“Το Παρίσι του Σουλεϊμάν”: Ένα δράμα που προβληματίζει

Η ταινία αφηγείται ένα μόλις διήμερο, το τελευταίο διήμερο πριν ο Σουλεϊμάν δώσει αυτή τη συνέντευξη, και στο μεγαλύτερο μέρος της η ταινία διαδραματίζεται σε εξωτερικούς χώρους στο Παρίσι, όπως δεν το έχουμε πολύ δει, χωρίς τα τουριστικά της αξιοθέατα, χωρίς τις ομορφιές του Σηκουάνα, του Λούβρου ή του Πύργου του Άιφελ. Είναι η πόλη στην καθημερινότητά της και στα μάτια και τους χώρους που κινείται ένας Αφρικανός μετανάστης, αποδίδοντας μία διαφορετική όψη της Γαλλικής πρωτεύουσας.

Δύο μέρες σε φρενήρη ρυθμό με ένα ποδήλατο, ο Σουλεϊμάν, για να καταφέρει να βγάλει μερικά χρήματα από υπενοικιασμένη ταυτότητα εργασίας από νόμιμο μετανάστη (δεν έχει τη δυνατότητα να εργαστεί νόμιμα χωρίς την κατοχή ασύλου) και ταυτόχρονα να προετοιμάσει (προβάροντας τα λόγια του σαν εκκολαπτόμενος ηθοποιός σε ρόλο ζωής), τι θα πει στη συνέντευξή του για τη χορήγηση ασύλου.

Χωρίς να το αποφεύγει, η “ιστορία του Σουλεϊμάν” (που είναι και ο ακριβής τίτλος της ταινίας) παραπέμπει στη μεταπολεμική αγωνία του “Κλέφτη ποδηλάτων” (Βιττόριο Ντε Σίκα, 1948), με έναν μεταμοντέρνο νεορεαλισμό, αλλά με παρόμοια ειλικρίνεια, ωμότητα και ανθρωπιά.

Το απίθανο οδοιπορικό του Σουλεϊμάν Σανκαρέ (στην ταινία χρησιμοποιείται το πραγματικό επώνυμο του πρωταγωνιστή) σε αυτό το διήμερο σε παρασέρνει, οι δυσκολίες του, οι αγωνίες του, ο χρόνος να τον κυνηγά ή το αντίθετο, σε μία πόλη αφιλόξενη. Παρατηρούμε το δράμα του σύγχρονου μετανάστη και ταυτόχρονα τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή.

Το δράμα κορυφώνεται στην αριστουργηματική τελευταία εξομολογητική σκηνή στο γραφείο όπου δίνει την συνέντευξή του για τη χορήγηση ασύλου ή όχι (στατική σκηνή απόλυτης ησυχίας σε κόντρα τέμπο με τον εκρηκτικό ρυθμό που προηγείται). Ο Σουλεϊμάν στην ουσία καταρρέει σε ένα ξέσπασμα αφοπλιστικής ειλικρίνειας και ανθρωπίνου δράματος. Η ταινία αναδεικνύει μία χαμένη ανθρωπιά και μία ντοκιμενταρίστικη προβολή της σύγχρονης μεταναστευτικής πραγματικότητας.

Οι επιλογές του σκηνοθέτη

Η ταινία βραβεύτηκε στις Κάννες, όπως και ο εξαιρετικός πρωταγωνιστής της, ο Σανκαρέ, ο οποίος είναι ερασιτέχνης, όπως και οι περισσότεροι συμμετέχοντες. Οι επιλογές του σκηνοθέτη έγιναν μετά από πολύ έρευνα, συζήτηση με μετανάστες, όπως και με τον ίδιο τον πρωταγωνιστή που επέλεξαν. Έτσι, ο Μπορίς Λοζκίν καταφέρνει να μεταδώσει ένα κλίμα αυθεντικότητας που δεν περνά απαρατήρητο, όπως και η ακατέργαστη, αλλά διαμαντένια ερμηνεία του πρωταγωνιστή που σε συνεπαίρνει.

Η φωτογραφία, επίσης, με κυρίως φυσικό φωτισμό, και κάδρα με την κάμερα στον ώμο ή ό,τι τέχνασμα χρειάστηκε στο δρόμο και το ολιγομελές συνεργείο του για να επιτευχθεί αυτός ο ρυθμός, ενώ το μοντάζ κερδίζει τα εύσημα επίσης, καθώς λειτουργεί αθόρυβα δένοντας στο συνολικό ύφος της ταινίας. Ακόμα πιο σπουδαία, η επιλογή του Μπορίς Λοζκίν να μην ντύσει με μουσική καμία σκηνή της ταινίας, να μιμηθεί τους αδελφούς Νταρντέν, με έναν πιο δημιουργικό και εντυπωσιακό τρόπο: Οι φυσικοί ήχοι και βοή της πόλης πλέκουν πιο ρεαλιστικά το αγχώδες και αγωνιώδες τρέξιμο του Σουλεϊμάν.

Χωρίς κανείς να δίνει ιδιαίτερη σημασία σε κανέναν, ή κάποιοι λίγοι σε λίγους, αλλά όλοι μαζί σε έναν κόσμο που βοηθά, βοηθιέται, και ταυτόχρονα εξαπατά, οι Αφρικανοί μετανάστες ζουν υπό την απειλή της απέλασης αν δεν καταφέρουν να πείσουν τις γαλλικές αρχές για ποιο λόγο δικαιούνται άσυλο. Σε αυτό το πλαίσιο, επιτήδειοι εκμεταλλεύονται (με το κατάλληλο αντίτιμο) να δασκαλέψουν, όπως και εδώ με τον Σουλεϊμάν, τι να πουν για να γίνουν πειστικοί και να ξεγελάσουν τις αρχές. Οι ιστορίες, φυσικά, των περισσοτέρων είναι πιο απλές, εξίσου δραματικές, βαθιά ανθρώπινες, που συχνά, όμως, δε δίνουν το δικαίωμα ασύλου.

Η ταινία αναμετράται με αυτή την αντίθεση και αντίφαση, γι’ αυτό, ευφυώς και έξοχα, ο Μπορίς Λοζκίν επιλέγει να δώσει ένα τέλος στην αφήγησή του, ακριβώς μετά την εξαιρετικά ανθρώπινη και ειλικρινή εξομολόγηση του πρωταγωνιστή ενώπιον των γαλλικών αρχών. Δε μαθαίνουμε ποτέ ποια ήταν η απόφαση των αρχών, και όπως, ορθά, εκμυστηρεύεται ο σκηνοθέτης, αφήνει τον θεατή να αποφασίσει αν πρέπει ή όχι να πάρει άσυλο ο Σουλεϊμάν. Το θέμα ξεφεύγει από το ευτυχές, ή όχι, τέλος μιας ταινίας. Ο θεατής γίνεται συμμέτοχος στην αφήγησή της, καθώς, ουσιαστικά, κρίνει εκείνος ποιο θα έπρεπε να είναι το αποτέλεσμα και η τύχη του Σουλεϊμάν.

Ανθρώπινο δράμα-κωμωδία

Υπάρχει μία σαφής συμπάθεια από πλευράς σκηνοθεσίας και αφήγησης στον πρωταγωνιστή και στην ομάδα των μεταναστών που ταλαιπωρούνται να τα καταφέρουν σε έναν σκληρό και κυνικό περιβάλλον. Χωρίς να ρίχνει δίκιο ή άδικο σε καμία πλευρά η ταινία συμπαθεί και κλείνει το μάτι θετικά προς το μέρος των μεταναστών. Το δράμα τους είναι ανθρώπινο και τα κριτήρια απέναντί τους, ίσως, πρέπει να είναι ευρύτερα. Η συζήτηση διευρύνεται στις μέρες μας και αυτό το κάνει η ταινία, ανοίγει δηλαδή εκ νέου μια συζήτηση γύρω από ένα μεγάλο πολυπαραγοντικό πρόβλημα, όπως αυτό της μετανάστευσης, το οποίο ταυτόχρονα γίνεται τεράστιο θέμα ανθρώπινης εκμετάλλευσης.

Ο Σουλεϊμάν περιγράφει τις άγριες σκηνές που έζησε στη Λιβύη πριν περάσει στην Ιταλία και μετά στη Γαλλία, ενώ μέσα στη Γαλλία τον εκμεταλλεύονται οι αφρικανοί που υποτίθεται προσπαθούν να τον βοηθήσουν. Ο ίδιος αγωνιά, και αγωνιά όχι μόνο για το άσυλο, αλλά και για τη μητέρα του στη μακρινή Γουινέα, και την κοπέλα του, στην οποία δίνει το ελεύθερο να παντρευτεί άλλον και να μην τον περιμένει. Ο Σουλεϊμάν δε βλέπει άλλη λύση, μόνο την Γαλλία ως το μέλλον του, παρόλο που μονολογεί αδιάφορα σε μια στιγμή ειλικρίνειας, «δεν ξέρω τι ήρθα να κάνω στο Παρίσι».

Αυτές οι δημιουργικές αντιφάσεις καθώς και η ντοκιμενταρίστικη απεικόνιση πολυκατοικιών, γειτονιών, λεωφόρων, αστικών λεωφορείων, μετρό, διαμερισμάτων, η ανθρωπογεωγραφία τους, ή των χώρων φιλοξενίας (camps) των μεταναστών, προδίδουν μία διαρκή πάλη για επιβίωση, που στέκεται γυμνά αποκαλυπτική μπροστά μας.

Ακόμα και αν ο Σουλεϊμάν δεν πάρει το άσυλο, ακόμα και αν τον εκμεταλλευτούν, τον χτυπήσουν, τον κοροϊδέψουν, δεν θα σταματήσει να αγωνίζεται για να επιβιώσει, να τρέχει με το χρόνο ξωπίσω του, να παλεύει για ένα αβέβαιο μέλλον, όσο είναι και των περισσοτέρων ανθρώπων, σε μία σύγχρονη σκληρή πραγματικότητα που δεν είναι υπόγεια, είναι παντού γύρω μας, σε όλες τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, γεμάτη κύματα ανθρώπων που στέκονται αμήχανα ευρηματικοί για να ζήσουν καλύτερα.

Δεν υπάρχουν πάντοτε οι απαντήσεις. Υπάρχουν όμως ταινίες, όπως αυτή εδώ του Μπορίς Λοζκίν, που με μεθοδικότητα και ευρηματικότητα αναπτύσσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ένα σύγχρονο ανθρώπινο πρόβλημα, και μας προβληματίζουν χωρίς όμως να μας υποβάλλουν και τις λύσεις. Άλλωστε το σινεμά δεν έρχεται ποτέ να δώσει κοινωνικές ή πολιτικές λύσεις, μόνο να τις αναδείξει, να αναπτύξει, ή να συγκινήσει.

Η ιστορία του Σουλεϊμάν θα βρει αρκετούς από εμάς συγκινημένους με αυτή την βαθιά ανθρώπινη δραματική περιπέτεια, μία σύγχρονη αγωνιώδη Οδύσσεια, ενός κόσμου παγερά κυνικού. Το οδοιπορικό ενός ξεριζωμένου, που πολλές ταινίες έχουν προσπαθήσει να φωτίσουν, κυριαρχεί, και κυριαρχεί όχι μόνο στο πρόσωπο του Σουλεϊμάν που η ταινία εστιάζει, αλλά σε όλη την “ανθρώπινη κωμωδία” (όπως θα σχολίαζε ο Μπαλζάκ), που απλώνεται παράτολμη τριγύρω του σε κάθε γωνιά της πόλης του φωτός.