“Στερνοπούλι”: Μια βαθιά ματιά στην ποίηση του Κ. Μπούρα

Ο Κωνσταντίνος Μπούρας είναι πολυδιάστατος και ιδιαίτερος ποιητής της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Στοχαστικό και φιλοσοφικό το έργο του και με έντονες μεταφυσικές διαστάσεις. Έχει διαμορφώσει ένα προσωπικό ύφος που συνδυάζει την ποιητική ευαισθησία με τη διανοητική διερεύνηση.

Χρησιμοποιεί λόγο υψηλής αισθητικής, συχνά αρχαιοπρεπή, ενσωματώνοντας μυστικιστικά ή εσωτερικά στοιχεία. Ασχολείται με υπαρξιακά ζητήματα, τον έρωτα, τον θάνατο, τη μνήμη, την Ιστορία, αλλά και με σύγχρονα κοινωνικά θέματα.

Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι οι αναφορές στην αρχαία ελληνική γραμματεία και σε κλασικά έργα, αφού τα έχει μελετήσει σε βάθος. Η φιλοσοφία, η θεολογία, η λογοτεχνία παίζουν στο έργο του σημαντικό ρόλο, ώστε η ποίησή του ν’ ακουμπά την παγκόσμια σκέψη.

Ανοίγοντας το σημαντικότατο έργο του «Το στερνοπούλι», από τις πρώτες φράσεις που «σημαδεύουν», είναι η εξής: “Εμείς, οι πονεμένοι άνθρωποι, ακούμε τα ημιτόνια τής σιωπής…”

Ο πόνος και η ποίηση ως θεμέλια της σχέσης

Ο βιωμένος πόνος και η ποίηση, θεωρώ πως ήταν η αφορμή για την ειλικρινή σύνδεση και τη δημιουργία μιας δυνατής φιλίας μεταξύ μας, που με τιμά ιδιαίτερα. Ποτέ δεν είναι απόλυτη η σιωπή, αντηχούν μέσα της αυτά τα ημιτόνια, όπως αναφέρει ο ποιητής — ημιτόνια αναμνήσεων, σκέψεων, ψυχικών καταστάσεων, όχι απαραίτητα ευχάριστα, αφού η ζωή είναι πλημμυρισμένη από αμέτρητα συναισθήματα, άλλοτε καλά κι άλλοτε άσχημα.

Ο πόνος και η ποίηση είναι νήματα του ίδιου ιστού. Λέξεις που θα έμεναν ανείπωτες, έρχονται στην επιφάνεια μέσα από τον ρυθμό της ποίησης, μετατρέποντας τις βαθιές συγκινήσεις σε σπαρακτικούς στίχους.

Κρατάμε στα χέρια μας έναν τόμο με ποιητικά κατασταλάγματα, όπου δύσκολα μπορεί κανείς να τα παρακολουθήσει και να τα κατακτήσει σε βάθος, αφού είναι αποτέλεσμα μιας πολυσχιδούς προσωπικότητας με άπειρη γνώση σε πολλούς τομείς.

Εγώ, με γνώμονα την ένταση του βλέμματος της ψυχής μου και μόνο, επιχειρώ ένα μικρό άγγιγμα, αφού ο κάθε στίχος, η κάθε στροφή χρειάζεται ανάλυση από εξειδικευμένα άτομα. Το μόνο που έχει χαραχτεί βαθιά μέσα μου, μετά την πολύωρη μελέτη του έργου, είναι πως η ποίηση του Μπούρα θ’ αποτελεί αντικείμενο μελέτης, ίσως πολλά χρόνια μετά από την αποχώρησή μας από τον κόσμο αυτόν που ζούμε σήμερα.

Ανήκει σ’ εκείνους τους λίγους που έχουν δικαίωμα στην λεξιπλασία, αφού κατέχει απόλυτα την ελληνική γλώσσα στην αρχαία και τη νεότερη μορφή της. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, όταν ο αναγνώστης του βιβλίου συναντά τέτοιες λέξεις, να μην παραξενεύεται, να τις θεωρεί εντελώς φυσιολογικές, παρότι δεν τις έχει συναντήσει ποτέ ξανά.

Ποιος μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι οι παρακάτω στίχοι είναι ποιητικά και φιλοσοφικά τεράστιοι;

Γίνεσαι μόνον
Ό,τι ποθείς
Κι ό,τι φοβάσαι.
Για αυτό πρόσεχε
Τους φόβους σου.
Ειδικά σαν γίνουν πόθοι.

Ελεύθερο, αυθόρμητο, κοινωνικό, συναισθηματικό και βαθιά χαρισματικό το «Στερνοπούλι» των 650 σελίδων του Κωνσταντίνου Μπούρα.
Διάλεξα να διαμορφώσω αυτή τη λιτή εισήγησή μου, παίρνοντας και αναλύοντας ελάχιστους από την πληθώρα των στίχων που με γοήτευσαν.

Θέλοντας να τονίσω πως ούτε μία λέξη του έργου δεν είναι τυχαία. Όπως για παράδειγμα, οι εξής στίχοι, που φτάνουν πολύ βαθιά και δίνουν έναν ακόμη ορισμό της ποίησης:

Ληθαίος βίος, ποταμός…

Το «Ληθαίος» σε αναζήτησή μου στο ίντερνετ, είδα πως ήταν ποταμός στην ελληνική μυθολογία, που σχετίζεται με τη λήθη και τη λησμονιά. Επίσης, το «ληθαίος βίος» συμβολίζει μια ζωή που κυλά ήρεμα, απαλλαγμένη από βάρη του παρελθόντος. Ζωή αφημένη στη ροή του χρόνου, δίχως τα δεκανίκια του παρελθόντος.

Αυτόματα το «ζωή εν εξελίξει» με πήγε στην ανομοιομορφία της ζωής μας στην καθημερινότητα. Σαν να βρισκόμαστε στη ροή ενός ποταμού, όπου κάθε δευτερόλεπτο συναντά άγνωστο τοπίο, μας παρασύρει, πάντα υπάρχει αλλαγή, κίνηση, μεταμόρφωση. Οι ποιητές κι εκείνοι που έφτασαν στα πρόθυρα του θανάτου, έχουν τα αισθητήρια ν’ αντιλαμβάνονται την ισορροπία που βρίσκεται στη συνειδητή αποδοχή αυτής της ροής, ορίζοντας την αναμονή της άγνωστης επόμενης στιγμής ως τη γοητεία της.

Άλλοι δύο στίχοι από τους επιλεγμένους είναι:

Όλοι πρόσφυγες, ικέτες είμαστε
Στον βωμό τού Αγνώστου Θεού.

Φράσεις με υπαρξιακή και συμβολική βαρύτητα.

Πρόσφυγες με την κυριολεκτική και μεταφορική έννοια, σ’ ένα ταξίδι αναζήτησης στον προσωρινό κόσμο, μακριά από μια «πατρίδα» που μπορεί να είναι ο τόπος, ο θεός, η αλήθεια ή το απόλυτο Νόημα.

Ικέτες, όντα που ζητάμε, που παρακαλούμε για κάτι, πέρα από εμάς, αφού δεν μπορούμε να είμαστε αυτάρκεις, αλλά εκτεθειμένοι. Ο βωμός είναι χώρος θυσίας, προσφοράς, λατρείας στον Άγνωστο Θεό, που για άλλους είναι το Σύμπαν, το Άγνωστο, ο Θεός δίχως πρόσωπο ή με πολλά πρόσωπα. Στην ουσία είμαστε πνευματικοί πρόσφυγες, αναζητώντας νόημα, σωτηρία, επαφή, αγγίζοντας έντονα τον πυρήνα του ανθρώπινου άγχους για το άγνωστο.

Φράσεις λοιπόν που αποτελούν μια βαθιά ποιητική κραυγή για την ανθρώπινη μοίρα. Οι επόμενοι στίχοι χαρακτηρίζουν απόλυτα τον άνθρωπο Κωνσταντίνο Μπούρα, αυτόν τουλάχιστον που εγώ γνωρίζω:

Να φοβάσαι την κατάρα τών αδύναμων όντων,
Την οργή τών αγίων, Την απελπισία τών αγγέλων…

Εδώ έχουμε έκφραση βαθιάς οδύνης από εκείνους που συνήθως δεν έχουν τρόπο άλλης αντίδρασης, ενώ έχουν φτάσει στα όρια της απελπισίας. Όταν ο αδύναμος φτάσει στο σημείο να καταραστεί, το κακό που εύχεται δεν είναι απλό ή εγωιστικό, αλλά αποτέλεσμα μεγάλης αδικίας που τον πνίγει. Οι εκτεθειμένοι αδύναμοι στρέφονται στην κατάρα, παρότι είναι γνωστό και σίγουρο πως τον πρώτο που βλάπτουν είναι ο ίδιος τους ο εαυτός, που δηλητηριάζεται από την τοξικότητα αυτής της πράξης. Στα σπασμένα όρια αντοχής κι ανοχής, όμως, η ανθρώπινη αδυναμία επιθυμεί την ανταπόδοση του πόνου.

Όσο για την οργή των αγίων, παρότι συνδέονται με τη συγχώρεση, την ειρήνη, την ταπεινότητα, ο ποιητής τους φτάνει στο σημείο να εξοργιστούν. Αυτό σημαίνει ότι ο αδικούμενος αισθάνεται πως έχει συντελεστεί κάτι τόσο μεγάλο κι ανήθικο, που ούτε η αγιοσύνη δεν μπορεί να το αποδεχθεί. Οι άγγελοι αντιπροσωπεύουν την ελπίδα, το φως, είναι εκτελεστές του θεϊκού σχεδίου, του αγαθού. Αν μπορούμε να τους φανταστούμε να φτάνουν σε σημείο απελπισίας, τότε μιλάμε για πλήρη κατάρρευση της τάξης και του νοήματος της ύπαρξής τους. Όταν λοιπόν τα αγνά, ήσυχα και ελπιδοφόρα όντα στρέφονται στο σκοτάδι, μέσα από κατάρα, οργή και απελπισία, τότε είναι βέβαιη η επικράτηση του χάους και του κακού.

Πραγματικά, δίχως καμία διάθεση υπερβολής, θα μπορούσαν να γραφτούν χιλιάδες σελίδες γι’ αυτό το έργο του Κωνσταντίνου Μπούρα. Εγώ, επιχείρησα μ’ ένα μικρό δείγμα να τονίσω τη σπουδαιότητα των λόγων του. Οδεύοντας προς το τέλος της μικρής μου εισήγησης, θέλω να καταθέσω την καθαρότητα της ψυχής του σπουδαίου φίλου μου, προσκομίζοντας ακόμα μερικούς στίχους που τονίζουν την αρτιότητά του και μια απελπισία για τον τρόπο που πολλές φορές άδικα αντιμετωπίζεται. Διάλεξα λοιπόν στίχους που τους αντιλαμβάνομαι ως προσευχή καθαρισμού. Διατίθεται δίχως βάρη, χωρίς χρέη προς τους άλλους αλλά και προς τον ίδιο του τον εαυτό. Πιστεύει βαθιά πως η φυγή δεν είναι το τέλος, αλλά η πύλη που θέλει να τη διαβεί με ηρεμία, δίχως να κουβαλά τίποτα μαζί του:

Κάνε, Θεέ μου,
Να μην χρωστάω
Τίποτα
Όταν φεύγω
Για να μην ξαναγυρίσω
Θα κάνω τα πάντα.

Και κλείνω με ένα ποίημα του, που το θεωρώ συγκλονιστικό.
Ευτυχία στη γαία
Να φυτεύεις ένα δέντρο
Και να το βλέπεις να μεγαλώνει,
Ακόμα κι όταν εσύ δεν είσαι πια εκεί.
Να το λιπαίνεις με το μεδούλι
Από τα κόκκαλά σου,
Να το ποτίζεις με το αίμα σου,
Να το κυοφορείς στα σπλάχνα σου.

Κι όποιος πει πως το δέντρο

Δεν έχει ψυχή,
Εκείνος έχει απωλέσει
Την δική του.