Υπάρχει αποτελεσματική αποτροπή στην τουρκική επιθετικότητα;

Στο πλαίσιο της αποτροπής έμπρακτων αμφισβητήσεων, ιδιαίτερη σημασία έχει η συνεχιζόμενη επιθετική ρητορική και πρακτική της Τουρκίας μέσω του στρατηγικού δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας”. Η Τουρκία, επιδιώκει την ανατροπή του υφιστάμενου status quo στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τόσο τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα όσο και τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS).

Η στρατιωτική ισορροπία Ελλάδας-Τουρκίας αποτελεί κρίσιμο παράγοντα σταθερότητας, με την Αθήνα να επενδύει στην αναβάθμιση των δυνατοτήτων αποτροπής, μέσα από στρατηγικές αμυντικές συμφωνίες με ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ και Αίγυπτο. Οι συμφωνίες αυτές συνιστούν στρατηγικά πολλαπλασιαστές ισχύος και ενισχύουν τη γεωπολιτική σημασία της Ελλάδας, καθώς και την αξιοπιστία της ως εταίρου ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή.

Στην καρδιά της εθνικής αμυντικής πολιτικής εντάσσεται πλέον το νέο ολοκληρωμένο εξοπλιστικό δόγμα “Ασπίδα του Αχιλλέα”. Πρόκειται για μια διακλαδική και πολυεπίπεδη αμυντική ασπίδα, αντιπυραυλική, αντιαεροπορική, αντι-drone, αντιπλοϊκή και ανθυποβρυχιακή άμυνα που καλύπτει το σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας. Το νέο δόγμα εντάσσεται στο πλαίσιο της “Ατζέντας 2030”, η οποία φιλοδοξεί να μετασχηματίσει ριζικά τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, μεγιστοποιώντας την αποτρεπτική τους ισχύ, αλλά και την ανταπόδοση του πρώτου πλήγματος, αφού οι Φρεγάτες Belharra και τα μαχητικά Rafale, θα είναι εφοδιασμένα με στρατηγικά όπλα, με ικανότητα να εξοντώνουν εχθρικούς στόχους με ακρίβεια και “πέρα από τον ορίζοντα”.

Η Τουρκία, παράλληλα, ενισχύει συστηματικά τις στρατιωτικές της δυνατότητες. Συγκεκριμένα, επιδιώκει την απόκτηση ευρωπαϊκών μαχητικών Eurofighter Typhoon και προηγμένων πυραύλων Meteor. Διατηρεί φιλοδοξία επανένταξης στο πρόγραμμα F-35, με αυξανόμενες ενδείξεις στήριξης από την αμερικανική εκτελεστική εξουσία, παρά τις επιφυλάξεις του Κογκρέσου. Η τουρκική πολεμική βιομηχανία, ιδίως στον τομέα των μη επανδρωμένων αεροχημάτων (UAVs), καταγράφει αξιοσημείωτη πρόοδο με οπλικά συστήματα όπως τα Bayraktar TB2, AKINCI και το stealth drone-μαχητικό KIZILELMA.

Πολιτική κατευνασμού η Ελλάδα

Επισημαίνουμε ότι η αποτρεπτική ισχύς των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων υπάρχει, αλλά είναι εξαρτώμενη από εξωτερικούς προμηθευτές (ΗΠΑ, Γαλλία), εν αντιθέσει με την τουρκική που διαθέτει μια αναπτυσσόμενη εγχώρια Στρατιωτική Βιομηχανία και παραγωγή. Η Ελλάδα εφαρμόζει πολιτική “κατευνασμού” έναντι του τουρκικού αναθεωρητισμού. Επιμένει στην εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου και ελπίζει στη συμμαχική αλληλεγγύη.

Έτσι λοιπόν, με στόχο τη διατήρηση διεθνών ερεισμάτων και της νομιμότητας, η Ελλάδα επιλέγει και τη μη ενεργοποίηση στρατιωτικής κλιμάκωσης, ακόμη και όταν δέχεται προκλήσεις προσβολής κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, το διεθνές σύστημα απομακρύνεται από τις πολυμερείς σταθερές: Ο ΟΗΕ και το Διεθνές Δίκαιο έχουν περιορισμένο εκτελεστικό ρόλο. Η εξωτερική πολιτική πλέον απαιτεί και προβολή ισχύος.

Αν η Ελλάδα δεν δείχνει προθυμία για χρήση στρατιωτικής πυγμής όταν απειλείται, τότε η αποτροπή αδυνατίζει. Το στρατηγικό αποτρεπτικό μήνυμα που στέλνει, δεν συνοδεύεται από την πολιτική βούληση να το υποστηρίξει. Οι τουρκικές κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο (πχ σεισμικές έρευνες, NAVTEX, Γαλάζια Πατρίδα, Κάσσος,) είναι μέθοδος εδαφικής και θαλάσσιας νομιμοποίησης δια της παρουσίας σημαίας των τουρκικών πολεμικών πλοίων. Αν η Ελλάδα δεν αντιπαρατάξει ενεργά και δια της στρατιωτικής πυγμής, κυριαρχικά δικαιώματα (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα), τότε, η “έμπρακτη παρουσία” της Τουρκίας οδηγεί σε de facto συνδιαχείριση.

Η ενίσχυση της Τουρκίας

Επιπροσθέτως, η Άγκυρα ενισχύει την επιρροή της σε κρίσιμες γεωγραφικές περιοχές. Η στρατηγική συμφωνία με τη Λιβύη για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών και η στρατιωτική της παρουσία στη βόρεια Συρία, καταδεικνύουν τις ευρύτερες νεοοθωμανικές φιλοδοξίες για περιφερειακή ηγεμονία. Η Κύπρος βρίσκεται επίσης σε καθεστώς αυξημένης απειλής, με τις τουρκικές διεκδικήσεις στην ΑΟΖ της να παραμένουν ενεργές και να συνοδεύονται από γεωτρητικές δραστηριότητες.

Οι πρόσφατες απειλές της Τουρκίας προς την Κυπριακή Δημοκρατία, με δηλώσεις περί “επανάληψης όσων έγιναν στο παρελθόν”, δεν αποτελούν απλώς μια νέα έξαρση ρητορικής έντασης. Αντιθέτως, αποκαλύπτουν μια συνειδητή στρατηγική πίεσης, που εντάσσεται στο πλαίσιο των μακροχρόνιων τουρκικών επιδιώξεων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όταν ο Τούρκος υπουργός Άμυνας υπενθυμίζει ότι η Τουρκία είναι εγγυήτρια δύναμη και πως «αν χρειαστεί, θα κάνει ξανά ό,τι έκανε» στην Κύπρο, δεν πρόκειται για ιστορική αναφορά, αλλά για σαφή απειλή στρατιωτικής δράσης. Και όταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ότι το μοντέλο της ομοσπονδίας έχει «τελειώσει», προδιαγράφει την προσπάθεια της Άγκυρας να επιβάλει λύση δύο κρατών στην Κύπρο, μια εξέλιξη που ισοδυναμεί με διχοτόμηση με διεθνή σφραγίδα.

Οι δηλώσεις αυτές των κυβερνητικών αξιωματούχων της Τουρκίας, είναι στον πυρήνα της αναθεωρητικής πολιτικής της Τουρκίας, σε μια περίοδο, που η Άγκυρα επιδιώκει να εξασφαλίσει πρόσβαση και επιρροή στις ενεργειακές εξελίξεις της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Κύπρος, όπως και το τρίγωνο Ελλάδας-Ισραήλ-Αιγύπτου, εξελίσσεται σε σημαντικό ενεργειακό και γεωπολιτικό κόμβο.

Η Κύπρος στην εξίσωση

Η Τουρκία, στην προσπάθειά της να εδραιώσει την εικόνα μιας αναδυόμενης περιφερειακής υπερδύναμης, έχει καταφύγει σε μια επιθετική, αναθεωρητική στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Μια στρατηγική που βασίζεται όχι στην ενσωμάτωση της σε πολυμερή σχήματα συνεργασίας, αλλά στον αποκλεισμό, τη στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής και την επιλεκτική ερμηνεία του διεθνούς δικαίου.

Το γεγονός ότι η Τουρκία αυτοαποκλείστηκε από σχήματα όπως το EastMed Gas Forum, το σχήμα 3+1 (Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ + ΗΠΑ) και άλλες περιφερειακές πρωτοβουλίες, δεν οφείλεται σε “αποκλεισμό” από τρίτους, όπως ισχυρίζεται η τουρκική διπλωματία. Αντιθέτως, αποτελεί συνέπεια της νεοοθωμανικής και επεκτατικής της στάσης, που αντιβαίνει στις αρχές συνεργασίας και σεβασμού των συνόρων.

Η Κύπρος, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λειτουργεί για την Τουρκία ως εργαλείο προβολής ισχύος. Η απειλή προς τη Λευκωσία δεν απευθύνεται μόνο στην Κυπριακή Δημοκρατία, την οποία άλλωστε δεν αναγνωρίζει, αλλά είναι ένα έμμεσο μήνυμα προς την Αθήνα: ότι η Τουρκία, ανεξάρτητα από διαλόγους και Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, διατηρεί το “δικαίωμα” να ενεργεί μονομερώς και, αν χρειαστεί, στρατιωτικά. Το δόγμα αυτό, αποτελεί την θεσμοθετημένη πλέον στρατηγική του τετελεσμένου, που η Τουρκία εφαρμόζει εδώ και δεκαετίες, σε βάρος γειτονικών κρατών της, όπως Ελλάδα, Κύπρος, Συρία, Ιράκ, Κουρδιστάν.

Η τουρκική αφήγηση περί «προστασίας των Τουρκοκυπρίων» αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ιδεολογικο-στρατηγικής κατασκευής. Ο Ερντογάν επιχειρεί να εμφανιστεί ως προστάτης των μουσουλμανικών πληθυσμών, από τη Μεσόγειο έως τη Μαύρη Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η Κύπρος, η Συρία, η Λιβύη, το Κατάρ, ακόμη και τμήματα της Σαχέλ, εντάσσονται σε έναν ενιαίο στρατηγικό ορίζοντα που αποκαλύπτει το όραμα μιας τουρκοκεντρικής περιφερειακής τάξης.

Αδυναμία εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνοτουρκικό ή κυπριακό. Είναι διαρθρωτικό και αφορά την παγκόσμια αδυναμία εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου σε περιοχές υψηλού γεωστρατηγικού ανταγωνισμού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα, αν και ισχυροί δρώντες στην περιοχή, προσεγγίζουν το κυπριακό και την τουρκική επιθετικότητα μέσα από το πρίσμα των δικών τους γεωπολιτικών συμφερόντων, θεωρώντας “παρωνυχίδα” την μη εφαρμογή των ψηφισμάτων του ΟΗΕ για την Κύπρο.

Έτσι, δημιουργείται μια ζώνη στρατηγικής ασάφειας, όπου η Τουρκία κινείται χωρίς ουσιαστικό έλεγχο επιχειρώντας τη η νομιμοποίηση του αναθεωρητισμού και την στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν η Τουρκία “θα κάνει ξανά ό,τι έκανε” στην Κύπρο, αλλά ποιος θα την αποτρέψει;

Ο κόσμος οδεύει προς πολυπολικότητα με πρωταγωνιστές Κίνα-Ρωσία-Ιράν-ΗΠΑ-Ισραήλ-Τουρκία που εφαρμόζουν πολιτικές ισχύος χωρίς θεσμικούς περιορισμούς. Η Τουρκία δεν φοβάται κόστος από το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ ή την ΕΕ (βλ. Συρία, S-400, Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ). Αν η Ελλάδα συνεχίσει να επενδύει σε “θεσμικές εγγυήσεις”, ενώ το περιβάλλον βασίζεται στην πραγματική ισχύ , χάνει γεωπολιτικό έδαφος.

Δορυφόρος μιας δύναμης δεν είναι μόνο ο στρατιωτικά ασθενέστερος, αλλά κυρίως όποιος προσαρμόζει τις πολιτικές του στους στόχους του ισχυρότερου. Αν η Ελλάδα, φοβάται την αντιπαράθεση πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική, διστάζει να υλοποιήσει την ΑΟΖ με Αίγυπτο/Κύπρο/Ισραήλ πλήρως, αποφεύγει αναχαίτιση/ανατροπή “επιτόπιων τετελεσμένων” της Άγκυρας, τότε σταδιακά μετατρέπεται σε δορυφόρο κράτος εντός ενός “τουρκικού γεωπολιτικού σχήματος και επιρροής” στην Ανατολική Μεσόγειο, ακόμα και αν τυπικά παραμένει κυρίαρχο κράτος.