Η φλεγόμενη Μέση Ανατολή και το φθινόπωρο της αμερικανικής ηγεμονίας

Παρά το γεγονός ότι ο δραματικά εντεινόμενος κύκλος αίματος, καταστροφών και γενοκτονιών στη φλεγόμενη Μέση Ανατολή ξεπήδησε από την αψυχολόγητη και καταστροφική, όπως αποδείχθηκε, επίθεση της Χαμάς, που στα πρότυπα του ISIS, προχώρησε σε απαγωγές και θανάτους αμάχων εντός του Ισραήλ στις 07-10-2023 και συνεπεία αυτής υπήρξε η έναρξη των επιθέσεων του Ισραήλ στη Γάζα και στον Λίβανο, με τη στρατιωτική αποδυνάμωση της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, που αποτελούσαν σημαντικά στηρίγματα του Ιράν, με τελική κατάληξη τον σημερινό απρόβλεπτο και καταστροφικό ισραηλινο-ιρανικό πόλεμο, αυτή ήταν μόνο η αφορμή.

Οι βαθύτερες αιτίες θα πρέπει να αναζητηθούν στην ρευστότητα του υπό διαμόρφωση πολυπολικού κόσμου και τον αγώνα για τη διατήρηση ή κατάκτηση της πλανητικής ηγεμονίας στην περίοδο της κάμψης της αμερικανικής πλανητικής ηγεμονίας, δηλαδή του “φθινοπώρου” αυτής, όπου, ενώ έχει εισέλθει σε έναν δρόμο φθοράς, διατηρεί ισχυρές ακόμα δυνατότητες, οι δε επίδοξοι αντικαταστάτες της (πχ Κίνα), ενώ έχουν αναπτύξει τεράστιες οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητες, δεν είναι σε θέση να παίξουν αυτόν τον ρόλο.

Σε αυτή την ενδιάμεση περίοδο, κατά την οποία αμφισβητείται η αμερικανική επικυριαρχία στον κόσμο, χωρίς όμως να μπορεί να αντικατασταθεί, οι γεωπολιτικοί παράγοντες προσλαμβάνουν αυξημένη βαρύτητα και συνιστούν βασική αιτία των παγκόσμιων ανακατατάξεων και των πολέμων ως το μακρύ χέρι των εθνικών στοχεύσεων (πάντα σε συνδυασμό με τους άλλους παράγοντες, που είναι τα οικονομικά συμφέροντα, οι χρόνιες τοπικές και εθνικές αντιπαραθέσεις κλπ.).

Η φλεγόμενη Μέση Ανατολή… 

Μόνο, συνεπώς, μέσα από αυτή την ευρύτερη θεώρηση των πραγμάτων μπορεί κανείς να προσεγγίσει την πολεμική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, καθόσον το μεν Ισραήλ είναι γνωστό ότι είναι το μακρύ χέρι των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, το δε Ιράν από την άλλη αποτελεί βασικό παράγοντα του υπό διαμόρφωση Ευρω-ασιατικού νέου παγκόσμιου πόλου (Κίνα κλπ). Και για αυτό, γιατί πέραν της κρίσιμης γεωπολιτικής του θέσεως, αποτελεί βασικό ενεργειακό αιμοδότη της Κινεζικής οικονομίας και σημαντικό στρατιωτικό σύμμαχο της Ρωσίας, στην οποία παρείχε αφειδώς τα Ιρανικά καμικάζι drones, που έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ισορρόπηση του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου, όταν υπήρξε η αντεπίθεση των Ουκρανών με τη βοήθεια της Δύσης και την ανακατάληψη του Χαρκόβου και της Χερσώνας.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι αυτόν τον λυσσαλέο ανταγωνισμό για την πλανητική ηγεμονία είχε έγκαιρα προβλέψει και προνοήσει ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής, Παναγιώτης Κονδύλης, στο βιβλίο του “Από τον 20ο στον 21ο αιώνα: τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000”. Έτσι ο πλανήτης και η ανθρωπότητα σε αυτή τη ρευστή περίοδο βρίσκονται σε δομική κρίση με απειλές, πολέμους, τεράστιες ανισότητες, οικολογική κρίση και γενικότερα την αμφισβήτηση των στοιχειωδών αρχών του διεθνούς δικαίου, αντιστοιχώντας η κατάσταση αυτή με τον εγκλωβισμό της σε σκοτεινό λαβύρινθο. Λαβύρινθο που κυριαρχεί ο επιθετικός Μινώταυρος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση, αναλογικά, είναι το παμφάγο και αδυσώπητο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, που σε συνδυασμό με τις έντονες γεωπολιτικές ακραίες εντάσεις και αναταράξεις για την πλανητική ηγεμονία, μεταξύ των παγκοσμίων πόλων, απειλεί την ανθρωπότητα και τον ίδιο τον πλανήτη.

Η δραματική ανάφλεξη της Μέσης Ανατολής, μετά την αιματηρή επίθεση της Χαμάς εντός του Ισραήλ, η ισοπέδωση της Γάζας, η ουσιαστική διάλυση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, που οδήγησαν στη σημερινή σύγκρουση του Ισραήλ με το Ιράν και πλέον στην άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ, συνιστά μία βασική συνιστώσα της υπό διαμόρφωσης νέας παγκόσμιας ισορροπίας.

Η επιλογή του πολέμου ως εργαλείου πολιτικής, λίγες μόλις δεκαετίες μετά από τις ιαχές των νικητών περί του “θανάτου των ιδεολογιών και του τέλους της ιστορίας”, εξηγείται από τις εμφανείς ή αφανείς νέες παγκόσμιες ισορροπίες και συμμαχίες γύρω από τους νέους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία κλπ.), που αναδύθηκαν μετά την κρίση της προηγηθείσας αμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας (pax Americana), μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, καθώς και συγκρότηση νέων περιφερειακών υποσυστημάτων, που προσδίδουν την τέλεια ρευστότητα στις παγκόσμιες εξελίξεις, χωρίς μάλιστα να υπάρχει στο ορατό μέλλον κανένα πλαίσιο ισορροπίας.

Το φθινόπωρο της αμερικανικής ηγεμονίας

Οδηγούμαστε έτσι, ολοένα και περισσότερο, σε ένα καθεστώς πλανητικής δυστοπίας, όπως είχε προβλέψει εύστοχα ο Ι. Βάλερσταϊν, ο οποίος στα πλαίσια του “φθινοπώρου της αμερικανικής ηγεμονίας” θεωρούσε, ότι οι παγκόσμιες συγκρούσεις θα ήταν μεγάλες και συνεχείς και κυρίως ότι ο ισχυρότερος πόλος (Κίνα) δεν είχε τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο πλανητικό ηγεμονικό κέντρο, λόγω και του αυταρχικού της πολιτικού συστήματος.

Για την κατανόηση αυτής της μεγάλης εικόνας, που αποτελεί και την εξήγηση των σημερινών τερατολογιών στη διεθνή σκηνή, αλλά και τις προσεχείς μεγαλύτερες και επικινδυνότερες εντάσεις, που πιθανόν να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στα πλαίσια της περιόδου “του φθινοπώρου της Αμερικανικής ηγεμονίας”, αρκεί κανείς να καταφύγει στο έργο των μεγάλων στοχαστών, Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και Τζιοβάνι Αρίγκι, που ανέδειξαν τη θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory).

Σύμφωνα με αυτή, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, τη διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο, λειτουργώντας ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος, στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπίζεται το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.

Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του “φθινοπώρου” της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το “φθινόπωρο” κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών. Έτσι, κάθε μετατόπιση του κέντρου και κάθε νέα συγκέντρωση της εξουσίας στο νέο ηγεμονικό κράτος, επικυρωνόταν και ολοκληρωνόταν μετά από πολύχρονους πολέμους. Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) καθιέρωσε την ολλανδική ηγεμονία, οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1792-1815) την βρετανική ηγεμονία και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι (1914-1945) την ηγεμονία των ΗΠΑ, όπως αναφέρει ο Τζοβάνι Αρίγκι στο βιβλίο του “Ο παρατεταμένος 20ος αιώνας”.

Στο στάδιο αυτό βρισκόμαστε σήμερα, εν σχέσει με την προηγηθείσα αμερικανική πλανητική ηγεμονία. Η αμερικανική πλανητική ηγεμονία, που ξεκίνησε από το 1945 και κορυφώθηκε το 1989, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, μέσω της προσπάθειας επιβολής σε παγκόσμιο επίπεδο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, έφτασε στο τέλος της. Τελικά, η νεοφιλέλευθερη παγκοσμιοποίηση, που επέβαλαν ως νικητές το 1989, αποτέλεσε τον “δούρειο ίππο” για την αυτοαναίρεση τους.

Συγκεκριμένα, ως οργανώτρια τότε δύναμη του πλανήτη, οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και στην κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων, με συνέπεια να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη διεθνοποίηση του καπιταλισμού. Συνέπεια αυτού ήταν η πλήρης απελευθέρωση των αγορών, η μετατροπή της Κίνας σε πλανητικό καπιταλιστικό εργοστάσιο, η ισχυρή παραγωγική άνοδος άλλων χωρών, όπως η Ινδία, πέραν δηλαδή της Δύσης, που μέχρι την περίοδο εκείνη είχε την πρωτοπορία.

Η ανάδυση ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος

Ήδη, σοβαροί μελετητές θεωρούν ότι η σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού. Αυτές οι συνθήκες επέφεραν μεγάλες “ρωγμές” στο ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας. Η ανάδυση ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος, που βρίσκεται ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση, οφείλεται στην σταδιακή από το 2010 παρακμή και πτώση των ΗΠΑ. Σε αυτό το νέο ρευστό πλαίσιο, παρατηρείται ήδη η άσκηση αυτόνομης πολιτικής, όχι μόνο από τους μεγάλους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία), αλλά και από ενδιάμεσους περιφερειακούς “παίκτες”, όπως για παράδειγμα το Ιράν.

Ειδικά για την τραγική κατάσταση της Μέσης Ανατολής, οι πολιτικές ηγεσίες του εβραϊκού κράτους έχουν πολύ μεγάλες ευθύνες για τη μη διευθέτηση του Παλαιστινιακού ζητήματος, όταν επικρατούσαν μετριοπαθείς και κοσμικές δυνάμεις, πριν δηλαδή την άνοδο του ισλαμιστικού κινήματος της Χαμάς, η οποία παρά το γεγονός ότι εκπροσωπεί ένα μικρό τμήμα του Παλαιστινιακού λαού είναι αυτή πλέον που καθοδηγεί τα πράγματα και τις εξελίξεις.

Το Ισραήλ βρίσκεται πλέον σε πολύ δύσκολη θέση έχοντας καταρρεύσει η μέχρι τώρα στρατηγική του, που είναι η ασφάλεια του λαού του. Ήδη, παρά την καταλυτική υπεροχή του σε τεχνολογικό και στρατιωτικό επίπεδο, με τον επιπρόσθετο παράγοντα της αμέριστης συμπαράστασης των ΗΠΑ σε στρατιωτικό και τεχνολογικό επίπεδο, αποδείχθηκε ότι δεν μπορεί να παρασχεθεί αυτή η ασφάλεια στον λαό του. Έχει, σε αυτό τον χρόνο που προηγήθηκε, θολώσει η εικόνα του αήττητου, τόσο από το τεράστιο κενό ασφαλείας, που εκμεταλλεύτηκε η Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023, όσο και από την αδυναμία αντιμετώπισης της πυραυλικής υποδομής του Ιράν, που επιφέρει σημαντικά πλήγματα εντός των πόλεων του.

Παράλληλα, μπορεί αρχικά η εισβολή της Χαμάς με την εκτέλεση και αρπαγή αμάχων να είχε προκαλέσει διεθνώς δικαιολογημένο αποτροπιασμό (κυρίως στη Δύση) και να είχε προσδώσει στην περίπτωση αυτή το ηθικό πλεονέκτημα στο Ισραήλ, στη συνέχεια οι συνέπειες της σαρωτικής χερσαίας επίθεσης στη Γάζα και ο εξανδραποδισμός των Παλαιστινίων στη Γάζα, που προσλαμβάνει διαστάσεις γενοκτονίας, όχι μόνο του αφαίρεσαν το οποιοδήποτε ηθικό πλεονέκτημα, αλλά έστρεψαν εναντίον του και σημαντικές δυτικές δυνάμεις.

Αποδείχθηκε έτσι ότι η εμμονική επιθετική στάση του στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και η υπονόμευση των διαπραγματεύσεων, τόσο για τη δημιουργία ενός Παλαιστινιακού κράτους, που θα έδινε μία μακροπρόθεσμη πολιτική λύση, όσο και στο ζήτημα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, που μπορεί ως αυταρχικό θεοκρατικό καθεστώς να ρέπει προς επιθετική ρητορεία για εσωτερική κατανάλωση, αλλά λειτουργεί τελικά ως ορθολογικός παίκτης στην περιοχή, το οδηγεί ολοένα και περισσότερο βαθιά στον χαοτικό βάλτο της Μέσης Ανατολής.

Το μέλλον του πλανήτη προβλέπεται αρκούντως ζοφερό, ισχύει τελικά η πρόβλεψη του Βάλερσταϊν, ο οποίος, εκτιμώντας ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο, κατά την παραπάνω προγενέστερη αλληλουχία, θεωρούσε βέβαιη την κατάρρευση του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση στη Μέση Ανατολή να καταλήξει είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα, είτε σε μια μετα-καπιταλιστική πλανητική δυστοπία. Δυστυχώς, οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, οδηγούν μαθηματικά στη δεύτερη περίπτωση, με μοναδικό αντίβαρο την τυχόν αντίδραση των λαών και τη δημιουργία ενός μεγάλου δημοκρατικού και νεοδιαφωτιστικού παγκόσμιου κινήματος, ως αντίδοτο σωτηρίας της ανθρωπότητας που απειλείται.