“Η ιστορία του Ελληνικού Κόσμου” του Γιώργου Κοντογιώργη

Πράγματι, στο ανά χείρας βιβλίο επιλέχθηκε ως αφετηρία για την πραγμάτευση του ελληνικού κόσμου το καθολικό γινόμενο της κοσμοϊστορίας προκειμένου να αποκωδικοποιηθεί η ιδιαίτερη φύση του και να εντοπιστεί η θέση του στον εξελικτικό χρόνο. Η προσέγγιση αυτή, που ανασυγκροτεί την κοσμοϊστορία δίκην κοσμοσυστήματος, υποστηρίζει ότι ο ελληνικός κόσμος εισήγαγε την ανθρωπότητα στη μία από τις δύο κοσμοσυστημικές συνιστώσες της, την ανθρωποκεντρική.

Ο ελληνισμός αποτέλεσε το ταυτολογικό ισοδύναμο του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, το οποίο ορίζεται ως ένα σύνολο πολιτικά/κρατικά συντεταγμένων κοινωνιών που εκδιπλώνεται σε πολλές φάσεις στον ιστορικό χρόνο με κοινές, εντούτοις, ορίζουσες, εσωτερική συνοχή και αυτάρκεια, κινούσες παραμέτρους, ιδίους νόμους, ιδεολογικές αντιλογίες και αξιακούς προσδιορισμούς. Το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα έχει απέναντί του το δεσποτικό κοσμοσύστημα, με το οποίο έζησε η ανθρωπότητα στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας.

Ο ελληνισμός ως κοσμοσύστημα κινείται στον κοσμοϊστορικό χρόνο σε επάλληλες φάσεις στις οποίες αποτυπώνεται η εξελικτική βιολογία της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης και, υπό μια άλλη έννοια, της σύνολης κοσμοϊστορίας. Στο πλαίσιο αυτό ο ελληνικός κόσμος διδάσκει ότι η νεοτερικότητα δεν αποτελεί έναν νέο πολιτισμό, αλλά εγγράφεται στην ακολουθία της σύνολης ανθρωποκεντρικής εξέλιξης, που αποδίδει μεν τη μετάβαση από τη μικρή κλίμακα της πόλης στη μεγάλη κλίμακα του κράτους-έθνους, αντιπροσωπεύει όμως εξ επόψεως ανθρωποκεντρικής βιολογίας την πρώιμη φάση της, το ανάλογο της οποίας είναι η προ-σολώνεια εποχή της πόλης. Στον αντίποδα του ελληνικού κόσμου ο οποίος διένυσε όλες τις φάσεις της ανθρωποκεντρικής βιολογίας, η νεοτερικότητα μόλις εισήλθε σε ανθρωποκεντρική τροχιά.

Το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα

Από τις απαρχές του μέχρι τις ημέρες μας ο ελληνικός κόσμος παρουσιάζει συμπαγή ανθρωποκεντρική ενότητα που εκτυλίσσεται σε δύο μείζονες φάσεις: την κρατοκεντρική και την οικουμενική. Από την οικουμενική περίοδο του ελληνικού κόσμου ξεπήδησε η νεοτερική Ευρώπη. Ουδέποτε όμως ο ελληνικός κόσμος διέσχισε το κατώφλι του ανθρωποκεντρισμού για να περιέλθει στον Μεσαίωνα, δηλαδή στη δεσποτεία. Συνεπώς, η μελέτη του ελληνικού κόσμου συνιστά σπουδή επάνω στο θεμελιώδες ζήτημα της εξέλιξης των κοινωνιών του ανθρώπου. Η προηγούμενη θέση θα λέγαμε πως συνοψίζει τη διττή επιστημονική πρόταση που καταθέτει μέσα από την Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Γιώργος Κοντογιώργης.

Υπό την προοπτική αυτή, το συγκεκριμένο έργο συνιστά το θεωρητικό απαύγασμα της πολυετούς ερευνητικής και στοχαστικής του εργασίας, η οποία αποτυπώνεται υπό την επιστημονική συνέπεια της μεθοδολογίας της Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας.  Η εφαρμογή, λοιπόν, των εννοιολογικών εργαλείων της Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας επιτάσσει την αναταξινόμηση και επανερμηνεία του όποιου εμπειρικού υλικού μας προσφέρει η Ιστορία. Σε αντίθεση προς τον νεοτερικό ιστορικό ο οποίος καταγίνεται με το να συγκεντρώσει ένα σύνολο ιστορικών τεκμηρίων για να τα εντάξει σε μια αδιερώτητη, δηλαδή ιδεολογική, θεωρητική δομή, ο εισηγητής της Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας προβαίνει σε ριζική κριτική των εννοιών της επιστήμης, ώστε να τις αποκαθάρει από τις ιδεολογικές σκωρίες και να τις καταστήσει ικανές να συλλάβουν το ιστορικό υλικό.

Από αυτή τη στοχαστική δραστηριότητα ανανεώνεται πλήρως η «στρατηγική» προσέγγισης των δύο βασικών διαστάσεων της ανθρώπινης κατανόησης, δηλαδή ο χώρος και ο χρόνος, όπως και η διασύνδεσή τους. Η χωρική διάσταση των κοινωνιών καθίσταται εξηγήσιμη μέσα από τις διατακτικές συνέπειες της έννοιας του κοσμοσυστήματος. Η χρονική διάσταση από την άλλη, προσδιορίζεται από ένα σύνολο σταδίων εντός της κοσμοσυστημικής τάξης, που νοηματοδοτούνται μέσα από το ανάπτυγμα της μεταβλητής της ελευθερίας. Τέλος, η διασύνδεση της κοσμοσυστημικής τάξης με τη μεταβλητή της ελευθερίας αποδίδει το σύνθετο πλέγμα των διάφορων παραγόντων που εμπλέκονται στη διαδικασία σπειροειδούς εξέλιξης των κοινωνιών και που αφηρημένα την αποκωδικοποιούμε υπό τον γενικό όρο του δικαίου της ανάγκης.

Η πορεία του ελληνικού έθνους

Όλες τις προηγούμενες εκφάνσεις της κοινωνικής εξέλιξης έχουμε την ευκαιρία να τις παρατηρήσουμε μέσα από την πορεία του ελληνικού κόσμου και την ιστόρησή του που μας προσφέρει ο Γιώργος Κοντογιώργης. Στη συγκεκριμένη ιστόρηση το ελληνικό έθνος δεν συλλαμβάνεται υπό το νεοτερικό πρίσμα του έθνους-κράτους, αλλά από εκείνο της πολυσημίας του έθνους-κοσμοσυστήματος. Το εν λόγω κοσμοσύστημα από μια στιγμή και έπειτα ξεχωρίζει μέσα από την ευρύτερη μήτρα της ασιατικής δεσποτείας, ακολουθώντας μοναχική για κάποιο διάστημα ανθρωποκεντρική πορεία, την οποία στη συνέχεια θα επιχειρήσει επιτυχώς να μετακενώσει στην περιφέρειά του.

Η μετακένωση του ανθρωποκεντρισμού σημαίνει τη μεταφορά των οργανωτικών αρχών της ελευθερίας, και μάλιστα της ελευθερίας στην καθολική της πληρότητα, δηλαδή σε ατομικό, κοινωνικό/οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, από το κέντρο που συνιστά ο ελληνισμός στη δεσποτική ασιατική, αφρικανική και δυτική περιφέρεια. Σπεύδω να σημειώσω πως η μετακένωση της ελευθερίας στη δεσποτική περιφέρεια όχι μόνο ανασύρει πλήθος κοινωνιών από την προπολιτική ομοιομορφία του δεσποτισμού, αλλά επιφέρει και ριζική ανασυγκρότηση του ίδιου του εαυτού του: το ελληνικό έθνος-κοσμοσύστημα μεταβάλλεται από κρατοκεντρικό σε οικουμενικό (ελληνιστικός, βυζαντινός και μεταβυζαντινός ελληνισμός).

Η εξελικτική πορεία του ελληνισμού διακόπτεται βιαίως με την άλωση του 1453 και την ανάληψη της ηγεσίας του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος από την Εσπερία. Παράλληλα, η αποτυχία του εγχειρήματος του επαναστατικού ξεσηκωμού του 1821 και η επιβολή από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής ενός επείσακτου πολιτειακού συστήματος για την οργάνωση του νεοελληνικού κρατιδίου έμελλε να εγκαθιδρύσει μία υπονομευτική έναντι της κοινωνίας κρατική τάξη, που θα οδηγούσε τον ελληνισμό σε διαδοχικές και οδυνηρές ήττες.

Η ελληνική ιστορία δίχως νεοτερικά δεσμά

Συμπερασματικά, η ιστόρηση του Γιώργου Κοντογιώργη πρώτον, τεκμηριώνει την ταυτοτική συνέχεια του ελληνικού έθνους διαμέσου της συνέχειας του ανθρωποκεντρισμού. Δεύτερον, αποτρέπει τον αναγνώστη από τη συναισθηματική και φορτισμένη από το ιδεολογικό βάρος της νεοτερικότητας πρόσληψη της ελληνικής ιστορίας. Τρίτον, διδάσκει την πρόοδο, στον βαθμό που η ιστορική διαδρομή του ελληνικού κόσμου φανερώνει τα στάδια απελευθέρωσης του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, δύναται να αποτελέσει οδηγό μελέτης και επιχειρησιακής προετοιμασίας για την έξοδο της νεοτερικότητας από τον πρώιμο ανθρωποκεντρισμό και την εκλόγιμη μοναρχία ώστε να προσεγγίσει την καθολική ελευθερία και τη δημοκρατία.

Τα προλεχθέντα νομίζω πως πιστοποιούν με επάρκεια τη σημασία της έκδοσης στην ελληνική γλώσσα του έργου του Γιώργου Κοντογιώργη, Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου. Ο αναγνώστης θα πρέπει επίσης να γνωρίζει πως η έκδοση αυτή λειτουργεί συμπληρωματικά και εναρμονίζεται πλήρως με την προ ολίγων μηνών μετάφραση και κυκλοφορία του έργου των Καποδίστρια-Νερουλού Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας από τον εκδοτικό οίκο Αρμός και την Ακαδημία Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας.

Εν κατακλείδι, θα έλεγα πως το παράδοξο με το συγκεκριμένο βιβλίο ιστορίας του Γιώργου Κοντογιώργη είναι πως δεν στοχεύει στο παρελθόν αλλά κυρίως στο παρόν και στο μέλλον, καθώς αποτελεί τη βάση εκκίνησης ενός κρίσιμου προβληματισμού που αφορά το σύνολο των υπαρξιακών ζητημάτων του σύγχρονου ελληνισμού, προσφέροντας ταυτόχρονα και τις πιθανές δυνατότητες υπέρβασης των κοινωνικών, πολιτικών και γεωπολιτικών του αδιεξόδων. Συγχρόνως δε αποτελεί παραδειγματική εισαγωγή στην ανθρωποκεντρική ιστορία του σύνολου κόσμου και μέτρο κατανόησης της εποχής μας και της εξελικτικής του πορείας προς το μέλλον.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός