Μπορεί να πέσουν οι μουλάδες χωρίς το Ιράν να βυθιστεί στο χάος;

Πολιτειακά, βασίζεται στο δόγμα της “Κηδεμονίας του Ισλαμιστή Δικαστή” (Velayat-e Faqih), όπου ο ανώτατος ηγέτης, σήμερα ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, κατέχει την υπέρτατη εξουσία ως εκπρόσωπος του Θεού, υπερισχύοντας του προέδρου, του Κοινοβουλίου και του δικαστικού συστήματος. Ο όρος “μουλάδες” αναφέρεται στους κληρικούς του σιιτικού Ισλάμ που κατέχουν θρησκευτική και πολιτική εξουσία, με κορυφαίο τον Χαμενεΐ. Προέρχεται από την αραβική λέξη “mawla” (κύριος, προστάτης) και υποδηλώνει ιερείς με βαθιά γνώση του ισλαμικού δικαίου (φικχ).

Η διοικητική δομή περιλαμβάνει εκλεγμένα όργανα, όπως ο πρόεδρος και το κοινοβούλιο, αλλά η επιρροή τους περιορίζεται από το Συμβούλιο Φρουρών, ένα σώμα 12 μελών που ελέγχει υποψήφιους και νομοθεσία, με τα μισά μέλη του διορισμένα από τον Χαμενεΐ. Η Εθνοσυνέλευση Εμπειρογνωμόνων, που εκλέγεται από τον λαό αλλά ελέγχεται από το Συμβούλιο, επιλέγει τον ανώτατο ηγέτη, δημιουργώντας έναν κύκλο εξουσίας. Οι Φρουροί της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) και οι Βασίτ είναι παραστρατιωτικές ομάδες, που ενισχύουν τον έλεγχο του καθεστώτος.

Το ισλαμικό καθεστώς αντιμετωπίζει αυξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια. Δυτικές πηγές υπολογίζουν ότι περίπου το 30-40% του πληθυσμού, κυρίως συντηρητικοί και αγρότες, το στηρίζει, ιδιαίτερα στις επαρχίες. Ωστόσο, η πλειοψηφία, ειδικά οι νέοι (67% κάτω των 40 ετών) και οι αστικοί πληθυσμοί, είναι δυσαρεστημένο, όπως φάνηκε στις διαδηλώσεις του 2022 για τη Μαχσά Αμινί, μια 22χρονη Ιρανή από το ιρανικό Κουρδιστάν, που έγινε σύμβολο αντίστασης.

Ο κίνδυνος του χάους στο Ιράν

Μπορεί ο Νετανιάχου να οραματίζεται την ανατροπή του ισλαμικού καθεστώτος, αλλά οι ισραηλινές επιθέσεις, αλλά και τα επιτυχή πυραυλικά αντίποινα της Τεχεράνης φαίνεται να έχουν συσπειρώσει τον ιρανικό λαό γύρω από τη “σημαία”, γεγονός που εκ των πραγμάτων ενισχύει τη σταθερότητα του ισλαμικού καθεστώτος. Μπορεί στο Ιράν να υπάρχουν μειονότητες, όπως Αζέροι, Κούρδοι, Άραβες κ.α., αλλά –τουλάχιστον προς το παρόν– δεν υπάρχουν ενδείξεις μαζικής αμφισβήτησης του καθεστώτος, με εξαίρεση ίσως τους Κούρδους.

Αλλά ας υποθέσουμε ότι το ισλαμικό καθεστώς αποσταθεροποιείται, όπως επιδιώκει το Ισραήλ. Τί θα συμβεί σε μία τέτοια περίπτωση; Η διάρκεια μιας τέτοιας μετάβασης μπορεί να κυμαίνεται από λίγες ημέρες σε περίπτωση γρήγορης κατάρρευσης έως χρόνια αν προκύψει εμφύλιος. Αν οι διαμαρτυρίες συσπειρώσουν αρκετό λαό χωρίς να πυροδοτήσουν στρατιωτική επέμβαση, η ιστορία δείχνει ότι η μη βίαιη αλλαγή είναι πολύ δύσκολη. Πιθανότερη εξέλιξη είναι η μετάλλαξη να συντελεστεί στο πλαίσιο του υφιστάμενου καθεστώτος.

Η αντικατάσταση του Χαμενεΐ με έναν πιο μετριοπαθή αγιατολάχ, είναι εφικτή, ειδικά εάν συμπράξουν οι Φρουροί της Επανάστασης. Μια τέτοια αλλαγή δεν θα αμφισβητήσει τις βασικές ορίζουσες της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν και κυρίως μπορεί να εγγυηθεί ομαλή μετάβαση. Αντιθέτως, μία λαϊκή εξέγερση, εκτός του ότι πιθανότατα θα προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο, θα ρίξει το Ιράν στο χάος με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ευρύτερη περιοχή.