Ρήγμα στις σχέσεις της Τουρκίας με χώρες της Κεντρικής Ασίας λόγω Κύπρου

Η κίνηση αυτή συνιστά σαφή απόκλιση από τη γραμμή της Άγκυρας στο Κυπριακό και ερμηνεύεται όχι μόνο ως διπλωματική απόφαση, αλλά ως ένδειξη βαθύτερης γεωπολιτικής μετατόπισης. Η χρονική σύμπτωση των διπλωματικών αυτών βημάτων με τη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ – Κεντρικής Ασίας που πραγματοποιήθηκε στη Σαμαρκάνδη, ενισχύει την εντύπωση ότι πρόκειται για έναν στρατηγικό επαναπροσδιορισμό των χωρών της περιοχής. Το Ουζμπεκιστάν, ήδη από τον Δεκέμβριο, διαπίστευσε τον πρέσβη του στην Ιταλία και στην Κυπριακή Δημοκρατία, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν.

Οι εξελίξεις αυτές συνδέονται και με το πακέτο επενδύσεων ύψους 12 δισ. ευρώ που υποσχέθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση προς τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, στο πλαίσιο του σχεδίου στρατηγικής εταιρικής σχέσης. Οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών, σύμφωνα με διπλωματικές εκτιμήσεις, επιδιώκουν πιο άμεση πρόσβαση στις Βρυξέλλες και θεωρούν την Κυπριακή Δημοκρατία ως γέφυρα εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου.

Οι αιτίες της εξέλιξης

Η προσέγγιση αυτή έχει πολυεπίπεδες αιτίες:

1. Οικονομική σύγκλιση με την ΕΕ

Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας δείχνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για συνεργασία με την ΕΕ σε τομείς όπως το εμπόριο, η ενέργεια, η πράσινη μετάβαση και η εφοδιαστική αλυσίδα. Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως κράτος-μέλος, αποκτά ρόλο-κλειδί σε αυτή τη στρατηγική.

2. Πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική

Το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν, ειδικότερα, υιοθετούν μια εξωτερική πολιτική που προσπαθεί να εξισορροπήσει τις σχέσεις τους με τη Ρωσία, την Κίνα, την ΕΕ και την Τουρκία. Η διπλωματική επαφή με την Κυπριακή Δημοκρατία εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο πολυκεντρικής προσέγγισης.

3. Αναπροσαρμογή στάσης απέναντι στην Τουρκία

Οι εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, έχουν ατονίσει την παραδοσιακή της επιρροή στην περιοχή. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας φαίνεται πως επιχειρούν πιο ανεξάρτητες κινήσεις, απεξαρτώμενες εν μέρει, από την Άγκυρα.

Πώς αντιδρά η Τουρκία

Από τουρκικής πλευράς, η εν λόγω στάση των τριών κρατών προκαλεί προβληματισμό με τις τουρκικές αρχές να τηρούν στάση σιγής. Τούρκοι αναλυτές και ακαδημαϊκοί εκτιμούν ότι, η Τουρκία πρέπει να εντείνει τις διεθνείς προσπάθειες για την αναγνώριση της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ), ενώ προτείνουν να τεθούν στο επίκεντρο του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών κοινές αρχές εξωτερικής πολιτικής.

Παράλληλα, ζητείται η θεσμική κατοχύρωση του καθεστώτος παρατηρητή ή ακόμη και εταίρου-μέλους της “ΤΔΒΚ” εντός του Οργανισμού. Ο “πρόεδρος της ΤΔΒΚ”, Ερσίν Τατάρ, εξέφρασε πρόσφατα την ανησυχία του ότι τα νέα διπλωματικά ανοίγματα των τριών κρατών προς τη Λευκωσία θέτουν σε κίνδυνο την ενότητα του τουρκικού κόσμου.

Η στάση της ΕΕ

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παρέμβει ενεργά στο ζήτημα, εδώ και μεγάλο διάστημα. Τον Σεπτέμβριο του 2023, κατά τη διάρκεια συνεδρίου στις Βρυξέλλες, ο Κρίσλερ – επικεφαλής του γραφείου Κεντρικής Ασίας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης – είχε προειδοποιήσει ρητά τα κράτη της περιοχής να μην αναγνωρίσουν την ΤΔΒΚ ή να υποστηρίξουν την ενίσχυση του καθεστώτος της στον OTS, κάνοντας λόγο για πιθανές «αρνητικές συνέπειες».

Η στάση αυτή της ΕΕ προφανώς λειτούργησε ως καταλύτης στην απόφαση των χωρών της Κεντρικής Ασίας να προχωρήσουν σε επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία, γεγονός που η Τουρκία δεν κατάφερε να αποτρέψει – σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια.

Τεστ συνοχής για τον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών

Η φετινή σύνοδος του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών στο Αζερμπαϊτζάν θα αποτελέσει σημαντικό βαρόμετρο για τη μελλοντική συνοχή του Οργανισμού. Η Τουρκία επιδιώκει να διατηρήσει την ενότητα του τουρκικού κόσμου, ωστόσο η επιδίωξη των μελών του OTS να υιοθετήσουν πολυδιάστατη στρατηγική εξωτερική πολιτική θέτει εμπόδια σε αυτόν τον στόχο.

Το εγχείρημα του τουρκισμού, ως κεντρικής ιδεολογικής κατεύθυνσης της Άγκυρας στην περιοχή, αντιμετωπίζει ένα σοβαρό τεστ αντοχής. Ο Οργανισμός οφείλει να εξελιχθεί πέρα από την πολιτισμική συγγένεια και να οικοδομήσει γέφυρες κοινών συμφερόντων, εάν θέλει να αποκτήσει πραγματική επιρροή και ουσιαστικό περιεχόμενο.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, καλείται να διαχειριστεί την κατάσταση με διπλωματικά μέσα, αποτρέποντας τη μετατροπή του ζητήματος σε κρίση. Οι γεωπολιτικές “φιλίες” δεν διατηρούνται με ρητορική, αλλά με στρατηγική συνοχή, επισημαίνουν οι ίδιοι αναλυτές στην Τουρκία.