Η ευτυχία δεν γράφει ιστορία…

Μια φορά ρώτησα στο Google “Τι είναι ευτυχία;” Χαμός… Απολαύστε και διασκεδάστε, με το τι έχει γραφτεί για την “ευτυχία”! Και χωρίς ονόματα, για να μην τσι εκθέσω…

• «Ευτυχία είναι η ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου, προερχόμενη από την εκπλήρωση των επιθυμιών και την επιτυχία των σκοπών του…»
  «Η ευτυχία μπορεί να είναι είτε συναίσθημα είτε επίδειξη, που σημαίνει ότι δεν είναι απαραίτητα μια εσωτερική ή εξωτερική εμπειρία, αλλά μπορεί να είναι και τα δύο».
  «Η ευτυχία, όπως και η αγάπη, είναι ό,τι πιο φωτεινό και ζεστό μπορεί να νιώσει η ψυχή ενός ανθρώπου»

Έχει κι άλλα, τέτοια, μαύρα μαργαριτάρια… Πάντως, η μόνη που “σκίζει”, είναι η Κική Δημουλά! Γράφει στο ποίημά της “Προφυλάξεις”: «…δεν είναι ξεκάθαρη καιρική συνθήκη, η ευτυχία» (πήρε ολονώνε τα εσώβρακα…) Και θα ρίξω τώρα την …καρφάρα μου, ως “παλιάνθρωπος” που είμαι! Η “δυστυχία” είναι σαν την Δεξιά, που ξέρεις 100% τι καπνό φουμάρει και τι θα πάθεις. Η “ευτυχία” είναι σαν την Αριστερά, πάντα ονειροπαρμένη, διασπασμένη, ονειρικά υποσχόμενη απραγματοποίητα και λίαν επικίνδυνη!

Επειδή δεν ορίζεται, η “ευτυχία”, αραδιάζονται ιδιότητες και επακόλουθά της! Ακόμα και μεγάλα ονόματα, δεν ξέφυγαν από αυτή την “παγίδα” και κατέληξαν σε “ιδιότητες”, όπως για παράδειγμα, ο κ. Αριστοτέλης Σταγειρίτης: «Η ευδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός και η αρετή είναι το μέσο για να φτάσει ο άνθρωπος σε αυτόν». Προσωπικά, δεν μου κάνει καθόλου αίσθηση, άλλωστε εγώ είμαι (μάλλον) επικούρειος και καθόλου του φαντασιακού (imaginaire) ιδεαλισμού. Ο Αριστοτέλης έγραψε στα “Φυσικά” του, ότι τα δόντια της κυρίας Αριστοτέλη είναι 30 (αντί 32). Και βέβαια ήξερε πόσα δόντια είχε ο άνθρωπος, αλλά ήθελε να βρει τον αριθμό με τη σκέψη-ιδέες (με το πνεύμα, δηλαδή) κι όχι με την πράξη, μετρώντας τα!

Διαβάστε, τώρα, τι είπαν κάποια μεγάλα κεφάλια, για την «ευτυχία»:

• «Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που λες και αυτά που πράττεις βρίσκονται σε αρμονία» (Μαχάτμα Γκάντι)
  «Η ευτυχία γενικότερα είναι η εμπειρία μιας επιθυμητής ψυχικής κατάστασης» (Νίτσε).

Δεν “μασάω” τίποτε απ’ αυτά, ούτε και …ντρέπομαι να το πω! Ο θεϊκός Φρόυντ, όμως, είπε το πιο ωφέλιμο: «Δεν υπάρχει καμιά συμβουλή που να κάνει για όλους. Ο καθένας πρέπει να δοκιμάσει μόνος του με ποιον ιδιαίτερο τρόπο μπορεί να γίνει ευτυχισμένος». (Έσκισε το …παλιόπαιδο!)

Σημειώστε ότι, όποιος προσπαθεί να ορίσει μη μετρήσιμα πράγματα, δηλαδή αισθήματα, αναγκαστικά ή θα ορίσει διά του οριζόμενου, ή θα μιλήσει με γενικότητες. Όσο …σοφός και να ‘ναι! Η ευτυχία, η δυστυχία, η αγάπη, το μίσος, η λύπη, η χαρά κ.λ.π., είναι έννοιες, οι οποίες δεν μπορούν να οριστούν, γιατί δεν μπορούν να μετρηθούν, αφού είναι άϋλες ιδιότητες των αισθήσεών μας. Μπορούν όμως να περιγραφούν ποικίλα! Εκτός απ’ αυτό, οι έννοιες που ανέφερα, δεν έχουν περιορισμένο πεδίο εφαρμογής, αλλά πεδίο χωρίς “σαφή όρια”!

Είναι αδύνατο να δοθεί ένας ορισμός “σύντομος, πλήρης και σαφής” όπως για όλα τα απτά “υλικά” αντικείμενα, αλλά και τα φαινόμενα, τα οποία είναι μετρήσιμα. Δοκιμάστε να αναζητήσετε ορισμούς για “αισθήσεις” και θα εισπράξετε πολυλογία, να μην πω παραλήρημα και …ακούσιες προσωπικές “αποκαλύψεις” αυτουνού που τα γράφει! Κάποια λεξικάκια, θεωρούν ότι είναι αναγκασμένα να δίνουν ορισμούς για όλα και επιχειρούν να κάνουν το ίδιο και με ψυχικές καταστάσεις, οπότε το αποτέλεσμα είναι για γέλια! Δεν δίνω παραδείγματα, σεβόμενος το SLpress. Αυτά, σαν εισαγωγή στον σημερινό ισχυρισμό μου, ότι “η ευτυχία δε γράφει ιστορία”!

Ετούτο το κείμενο, θα περιλαμβάνει τραγούδια συγκλονιστικά, τα οποία γέννησε κάποια “δυστυχία” και που σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να τα γεννήσει κάποια “ευτυχία”. Όμως, το μαγικό μ’ αυτά τα τραγούδια είναι ότι λειτουργούν ως καθαρτικά της ψυχής! (Οι Μοτσαρτο-Μπετοβένηδες…, ΔΕΝ ηδύναντο να γράψουν κάτι σχετικό κι έτσι ΔΕΝ έγραψαν…)

Γιάννης Σπάρτακος: Άσε τις μαλακίες παιδί μου…

Η “ευτυχία” μπορεί να εμπνεύσει ένα παραμυθάκι, να αφήσει μία ευχάριστη μνήμη-αίσθηση, αλλά συνταρακτική δημιουργία, όχι, ποτέ δεν μπορεί να εμπνεύσει! Αυτό συμβαίνει, γιατί, “ιστορία” γράφει μόνο η δυστυχία, με τα δυσάρεστα γεγονότα, τα “συγκρουσιακά”, μάλλον επειδή φαίνεται ότι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, εισπράττει και μεταφράζει τη δυστυχία ως απειλή! Έτσι κινητοποιείται πιο έντονα (το ένστικτο), οπότε καταγράφει στη μνήμη ως “ιστορία” το συγκεκριμένο δυστυχές γεγονός! Σε όλες τις μορφές της τέχνης, τα δημιουργήματα, τα οποία έχουν κάνει εντύπωση και έχουν γράψει ιστορία, ΔΕΝ αναφέρονται σε “ευτυχία”! Η ευτυχία περνάει στο ντούκου, σαν κάτι φυσικό, αυτονόητο και δεδομένο, ενώ η δυστυχία αφήνει τη σφραγίδα της, στη ζωή…

Το νερόβραστο τραγουδάκι “Η πρώτη αγάπη”, περιείχε μία αλήθεια για την εποχή του (1928). Δεν λέει, βέβαια, “γιατί”, αφού αυτό δεν απασχόλησε τον στιχουργό, που περιορίστηκε στην ενοχλητική αίσθηση της στιγμής (καψούρα)! Αν όμως η πρώτη αγάπη, είχε γίνει …σύζυγος, τότε θα την έτρωγε η μαρμάγκα της πλήξης, της λησμοσύνης και προφανώς, άνευ άσματος! Θυμάμαι, όταν ως φοιτητής στη Θεσσαλονίκη, με πήρε ο πιανίστας, φίλος μου και συνεργάτης, ο Γιάννης Βαλσαμάκης και ανεβήκαμε στην Άνω Πόλη σ’ ένα μαγαζί για γλοιώδεις γραβατάκηδες, που ήταν ακριβώς πριν τη μεγάλη Πορτάρα. Εκεί εμφανιζόταν ο γνωστός, τότε, στο …ελαφριό τραγούδι, Γιάννης Σπάρτακος (1914-2001), τον οποίο γνώριζε ο φίλος μου ο Βαλσαμάκης. Καθίσαμε σε σκαμπό στο μπαρ, πήραμε ένα “ντρινκ” (δεν είχαν ποτά, αλλά μόνο …ντρινκ) και ακούγαμε χαζά τραγούδια, τα οποία κάποιοι …προσποιούνταν ότι απολάμβαναν! Μεταξύ των νερόβραστων τραγουδιών που έπαιξε ο Σπάρτακος, στο πιάνο, ήταν και “Η πρώτη αγάπη”.

Στο διάλειμμα, πήγαμε στο καμαρίνι του Σπάρτακου κι ο Βαλσαμάκης τον ρώτησε (όπως τον είχα ορμηνέψει) «μαέστρο, αν κάποιος παντρευτεί την πρώτη του αγάπη, δεν την ξεχνάει ποτέ;» Κι ο Σπάρτακος, τραβώντας μία βαθιά ρουφηξιά απ’ το τσιγάρο του, τον κοίταξε από το …υπερπέραν των ματιών του και του είπε: «Άσε τις μαλακίες παιδί μου!». Κατά βάθος, πιστεύω, ότι αυτοί που δεν ξεχνούν την πρώτη τους αγάπη, είναι αυτοί που κλαίνε για τα νιάτα τους που έφυγαν ανεπιστρεπτί και χρησιμοποιούν την παλιά τους καψούρα ως επίφαση! Μία γαλλική παροιμία λέει: «Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι δεν έχουν ιστορία»! Κουφάλες, Γάλλοι!

Η ανοήτως καθιερωμένη… εξίσωση της νίκης με την ευτυχία, κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι. Αυτό είναι έμπρακτα γνωστό από τα αρχαία χρόνια, π.χ. με τη δολοφονία του Αγαμέμνονα μετά τον θρίαμβο της επιστροφής του! Η Κασσάνδρα, το προφήτεψε συμβολικά: «Κράτα μακριά τον ταύρο (Αγαμέμνονα) από την αγελάδα (Κλυταιμνήστρα)» (Αισχύλου, ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ, στχ. 1125: «ἄπεχε τῆς βοὸς τὸν ταῦρον», μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρη)

Η κάλπικη ευτυχία κάποιων μικρών παιδιών

Αναρωτιέμαι, μήπως η ευτυχία μπορεί να προκαλέσει στο σώμα, αντίστοιχες βλάβες με τη δυστυχία… Αυτό το λέω γιατί (σας εξομολογούμαι) ότι μερικές φορές γίνομαι καχύποπτος με τα “ευτυχισμένα παιδάκια, ευτυχισμένων γονέων”! Οι “ευτυχίες” και οι “αρμονίες”, με βάζανε πάντα σε σκέψεις. Έλεγα “και πού είναι ρε, λίγη πονηρή δυστυχία, ώστε να κάνει μαζί με την ευτυχία το διαλεκτικό νταραβέρι μιάς ικανοποιητικά βιώσιμης ζωής;” (Δεν είναι εύκολο να βρεις κάποιον να μιλήσεις γι’ αυτά, αφού ο καθένας έχει την άκαμπτη, καθησυχαστική άποψή του).

Με τσίγκλησε το θέμα κι έτσι άρχισα (λίγο στην τύχη, είναι η αλήθεια) να ψάχνω τι έγιναν τα “ευτυχισμένα παιδιά”, αργότερα, στη ζωή τους. Μία φορά βρήκα έναν άνθρωπο που ήξερε κάμποσες, περιπτώσεις (στη Μέση Εκπαίδευση δούλευε, αλλά αυτός είχε νιονιό…). Όταν τον ρώτησα σχετικά, μου είπε τρεις λέξεις και τίποτα άλλο: “μην τα ρωτάς…”. Από αυτά που έχω δει εγώ στη ζωή μου, θα έλεγα ότι τα ευτυχισμένα παιδιά, κάποιες φορές, είναι ψεύτικα ευτυχισμένα, και δείχνουν έτσι, για να ευχαριστήσουν τους γονείς τους και μόνο!

Δηλαδή, πίσω από αυτόν τον χαρούμενο μπερντέ θεάτρου σκιών, μπορεί να εμφιλοχωρεί μία (αδιευκρίνιστης αιτίας) “πληγή”! Όταν ζούσα στη Στοκχόλμη, παρακολουθούσα μαθήματα Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο γιατί μου χρειαζόταν το 1/3 του πτυχίου, για να έχω “επάρκεια-ικανότητα” (behörighet) και να διδάσκω σε σχολεία ως μόνιμος, με διπλάσια αμοιβή από τους εκτάκτους και με πληρωμένα τα καλοκαίρια! Κάνοντας μία εργασία “προσωπική”, επειδή βιαζόμουν και όχι μαζί με πέντε ακόμα άτομα, αυτό κρίθηκε πολύ θετικό και με κάποιες πρόσθετες εξετάσεις πήρα τελικά τα 2/3 του πτυχίου παιδαγωγικής!

Έμαθα ένα σωρό πράγματα από αυτές τις σπουδές, όχι τόσο από τα βασικά βιβλία, όσο από τα συμπληρωματικά! Δεν ξεχνάω κάτι, που με είχε συναρπάσει και με γέμισε με ερωτηματικά, όταν διάβασα για ένα μικρό παιδί, το οποίο ήταν ευτυχισμένο με ευτυχισμένους γονείς και σχεδόν δεν έκλαιγε ποτέ, αλλά μόνο γελούσε… Έκλαιγε όμως στις περιπτώσεις, που χαλούσε ένα παιχνίδι του. Αν και οι γονείς του, τού αγόραζαν άλλο ίδιο παιχνίδι, αυτό συνέχιζε να κλαίει γιατί ήθελε εκείνο το ίδιο το παλιό, αλλά να μην είναι χαλασμένο!

Δε θυμάμαι καθόλου τίτλο βιβλίου και συγγραφέα, θυμάμαι όμως ότι ο συγγραφέας είχε μυαλό ξυράφι και δεν έκανε τον ξερόλα! Απλά αποκάλυψε τι συνέβη αργότερα στο παιδί, ως ώριμον άντρα. Λοιπόν το παιδί δεν σπούδασε κάτι ιδιαίτερο, αλλά επέλεξε να εργάζεται ως σκουπιδιάρης στο Δήμο της πόλης που ζούσε και να παίρνει απ’ τα σκουπίδια, τα χαλασμένα παιδικά παιχνίδια που έβρισκε και να τα επισκευάζει! (Ποτέ δεν γλυτώνει ο άνθρωπος, απ’ το κυνηγητό της “πληγής” του…). Ένας “φιλόσοφος”, φίλος μου από παλιά, αναρωτήθηκε: «Λες να ‘ταν τα παιχνίδια, οι μόνοι πραγματικοί φίλοι του παιδιού;»

Και η αφαιρετική ποίηση…

Για την ευτυχία και τη δυστυχία πού ο ορισμός τους (και κυρίως η σύγκρισή τους), είναι τόσο δύσκολα πράγματα, θα έλεγα, ότι μόνο η “αφαιρετική ποίηση” μπορεί να βοηθήσει, αλλά με επιστημονικό τρόπο! Η ευτυχία και η δυστυχία μού θυμίζουν το φοβερό ερώτημα της φυσικής: «Τάχα ο χρόνος καμπυλώνεται στον χώρο ή ο χώρος σφαιροποιείται στον χρόνο;» (Αλήθεια, τι λέει για το ζήτημα η πάνσοφη επίσημη Εκκλησία μας;)

Αυτά που έχουν διατυπωθεί για δήθεν “εκτροπή” της “πληροφορίας” ανάλογα με το μέγεθος του “εγώ”, δεν αποδεικνύονται με τίποτα (όπως π.χ. αποδεικνύονται, αυτά με τον “χώρο” και τον “χρόνο”), αφήστε που η βασική προϋπόθεση σε αυτές τις προσπάθειες, είναι να …τεκμηριωθεί η “πνευματική φύση της ύλης”, δηλαδή χαιρέτα μας τον Πλάτωνα, και τον Αριστοτέλη, με την “θέωση”-(απάτη) τους. (Άσχετα αν κάποιες παρατηρήσεις τους είναι σωστές, γιατί ακόμα και ο βρυκόλακας Χίτλερ στο βιβλίο του “Mein kampf”, έκανε κάποιες σωστές παρατηρήσεις…) Έτερον, …εκατέρωθεν, που κοροϊδεύει κι ο φίλος μου, ο Δημήτρης Γκιώνης.