Η αθόρυβη δημογραφική επανάσταση της Τουρκίας

Σήμερα, το ποσοστό γεννήσεων ανά γυναίκα έχει πέσει κάτω ακόμη και από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ άλλοτε πολυπληθείς περιοχές, όπως το Σιρνάκ, βιώνουν πτώση γονιμότητας άνευ προηγουμένου.

Το 2024, ο συνολικός δείκτης γονιμότητας (TFR) της Τουρκίας έφτασε στο 1,48 γεννήσεις ανά γυναίκα – επίπεδο πολύ χαμηλότερο από το όριο αναπλήρωσης του πληθυσμού (2,1). Πρόκειται για μια πτώση εντυπωσιακής ταχύτητας: το 2014, ο δείκτης βρισκόταν κοντά στο 2,0.

Αυτό που κάνει την περίπτωση της Τουρκίας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η τεράστια γεωγραφική διαφοροποίηση. Ενώ στην ανατολική Σανλιούρφα ο δείκτης γονιμότητας παραμένει σχετικά υψηλός (3,28), σε δυτικές περιοχές όπως το Μπάρτιν και το Εσκισεχίρ έχει μειωθεί στο 1,12 – ποσοστό συγκρίσιμο με την Ισπανία. Η αναλογία του δείκτη γονιμότητας μεταξύ της περιοχής με την υψηλότερη τιμή και αυτής με τη χαμηλότερη είναι σχεδόν 3 προς 1.

Αυτές οι διαφορές αντανακλούν τις βαθιές κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές αντιθέσεις μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Τουρκίας. Παρόλα αυτά, η πτώση της γονιμότητας είναι καθολική. Η περίπτωση του Σιρνάκ είναι ενδεικτική: το 2000, ο δείκτης γονιμότητας στην περιοχή ήταν 7,06 γεννήσεις ανά γυναίκα – ένας από τους υψηλότερους παγκοσμίως, συγκρίσιμος με χώρες όπως το Τσαντ και το Μάλι στην Αφρική. Μέχρι το 2024, ο δείκτης είχε ήδη μειωθεί στο 2,62. Η μείωση αυτή φτάνει το 63% μέσα σε μόλις 24 χρόνια – ένα φαινόμενο χωρίς προηγούμενο στην παγκόσμια δημογραφική ιστορία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι, ο δείκτης γονιμότητας (TFR) δεν είναι ο ακαθάριστος δείκτης γεννήσεων: υπολογίζει τον μέσο αριθμό παιδιών ανά γυναίκα, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τις μεταναστευτικές ροές του πληθυσμού.

Συνολικά, στη Νοτιοανατολική Ανατολία – την κατεξοχήν «νεανική» περιοχή της χώρας – ο δείκτης γονιμότητας μειώθηκε από 3,63 παιδιά ανά γυναίκα το 2014 σε 2,87 το 2024. Αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός μείωσης, η περιοχή αναμένεται να πέσει κάτω από το όριο αναπλήρωσης του πληθυσμού (περίπου 2,1 παιδιά ανά γυναίκα) πριν από το 2030, κάτι που σημαίνει ότι οι γεννήσεις δεν θα επαρκούν για να διατηρηθεί ο πληθυσμός στα σημερινά επίπεδα.

Η υπογεννητικότητα είναι… μεταδοτική

Η περίπτωση της Τουρκίας επιβεβαιώνει το φαινόμενο της δημογραφικής μετάδοσης: η μείωση της γονιμότητας σε μια περιοχή επηρεάζει σταδιακά και τις γειτονικές, ανεξάρτητα από εισοδηματικά ή τοπικά χαρακτηριστικά.

Δεν φταίει η «αναβολή»

Σε αντίθεση με άλλες χώρες, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η πτώση της γονιμότητας στην Τουρκία οφείλεται στην καθυστέρηση τεκνοποίησης (δηλαδή, ότι οι γυναίκες απλώς κάνουν παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία). Η διαφορά μεταξύ του τρέχοντος συνολικού δείκτη γονιμότητας (TFR) και της λεγόμενης ολοκληρωμένης γονιμότητας φαίνεται να είναι μικρή και δευτερεύουσας σημασίας.

Οι αποκλίσεις του ΟΗΕ από την πραγματικότητα

Εδώ προκύπτει ένα σοβαρό ζήτημα: οι επίσημες προβλέψεις του ΟΗΕ για τη γονιμότητα στην Τουρκία απέχουν αισθητά από τα στοιχεία της Τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας (TÜİK).

Τουρκική Στατιστική Υπηρεσία (TÜİK):
TFR = 1,48
Γεννήσεις = 937.559
ΟΗΕ (UN WPP 2024):
TFR = 1,85
Γεννήσεις = 1.196.000

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο ΟΗΕ δεν προβλέπει πτώση του τουρκικού δείκτη στο 1,48 ούτε μέχρι το 2100 – το τέλος του χρονικού ορίζοντα των προβλέψεών του. Κι όμως, η πτώση έχει ήδη συντελεστεί.

Η συστηματική αυτή υπερεκτίμηση των μελλοντικών γεννήσεων από διεθνείς οργανισμούς δημιουργεί σοβαρά προβλήματα σχεδιασμού πολιτικής, τόσο εντός Τουρκίας όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Ο δημογραφικός μετασχηματισμός της Τουρκίας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Δεν είναι απλώς αριθμοί σε έναν πίνακα· είναι μεταβολές που θα καθορίσουν την κοινωνική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα των επόμενων δεκαετιών. Αυτή η «επανάσταση» είναι αθόρυβη, αλλά ριζική.