Σαρμπάτ Γκούλα: Το πρόσωπο πίσω από το εξώφυλλο

Γεννημένη στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του ’70, η Σαρμπάτ βίωσε από παιδί τη φρίκη του πολέμου, χάνοντας τους γονείς της στις σοβιετικές επιδρομές. Μαζί με τα αδέλφια της, κατέφυγε στο Πακιστάν, σε στρατόπεδο προσφύγων. Εκεί την εντόπισε, το 1984, ο φωτογράφος Steve McCurry. Ήταν μόλις 12 ετών, με εντυπωσιακά πράσινα μάτια και με ένα βλέμμα τόσο διαπεραστικό, που στοίχειωσε γενιές ολόκληρες.

Η φωτογραφία της έγινε μία από τις πιο εμβληματικές εικόνες του 20ού αιώνα. Χρησιμοποιήθηκε σε αφίσες, εκστρατείες ανθρωπιστικής βοήθειας, εκθέσεις και συζητήσεις για την “κατάσταση των γυναικών στο Αφγανιστάν”. Όμως, η ίδια δεν είχε ιδέα τι είχε συμβεί. Δεν γνώριζε ότι η εικόνα της είχε γίνει παγκόσμιο σύμβολο, ούτε ότι το πρόσωπό της είχε χρησιμοποιηθεί τόσες φορές, χωρίς τη συγκατάθεσή της, χωρίς καν να ξέρει ποιος την είχε τραβήξει.

Η ζωή της Σαρμπάτ Γκούλα

Το 2002, σχεδόν 20 χρόνια μετά, δημοσιογράφοι του National Geographic την εντόπισαν, με τη βοήθεια βιομετρικής τεχνολογίας. Τότε η Γκούλα ήταν γύρω στα 30, παντρεμένη, μητέρα τριών παιδιών και ζούσε ακόμα στο Πακιστάν, υπό δύσκολες συνθήκες. Για πρώτη φορά έμαθε τι είχε συμβεί με την εικόνα της. Της έδειξαν το εξώφυλλο, της μίλησαν για την ιστορία, κι εκείνη φάνηκε αδιάφορη — ίσως επειδή ποτέ δεν είχε οικειοποιηθεί αυτό το “σύμβολο”, που της προσέδωσαν οι άλλοι.

Το 2016 συνελήφθη από τις πακιστανικές αρχές για κατοχή πλαστών εγγράφων. Έμεινε στη φυλακή, απελάθηκε στο Αφγανιστάν και ξανάρχισε απ’ το μηδέν, με ελάχιστη κρατική βοήθεια. Μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία, το 2021, η Γκούλα έγινε ξανά στόχος. Αυτή τη φορά, η ιταλική κυβέρνηση της παρείχε άσυλο για ανθρωπιστικούς λόγους και την μετέφερε στην Ιταλία, μαζί με τα παιδιά της. Για δεύτερη φορά, η ζωή της μετατράπηκε σε φυγή.

Σήμερα, ζει στην Ιταλία — για πρώτη φορά, μακριά από καταυλισμούς, επιδρομές, θανάτους και προσφυγιά. Μίλησε ανοιχτά για την εμπειρία της, εκφράζοντας την απογοήτευσή της για την ακούσια έκθεσή της, υπενθυμίζοντας στον κόσμο πως, πίσω από κάθε “εικονικό σύμβολο” υπάρχει ένας άνθρωπος. Μια ζωή, που δεν χωράει σε ένα καρέ. Η ιστορία της ξεχωρίζει ακριβώς επειδή είναι οδυνηρά συνηθισμένη.

Επιβίωσε από τύχη, χωρίς να το επιδιώξει – μαζί με τα παιδιά της. Ένα κορίτσι πρόσφυγας. Μια γυναίκα, που ξεχάστηκε. Ένα πρόσωπο, που ο κόσμος χρησιμοποίησε, αλλά ποτέ πραγματικά δεν γνώρισε. Υπάρχουν όρια στην ηθική της χρήσης τέτοιων εικόνων; Ποιος ωφελείται από αυτές; Ποιος τις ελέγχει; Και, κυρίως, ποιος προστατεύει τα πρόσωπα που μετατρέπονται σε…”σύμβολα”, χωρίς την άδειά τους;