Τι κρύβει ένα μνημείο αεροπόρου

Το ταφικό μνημείο εντοπίζεται πολύ κεντρικά, στο Τμήμα Πολυτελείας του Α΄ Κοιμητηρίου Αθηνών. Είναι πεσσόσχημη στήλη από λευκό πεντελικό μάρμαρο, η οποία απολήγει στην κορυφή της σε ολόγλυφη προτομή του νεαρού Καραμανλάκη με την αεροπορική στολή του, ενώ στο σώμα της απεικονίζεται ανάγλυφη νεαρή γυναικεία μορφή, φτερωτή, στον τύπο του πενθούντος πνεύματος.

Η γυναίκα είναι η Μητέρα ή προσωποποιεί τη Δόξα, την Ελλάδα ή την Αεροπορία, καθώς κρατάει τον έλικα αεροπλάνου. Ο Περάκης συνδυάζει στη σύνθεσή του τη ρεαλιστική αποτύπωση στον άτυχο αεροπόρο με την κλασικιστική στη γυναίκα θρηνωδό.

Εκτελεστικό σχέδιο και φωτογραφικό υλικό

Όπως έχει καταγράψει το 2011 στο δακτυλογραφημένο βιβλίο του για τους γλύπτες της τηνιακής οικογένειας Περάκη που εργάζονται κατά τον 19ο και τον 20όν αιώνα ο λόγιος γιατρός Νίκος Λογοθέτης (1933-2018) ο Περάκης έστειλε στην Ευρυδίκη Καραμανλάκη προσχέδιο του μνημείου, το κόστος του οποίου ανερχόταν στις 8000 δρχ., συμπεριλαμβανομένης στην τιμή και κάλπης ύψους 50 εκ.

Σχεδίασε ακόμα το 1919 το λεγόμενο εκτελεστικό σχέδιο, τον οδηγό εργασίας, όπως τον αποκαλεί εύστοχα ο μελετητής της τηνιακής μαρμαρογλυπτικής, λαογράφος και εθνολόγος Αλέκος Ε. Φλωράκης (γ. 1948) σε βιβλίο του το 1993. Πρόκειται για κατασκευαστικό σχέδιο με σημειωμένες τις απαραίτητες πληροφορίες τεχνικής φύσεως στα επιμέρους στοιχεία του υπό κλίμακα ταφικού μνημείου (στήλη, βάθρο, κρηπίδα), μετρικές ενδείξεις που προορίζονταν για μαρμαροτεχνίτες.

Το σχέδιο αυτό, μαζί με άλλο σχετικό φωτογραφικό υλικό του 1920, προέρχεται από το πολύτιμο για τη μελέτη της ιστορίας της ελληνικής μαρμαρογλυπτικής και εν γένει της γλυπτικής Αρχείο Περάκη.

Χρωμολιθογραφία και ποίημα

Το αεροπορικό δυστύχημα του Καραμανλάκη συγκίνησε την ελληνική κοινή γνώμη, όπως φαίνεται και από τις αθηναϊκές εφημερίδες που τις έχει καταγράψει ο δημοσιογράφος Κάρολος Επ. Μωραΐτης (γ. 1956) σε βιβλίο του για το θέμα το 1991. Ενέπνευσε μάλιστα τον έμπειρο, παραγωγικό δημιουργό ελληνικών χρωμολιθογραφημένων αφισών Σωτήριο Χρηστίδη (1858-1940) να φιλοτεχνήσει αμέσως μετά από το συμβάν, στις 29 Αυγούστου/12 Σεπτεμβρίου 1912, αφίσα που προοριζόταν να διαδώσει το γεγονός, αφού θα την έβλεπε κανείς στο εσωτερικό πολυσύχναστων καταστημάτων σε πόλεις και σε χωριά.

Ο επίτιμος εισαγγελέας εφετών, γνωστός από την έντιμη στάση του στη δίκη για τον φόνο του Γρηγόρη Λαμπράκη Παύλος Γ. Δελαπόρτας (1905-1980) γράφει για τα παιδικά του χρόνια στο χωριό της Αγίας Θέκλης, στην Κεφαλλονιά (“Το σημειωματάριο ενός Πιλάτου”, Αθήνα 1978): «Στα χρόνια εκείνα που δεν υπήρχαν μέσα επικοινωνιών και ενημέρωσης, όπως τώρα το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, για τα πιο ενδιαφέροντα γεγονότα, όπως λ.χ. μάχες, και για τα μεγάλα πρόσωπα της επικαιρότητας έβγαιναν κι έφθαναν μέχρι τα χωριά πολύχρωμες λιθογραφίες που τα εικονίζανε».

Στη χρωμολιθογραφημένη αφίσα του, η οποία ολοκληρώθηκε στο λιθογραφείο της Βασιλικής Αυλής & Σας του Γεώργιου Στάγγελ και εκδόθηκε από το στεγασμένο στην οδό Αιόλου 172, δίπλα από το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, Κεντρικό Βιβλιοπωλείο του Δράκου Παπαδημητρίου (1859-1940), ο Χρηστίδης απεικονίζει τον άτυχο αεροπόρο σαν απολλώνειο νεκρό μέσα σε μετάλλιο να τον στεφανώνει η Δόξα στη μοιραία πτήση του πάνω από τον ναό της Αθηνάς Νίκης.

Στο κάτω μέρος, δεξιά και αριστερά, παρεμβάλλει τους θεούς Απόλλωνα με τη λύρα του και Ποσειδώνα με την τρίαινά του να γλυκοφιλούν και να κλαίνε το παιδί της Δόξας, όπως ονομάζει τον Καραμανλάκη στις δύο τυπωμένες στην αφίσα ποιητικές στροφές ο Φωκίων Πανάς (1868-1938), φίλος του Χρηστίδη. Απόδειξη της στενής σχέσης τους είναι το ότι ο Χρηστίδης είχε ενσωματώσει και άλλους στίχους του Πανά σε χρωμολιθογραφίες του.

Αντίτυπα της συγκεκριμένης αφίσας βρίσκονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, στο Λαογραφικό Μουσείο Μυκόνου και σε ιδιωτικές συλλογές. Τη μνήμη του Καραμανλάκη διασώζει σήμερα στην Αθήνα η φερώνυμη πλατεία στα Πατήσια, στο ύψος της στάσης Καλλιφρονά, λιγότερο γνωστή και ως Πλατεία Καλλιγά.