη είναι αυτό που λέμε “έμπνευση” στην διαδικασία μιας δημιουργίας ή φτάνουν οι αισθήσεις σας;

Αλληλοδιαπλέκονται. Κι αναλόγως τι ζωγραφική κάνεις και τι προσδοκάς. Αν καταπιάνεσαι μόνο με την ενθαδικότητα θεωρώντας την πράγμα, γιατί να σε αγγίξει η οποιαδήποτε έμπνευση με την πραγματική σημασία της λέξης; Διότι υπάρχει η κυριολεκτική σημασία της λέξης και η αγοραία χρήση της. Η έμπνευση συμβαίνει όταν με διάθεση και πίεση αναζητάς μια λύση ή έναν δρόμο για να προχωρήσεις και έρχεται σε χρόνο ανύποπτο. Η πραγματικότητα απαιτεί να εργάζεσαι και να αναπτύσσεις τις δυνατότητές σου συνεχώς. η έμπνευση δεν είναι κάτι που το ελέγχεις κι ούτε θα περιμένεις πότε να έρθει.

Απ’ την άλλη, όταν ακούω –οι αισθήσεις– είναι αρκετές για τη ζωγραφική διαδικασία, είναι σαν να έχει διαχωριστεί η ολότητα άνθρωπος σε έναν ξερό παρατηρητή που λειτουργεί με κάποια εργαλεία αίσθησης, τους αισθητήρες (!) σα μηχανάκι δηλαδή, κυριολεκτικώς εργαλεία, χωρίς να μετέχει στην αντίληψη του κόσμου η συναισθαντική του ολότητα. Όχι! Καθώς εργάζεται ο άνθρωπος καλλιτέχνης φέρει μαζί του όλο το οικείο παρελθόν του, από γεννήσεως και όλο το παρελθόν της ανθρωπότητας από την αρχή της. Με όλα αυτά εργάζεται, και συστήνεται ένα εδραίο σημείο που πάσχει ή χαίρεται τη μετοχή του στο γίγνεσθαι και το παλεύει για να βρει τρόπο να το καταθέσει.

Πιστεύω ότι ζούμε σε μια ακραία εποχή όπου διαχωρίζονται ραγδαία έως απότομα όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα στα μεν και τα δε. Και καλείσαι να πάρεις θέση. Κρίνεται πλέον άμεσα η οντολογία του ανθρώπου. Τι πρεσβεύεις ως καλλιτέχνης ζωγράφος. Δεν υπάρχει εδώ θέμα συνεννόησης και ειρηνικής επίλυσης. Σου έχουν επιτεθεί ήδη! Είσαι άνθρωπος με προοπτική τον «ουρανό»; Ή σκουπίδι του σύμπαντος που μπορείς να είσαι και μηχανή, ψηφιακή και κβαντική, μετέχοντας στο φαντασιακό μετασύμπαν που οραματίζονται κάποιοι;

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε ως καλλιτέχνης;

Η ιδεοληψία να κοιτάς την παρουσία σου στο κοινωνικό γίγνεσθαι σαν παρατηρητής που κρίνει το παρόν με έναν ψυχαναγκασμό προσωπικής αυτοεκπλήρωσης. Τα εμπόδια για κάποιο λόγο συμβαίνουν και αφορούν την εσωτερική μας υπόσταση. Εμείς τρωγόμαστε γιατί δεν αναγνωρίζουν την προσφορά μας και βαυκαλιζόμαστε πως είμαστε σημαντικοί και κάποια στιγμή θα αναγνωριστούμε.

Αρχίζουν έτσι τα μυθεύματα για τη δυστυχία του ζωγράφου που ήταν μεγάλος αλλά κανείς δεν τον κατάλαβε. Και γίνονται παραδείγματα ιδιαίτερες περιπτώσεις καλλιτεχνών, βλέπε Θεόφιλος, λες και τον ένοιαζε αν θα πάει στο Λούβρο να του δώσουν παράσημο, ή τον Ολλανδό που τον έχουν για άγιο στο χωριό που αυτοκτόνησε. Το παραδάκι να ρέει και το μύθευμα. Και στρατιές από πίσω οι καλλιτέχνες για την αξία τους που δεν αναγνωρίζεται. Την καρδιά του τρώει αυτός που σκέπτεται έτσι. Μας περιγέλασε και ο Μουστάκας με τον καλύτερο τρόπο!

Είναι πρόκληση και η αντιπαράθεση των καλλιτεχνών αναμεταξύ μας, κρυφά ή φανερά. Πολλοί που επέλεξαν μια πιο ανεικονική μορφή τέχνης ή σχετίζονται με την τέχνη τελάρου αλλά όχι με τη ζωγραφική και άλλοι που εκφράζονται με κατασκευές στο χώρο, σε βλέπουν με μισό μάτι αν ζωγραφίζεις εικόνα, εκ του φυσικού ή όχι, σε χαρακτηρίζουν “κορνιζάδικο” σαν να είσαι εσύ λαϊκιστής ενώ εκείνοι πάσχουν ως πρωτοπορία της τέχνης, ότι δηλαδή ανοίγουν καινούργιους δρόμους στο άγνωστο και συ είσαι ο προδότης!

Ο Στ. Ζαννής για την ζωγραφική

Τι είναι αυτό που θέλετε να μεταφέρετε στο κοινό μέσω των έργων σας;

Στις δύο διακριτές ενασχολήσεις μου, στην Ομήρου Οδύσσεια και στη ζωγραφική που πραγματοποιώ σε εξωτερικό περιβάλλον, προσπαθώ, πρώτα για μένα, να πιστοποιήσω την αξία της ενασχόλησής μου, να αντιληφθώ και να βρεθώ στη ρίζα της ζωγραφικής. Όταν ζωγραφίζω το έργο “Φως θερμό. Φως ψυχρό” (1998), βρίσκομαι 18 χρόνια μετά, πάλι πίσω στη στιγμή που πρωτάκουγα στον Ρήγα (1980) περί θερμών-ψυχρών και πιστοποιώ εγγενώς και με νόημα το πρώτο αυτό μάθημα, έχοντας πλέον το δικαίωμα να το υποστηρίξω. Πετάω ό,τι δεν με αγγίζει και μένω σ’ ό,τι διαισθάνομαι πως έχει νόημα και λόγο ύπαρξης.

Χτίζω τις θεωρήσεις μου παράλληλα με την εργασία και προχωράω τόσα χρόνια με την εις άτοπο απαγωγή, αφαιρώντας, για ν’ αναδυθεί το όσο γίνεται πιο καθαρό. Θέλω να νιώθω πως είμαι μέρος που προσφέρει στο σύνολο, ξέχωρα από την όποια αποδοχή. Ο φούρναρης ξέρει ότι προσφέρει στον εαυτό του και στην κοινωνία. Εμείς, σαν αποδιωγμένοι, πρέπει πρώτα να πείσουμε τον εαυτό μας ότι έχει νόημα ύπαρξης αυτό το πράγμα και, αφού πειστούμε, να το υποστηρίξουμε. Γιατί νομίζω πως τα πράγματα πηγαίνουν ασυνείδητα και στο ρελαντί. Με μια παλιά ώθηση κυλάει το πράγμα γενικώς, μα όχι ειδικώς.

Χρειάζεται επαναδιαπραγμάτευση από τον καθένα, τί τέλος πάντων κάνουμε. Τετράγωνα για τοίχους; Υπάρχουν πολλές καλές ανατυπώσεις αριστουργημάτων με πέντε ευρώ που ντύνουν τοίχους. Και παραγωγή τεχνητής νοημοσύνης με ποσοστά 5% Τέτση, 38% Σάρτζεντ και 57% “να ‘χει πτηνά το έργο”. Σου παράγει 1000 εκδοχές από κάποιον που λέγεται Fico και διαλέγεις μια διακόσμηση μούρλια. Ποια είναι η θέση σου, καλλιτέχνη; Είσαι του πεταματού ή μήπως μόνο για χρηματιστηριακά παιχνίδια μιας παχυλής τσέπης; Να φανεί ότι έχει νόημα η ενασχόληση, αλλά με σοβαρότητα, σε δρόμο παράλληλο με το ψάξιμο εν εαυτώ, ριζικώς, πράγματα που στην πορεία θα αλληλοδιαπλεχτούν, παράγοντας έργο για τον άνθρωπο.

Στην υλικότητα λοιπόν που τεκμηριώθηκε στην δημιουργία των πραγμάτων και στη σύστασή τους, θέλω να ψαύσω το ενδογενές, την αλληλοδιαπλεκόμενη δράση των σπόρων της δημιουργίας που την παράγουν. Και αφού ορίζουν ένα μονοπάτι καθόδου δια μέσου της δράσης τους, αδιόρατες μορφές δηλαδή που δρουν παράγοντας πυκνώσεις, να πάρω το αντίθετο ρεύμα, που είναι επιστροφή και άνοδος.

Κι αν οι δονήσεις και συχνότητες, το φως δηλαδή, παράγουν υλικότητα δια της πυκνώσεως, να νιώσω την πνοή που είναι όλα αυτά. Ριζικώς, που είμαι κι εγώ όπως όλοι. Κι αυτό το συναπάντημα να βεβαιωθεί σε έργο πραγματοποιημένο. Δεν θέλω να είμαι διεκπεραιωτής τεχνικών ακροβασιών προς επίδειξη. Πρέπει αυτό που κάνω να είναι πλήρες νοήματος, όχι απαραιτήτως εκπεφρασμένου ή επεξηγήσιμου λεκτικώς. Ο δρόμος του ελεύθερου καλλιτέχνη είναι ομιχλώδης μέχρι να σταθεροποιήσει πορεία, ψυχοβγαλτικός ενίοτε και παρεξηγήσιμος σφόδρα. Καλούμαι με τη δράση μου να τα ανατρέψω αυτά έστω σε προσωπικό επίπεδο.

Πώς αντιλαμβάνεστε την κριτική, αρνητική ή θετική, για το έργο σας; Σας επηρεάζει;

Η αρνητική κριτική είναι πιο γόνιμη γιατί σε βάζει σε διαδικασία να σκεφτείς, να ερμηνεύσεις πειστικά και να ξεδιπλώσεις με επιχειρήματα, όπου χρειάζεται, αυτό που υποστηρίζεις. Μπαίνεις ταυτόχρονα σε μια διαλεκτική με τον εαυτό σου, μήπως η κρίση ήταν σωστή κι εσύ λάθος. Είναι πληγωτική μεν, αλλά πράγματι πιο γόνιμη. Στην θετική στάση αντιδράς μ’ ένα ευχαριστώ, αν είναι όμως της συνήθειας, καταντάει του καναπέ!

Είναι θέμα προοπτικής. Θέλω να προβάλω τη μάσκα μου και μη τη θίξει κανείς ή θέλω να βρω βοηθούς να αποκαλυφθεί η πραγματικότητα; Και μου τους στέλνει μια ανάγκη! Ένας φίλος θα αποφύγει να με πληγώσει. Ένας εχθρός δεν θα διστάσει. Αν έχω ήδη δει το λάθος μου, καλώς. Αν όχι, υπάρχουν οι σκληροί τρόποι. Πώς θα αντιδράσω; Τι με ενδιαφέρει ως άνθρωπος;