Ηλεκτρολύτες στη διατροφή: Το μυστικό του στρατού που αγνοεί ο κόσμος

Καθώς οι ώρες περνούν και η αποστολή επιστρέφει, ένας από τους άνδρες – δυνατός, εκπαιδευμένος, με εξοπλισμό ακριβείας – αρχίζει να χάνει ρυθμό. Δεν είναι αφυδατωμένος. Πίνει συνεχώς νερό. Αλλά η καρδιά του ανεβάζει στροφές. Το κεφάλι του βαραίνει. Η συνείδησή του υποχωρεί, ενώ δεν έχει ιδρώσει εδώ και μία ώρα.

Ο επικεφαλής το καταλαβαίνει αμέσως. Δεν είναι έλλειψη υγρών αλλά κατάρρευση ηλεκτρολυτικής ισορροπίας. Ο οργανισμός έχει νερό, αλλά δεν έχει ρεύμα. Ο στρατιώτης αποσύρεται και λαμβάνει ενδοφλέβιο διάλυμα ηλεκτρολύτη με νάτριο, κάλιο και μαγνήσιο. Σε λίγα λεπτά, επανέρχεται.

Σε κάθε θερμό θέατρο επιχειρήσεων, το πρώτο πράγμα που κάνουν οι ελίτ μονάδες μόλις κιόλας ξυπνήσουν -πριν από οτιδήποτε – είναι να περάσουν ηλεκτρολύτες στον οργανισμό. Δεν αγγίζουν εξοπλισμό αν πρώτα δεν αποκαταστήσουν την εσωτερική αγωγιμότητα. Ηλεκτρολύτες στο ξύπνημα, ηλεκτρολύτες στην αποκατάσταση, ηλεκτρολύτες στον ύπνο.

Όλα ξεκινούν από το κύτταρο, την βασική μονάδα ζωής, το μικρότερο δομικό σύστημα που χτίζει τον οργανισμό μας. Το κύτταρο δεν λειτουργεί με τροφή ή με νερό αλλά με ρεύμα. Χρειάζεται ηλεκτρικό φορτίο για να επικοινωνεί με τα διπλανά του, να δίνει σήμα, να ανταποκρίνεται σε εντολές. Αν το ρεύμα χαθεί, το κύτταρο απομονώνεται και σβήνει.

Όταν ο οργανισμός δεν έχει ηλεκτρική αγωγιμότητα, δεν έχει απόκριση. Το σώμα είναι παρόν, αλλά δεν απαντά. Η σκέψη επιβραδύνεται, η καρδιά χάνει ρυθμό, οι μύες βαραίνουν, το έντερο σταματά να διαχειρίζεται τη θερμότητα. Και ο άνθρωπος, χωρίς να καταλάβει το πώς, χάνει τον έλεγχο του εαυτού του. Όχι επειδή δεν είχε νερό αλλά επειδή δεν είχε ηλεκτρολύτες. Αυτό που στις ειδικές δυνάμεις είναι καθημερινότητα, στον κόσμο της πόλης περνά απαρατήρητο. Κι όμως, είναι το ίδιο κρίσιμο.

Τι είναι οι ηλεκτρολύτες

Οι περισσότεροι ακούμε τη λέξη “ηλεκτρολύτης” και τη συνδέουμε με αθλητικά ποτά, βιταμίνες ή ενυδάτωση. Όμως στην πραγματικότητα, ο ηλεκτρολύτης δεν είναι συμπλήρωμα. Είναι η βιολογική υποδομή του ρεύματος που χρειάζεται το σώμα για να λειτουργεί. Δεν είναι κάτι “επιπλέον” παρά η απαραίτητη προϋπόθεση για να σταθεί ένα κύτταρο όρθιο, για να περάσει ένα σήμα, για να παραμείνει ένας άνθρωπος σε παρουσία.

Όταν ο οργανισμός χάνει ηλεκτρολύτες με τον ιδρώτα, το άγχος, την υπερκόπωση και δεν τους αναπληρώνει, ξεκινά ένα ντόμινο συμπτωμάτων. Ζαλάδα, κόπωση, ταχυπαλμία, ένταση, κράμπες, δυσκολία συγκέντρωσης, το αδιόρατο αίσθημα ότι “κάτι δεν πάει καλά” – το πρόβλημα δεν είναι ψυχολογικό αλλά ηλεκτρικό. Και αυτό μεταφράζεται σε μια καθημερινότητα χαμηλής ενεργειακής παρουσίας, ηλεκτρολυτικά απογυμνωνένη.

Ο ηλεκτρολύτης είναι το ιόν, το φορτισμένο στοιχείο – νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, ασβέστιο – που επιτρέπει τη ροή ηλεκτρικού ρεύματος μέσα στο σώμα. Το μυαλό μας, η καρδιά μας, οι μύες μας, όλα λειτουργούν μέσω αυτής της ηλεκτρικής τάσης. Χωρίς ηλεκτρολύτες, το σώμα δεν μπορεί να διατηρήσει πίεση, παλμό, νευρικό σήμα, σκέψη, συγκέντρωση. Δεν μπορεί να ιδρώσει σωστά. Δεν μπορεί να διατηρήσει θερμική ισορροπία με αποτέλεσμα να σβήνει αργά.

Το νερό που έπιναν παλαιά, διέτρεχε βουνά, περνούσε από πέτρες και ρίζες, περιείχε μικροποσότητες ορυκτών και ιχνοστοιχείων. Είχε πληροφορία, βάρος και αγωγιμότητα, ήταν ένας ζωντανός οργανισμός. Σήμερα, το νερό που πίνουμε είναι κλινικά νεκρό. Έχει φιλτραριστεί, χλωριωθεί, στείρο από κάθε στοιχείο. Είναι νερό που δεν μεταφέρει τίποτα στο κύτταρο. Δεν το ενεργοποιεί ούτε το ενυδατώνει, είναι νερό για να ξεπλένουμε πιάτα. Γι’ αυτό, όταν το πίνουμε και μέσα σε λίγα λεπτά καταλήγουμε στην τουαλέτα, σημαίνει ότι το σώμα δεν κράτησε τίποτα. Δεν υπήρχε φορτίο να το συγκρατήσει. Το νερό πέρασε και μαζί του παρέσυρε και τα ελάχιστα αποθέματα ιόντων που είχαν απομείνει.

Και κάπου εδώ ξεχωρίζει το ουσιώδες από το επιφανειακό. Ένα μπουκάλι νερό με σωστά δομημένους ηλεκτρολύτες – με αλάτι, λεμόνι, ίχνη καλίου και μαγνησίου – απορροφάται και αξιοποιείται έως και πέντε φορές περισσότερο από ένα μπουκάλι απλό νερό του δικτύου. Αν δεν ίσχυε αυτό, οι SEALs στη Μέση Ανατολή θα έπρεπε να μεταφέρουν μαζί τους μια υδροφόρα σε κάθε αποστολή.

Προσαρμογή ανάλογα με το περιβάλλον επιχειρήσεων

Οι ελίτ στρατιωτικές μονάδες προσαρμόζουν τη σύνθεση των ηλεκτρολυτών ανάλογα με το περιβάλλον επιχειρήσεων, γιατί το είδος της απώλειας και το θερμικό-κλιματικό φορτίο δεν είναι ίδιο παντού. Η στρατηγική λέγεται “mission-specific hydration protocol” στα εξατομικευμένα πρωτόκολλα ενυδάτωσης των Navy SEALs, Army Rangers, Green Berets και εφαρμόζεται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την αποστολή.

Πρόκειται για την προσαρμογή των ηλεκτρολυτών ανάλογα με το περιβάλλον επιχειρήσεων, βασικό εργαλείο στα χέρια των πιο απαιτητικών στρατιωτικών δυνάμεων του κόσμου και εφαρμόζεται συστηματικά για έναν και μόνο λόγο, για να κρατήσει τον οργανισμό λειτουργικό κάτω από πίεση, θερμότητα και ασύμμετρη κόπωση, με οδηγίες βασισμένες σε θερμικό δείκτη, ρυθμό εφίδρωσης και τύπο αποστολής.

Η καθοδήγηση έρχεται από το US Army Research Institute of Environmental Medicine, με manuals όπως το ATP 4-25.12 και το “Guidelines for Fluid Replacement in Hot Weather”, που καθορίζουν με ακρίβεια τις αναλογίες νατρίου, καλίου και μαγνησίου ανά κλίμα και έδαφος.

Αντίστοιχα, στην Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, η πρόσληψη νατρίου και οξέων όπως το ξίδι είναι μέρος της καθημερινής εκπαίδευσης πριν από πορείες στη Σαχάρα. Χρησιμοποιούν κιτρικό μαγνήσιο και φυσικά συστατικά όπως ελιές, λεμόνι ή πικρά φύλλα, με σκοπό τη θερμική σταθερότητα του σώματος, χωρίς να βασίζονται σε συμπληρώματα του εμπορίου.

Στην γειτονιά μας, ισραηλινές ειδικές μονάδες, όπως η Sayaret Matkal και η Shayetet 13, προσαρμόζουν τη σύνθεση των ηλεκτρολυτών ανάλογα με το έδαφος/υψόμετρο και χρησιμοποιούν είτε φυσικά διαλύματα είτε τεχνολογικά εξελιγμένα σκευάσματα, με δόσεις νατρίου, μαγνησίου και βιταμινών Β, ιδιαίτερα πριν από νυχτερινές επιχειρήσεις. Ακόμα και στο NATO Logistics Handbook υπάρχουν οδηγίες ηλεκτρολυτικής ενίσχυσης και ενυδάτωσης, προσαρμοσμένες στις ανάγκες ταχείας αντίδρασης ανά γεωγραφική ζώνη.

Όταν λοιπόν βλέπουμε τέτοιου τύπου προβλέψεις σε τέτοιο επίπεδο, είναι σαφές ότι μιλάμε για κάτι σοβαρό. Και ακριβώς γι’ αυτό, αξίζει να το λάβουμε σοβαρά υπόψη και στην καθημερινότητα της πόλης. Αν η στοχευμένη ηλεκτρολυτική ενίσχυση μπορεί να κρατήσει έναν στρατιώτη όρθιο μέσα στη ζέστη, την έλλειψη ύπνου και την απόλυτη ένταση, τότε μπορεί σίγουρα να βελτιώσει και την δική μας ζωή μέσα στον καύσωνα και την αστική κόπωση.

Ακολουθεί μία συνταγή που χρησιμοποιεί καθημερινά ο γράφων με ένα μίγμα απλό, σταθερό και εξαιρετικά αποτελεσματικό για λειτουργική ενυδάτωση.

Συνταγή Σπιτικού Ηλεκτρολυτικού Νερού σε 1,5 λίτρο νερό

• 1/3 κ.γ. θαλασσινό αλάτι ανεπεξέργαστο
  (για νάτριο και φυσικά ιχνοστοιχεία)
• 300mg κάλιο σε κάψουλες ανοιγόμενες
• 1/4 κ.γ. μαγνήσιο ή 1 κάψουλα
• Χυμός από λίγο λεμόνι ή μηλόξυδο (για φυσικά ηλεκτρικά οξέα, βιταμίνη C, αλκαλική υποστήριξη)
• 1/2 κ.γ. μέλι (για να δώσει ελάχιστη γλυκόζη και να διευκολύνει την απορρόφηση νατρίου)
• 3-4 φύλλα δυόσμου ή μέντας (δροσιστικό, ήπιο νευροτονωτικό, θερμικά εξισορροπητικό)
• 5 σταγόνες υγρών ιχνοστοιχείων (trace minerals) (ψευδάργυρος, σελήνιο, βόριο, χαλκός, λίθιο, βανάδιο, μολυβδένιο κ.ά.)

Ανακινούμε καλά και πίνουμε αργά, γουλιά-γουλιά μέσα στη μέρα. Το σώμα χρειάζεται ρυθμό, όχι σοκ. Δεν το καταναλώνουμε σε μεγάλες και πολλές γουλιές, γιατί το σώμα δεν έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει μεγάλες ποσότητες ιόντων και υγρών ταυτόχρονα. Αν το πιούμε όλο μαζί, μεγάλο μέρος θα αποβληθεί μέσω των νεφρών σε λίγα λεπτά, και μαζί του θα χαθούν και τα πολύτιμα ιχνοστοιχεία που μόλις δώσαμε.

Η γρήγορη κατανάλωση προκαλεί αποβολή χωρίς αξιοποίηση, με αποτέλεσμα να γεμίζει η ουροδόχος κύστη και όχι τα κύτταρα. Το νερό περνά χωρίς να σταθεί. Αντίθετα, πίνοντας γουλιά-γουλιά μέσα στη μέρα, δίνουμε χρόνο στο σώμα να ενεργοποιήσει τους μεταφορείς νατρίου, να σταθεροποιήσει την ενδοκυτταρική πίεση και να κρατήσει το ρεύμα στο σώμα.

Και αυτή την λογική, που σήμερα επιβεβαιώνεται βιολογικά, κάποιοι την γνώριζαν εμπειρικά. Σε χωριά της Χίου, κάποιοι παλιοί όταν έτρωγαν πεπόνι, έπιναν μαζί λίγο νερό με αλάτι και ξύδι ή λεμόνι για να “κάτσει” όπως έλεγαν. Όχι για την γεύση, αλλά για να μη φύγει το πεπόνι και γίνει κατευθείαν ούρα. Και είχαν δίκιο. Έτσι το σώμα κρατά την ενυδάτωση και την μετατρέπει σε ρεύμα αντί να την αποβάλλει.

Η κυτταρική μεμβράνη λειτουργεί με κανόνες ηλεκτροχημείας, δεν επιτρέπει σε τίποτα να περάσει αν δεν συνοδεύεται από σωστό ιοντικό φορτίο. Το νερό χωρίς ηλεκτρολύτες δεν αξιοποιείται, δεν εισέρχεται στα κύτταρα και δεν γίνεται μέρος του μεταβολισμού.
Αποβάλλεται, και μαζί του χάνεται η ευκαιρία για πραγματική ενυδάτωση.