Το κλιματικό νομοσχέδιο της Τουρκίας: Πράσινη μετάβαση ή συμμόρφωση με την ΕΕ;

Το πρώτο βήμα για το Κλίμα ή μια καθυστερημένη προσαρμογή; Το τουρκικό υπουργείο Περιβάλλοντος, Αστικοποίησης και Κλιματικής Αλλαγής έστειλε στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας το πρώτο νομοσχέδιο για την Κλιματική Αλλαγή. Στο επίκεντρο βρίσκεται η δημιουργία ενός Εθνικού Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών (ETS), κατά τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να αγοράζουν, να πωλούν ή να ανταλλάσσουν δικαιώματα εκπομπών ρύπων, στο πλαίσιο ενός ετήσιου ανώτατου ορίου.

Η θέσπιση ενός τέτοιου μηχανισμού γίνεται σε μια περίοδο κατά την οποία η Άγκυρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM) της Ε.Ε., ένα εργαλείο που από το 2026 θα επιβάλλει πρόσθετες χρεώσεις σε εξαγωγές χωρών χωρίς λειτουργικό σύστημα τιμολόγησης άνθρακα. Η Τουρκία, που έχει εκτεταμένες εμπορικές σχέσεις με την Ε.Ε., κινδυνεύει να δει τα προϊόντα της να καθίστανται λιγότερο ανταγωνιστικά.

Το νομοσχέδιο σε αριθμούς και πλαίσιο

Το προτεινόμενο νομοσχέδιο στοχεύει αρχικά στον περιορισμό των εκπομπών σε ενεργοβόρους τομείς όπως η ηλεκτροπαραγωγή, τα διυλιστήρια, τα τσιμεντοβιομηχανικά συγκροτήματα και η σιδηρουργία. Θα τεθούν ανώτατα όρια εκπομπών CO₂, και οι επιχειρήσεις θα πρέπει είτε να περιορίζουν τις εκπομπές τους είτε να αγοράζουν δικαιώματα εκπομπών στην αγορά.

Ο μηχανισμός προβλέπει επίσης τη διανομή δωρεάν δικαιωμάτων σε ορισμένες εγκαταστάσεις, ιδίως στην πιλοτική φάση του συστήματος. Ωστόσο, το κείμενο δεν ξεκαθαρίζει τα κριτήρια επιλογής, ούτε τις κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης των ορίων.

Απουσία στρατηγικής ενεργειακής μετάβασης

Παρά το γεγονός ότι το νομοσχέδιο εισάγει θεσμικά εργαλεία όπως η «κλιματική στρατηγική» και η «κλιματική επιτροπή», δεν υπάρχει καμία αναφορά στην απεξάρτηση της χώρας από τα ορυκτά καύσιμα, ούτε συγκεκριμένοι στόχοι μείωσης εκπομπών έως το 2053, ημερομηνία που η Τουρκία έχει θέσει ως ορόσημο για ουδετερότητα άνθρακα.

Αντίθετα, διατηρείται μια ομιχλώδης διατύπωση για τη «στήριξη της ενεργειακής μετάβασης» χωρίς να προσδιορίζονται μέτρα, χρονοδιαγράμματα ή μεταβατικά στάδια. Η λιγνιτική παραγωγή, για παράδειγμα, που εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη στη χώρα, δεν θίγεται καν στο νομοσχέδιο.

Περιβαλλοντική πολιτική υπό τον έλεγχο του υπουργικού Συμβουλίου

Αξιοσημείωτο είναι πως με βάση το σχέδιο, το υπουργικό Συμβούλιο διατηρεί πλήρη διακριτική ευχέρεια να αποφασίζει για την κατανομή των δικαιωμάτων ρύπων, την τιμολόγησή τους και τα προγράμματα στήριξης. Η συγκέντρωση τέτοιας εξουσίας δημιουργεί εύλογες ανησυχίες για πολιτική παρέμβαση και απουσία διαφάνειας, σε ένα ζήτημα που θα επηρεάσει καίρια την τουρκική βιομηχανία αλλά και την καθημερινότητα των πολιτών.

Επιπλέον, ενώ γίνεται λόγος για την ανάγκη διαβούλευσης με μη κυβερνητικούς φορείς, δεν προβλέπεται θεσμική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη πολιτικής.

Πολιτική και γεωοικονομική διάσταση

Αναλυτές εκτιμούν ότι το νομοσχέδιο έρχεται ως απάντηση στον εξωτερικό εξαναγκασμό που ασκείται μέσω των κανονισμών της Ε.Ε. και όχι ως απόρροια εσωτερικής πολιτικής βούλησης για περιβαλλοντική αλλαγή. Ο στόχος είναι να προστατευθεί η ανταγωνιστικότητα των τουρκικών εξαγωγών και όχι να υιοθετηθεί ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης με μακροπρόθεσμα οφέλη.

Όπως επισημαίνουν περιβαλλοντικοί επιστήμονες και ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες στην Τουρκία, η κλιματική αλλαγή πλήττει τη χώρα με αυξανόμενη ένταση, με φαινόμενα όπως παρατεταμένες ξηρασίες, πλημμύρες και μείωση των υδάτινων πόρων. Παρ’ όλα αυτά, η πολιτική ηγεσία επιλέγει έναν τεχνοκρατικό δρόμο συμμόρφωσης με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, αντί μιας ριζικής αναδιάρθρωσης της περιβαλλοντικής στρατηγικής.

Το νομοσχέδιο για το Κλίμα αποτελεί ένα σημαντικό θεσμικό βήμα για την Τουρκία, ειδικά στο πλαίσιο της διεθνούς πίεσης για περιορισμό των εκπομπών και ενίσχυση της διαφάνειας. Ωστόσο, η απουσία οραματικού σχεδίου και δεσμευτικών στόχων θέτει σοβαρά ερωτήματα για τη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητά του.

Η Άγκυρα βρίσκεται στο κρίσιμο σταυροδρόμι ανάμεσα σε μια επιφανειακή συμμόρφωση και μια στρατηγική πράσινης ανάπτυξης. Η επιλογή της, τελικά, δεν θα καθορίσει μόνο τις οικονομικές της σχέσεις με την Ευρώπη, αλλά και το περιβαλλοντικό μέλλον εκατομμυρίων πολιτών της.