Από την μεγάλη ελπίδα στην μεγάλη παραίτηση

Για τους πολιτικούς αντιπάλους της τότε κυβέρνησης, η 27η Ιουνίου συνιστά ουσιαστικά την ημερομηνία γέννησης του “αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου”, αφού τα παραδοσιακά κόμματα που εξέφραζαν τον πάλαι ποτέ πανίσχυρο δικομματισμό, αισθάνθηκαν “δικαιωμένα” και βρέθηκαν να “χτυπάνε” ολοκληρωτικά την κυβέρνηση συνασπισμού των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και τον Αλέξη Τσίπρα προσωπικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δημοσκοπήσεις που προηγήθηκαν από το δημοψήφισμα, ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζονταν να προηγείται της ΝΔ με μία διαφορά που ξεπερνούσε τις 12 μονάδες, το ΠΑΣΟΚ ήταν κάτω από το 4%(!) και ο τότε πρωθυπουργός Τσίπρας εμφανίζονταν να έχει μία μεγάλη κοινωνική αποδοχή.

Ο αρχηγός ακόμη της ΝΔ, Αντώνης Σαμαράς,  τασσόταν βεβαίως υπέρ του “Ναι”, στη λογική ότι “το δημοψήφισμα ουσιαστικά αφορούσε την παραμονή ή όχι της Ελλάδας στην Ευρώπη”, ενώ σημείωνε πως “ο κ. Τσίπρας έφερνε την χώρα σε απόλυτο αδιέξοδο”. Κατά τον πρώην πρωθυπουργό, η πεποίθηση του για “αριστερή παρένθεση” επιβεβαιώθηκε με το δημοψήφισμα, το οποίο είδε ως μία αρχή του τέλους της τότε κυβέρνησης.

Ο τότε ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελος Βενιζέλος θεώρησε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό, παίρνοντας θέση για την καταψήφιση της διεξαγωγής του, ενώ το “Ποτάμι” όμοια τάχθηκε υπέρ του “Ναι”, σημειώνοντας πως: “Τα υφεσιακά μέτρα είναι προτιμότερα από την απόλυτη καταστροφή του Grexit”.

 

Τα υπόλοιπα είναι λίγο πολύ γνωστά. Οι επόμενες ημέρες οδήγησαν στο ιστορικό αποτέλεσμα της 5ης Ιουλίου, όπου το 61,31% των συμμετεχόντων επέλεξαν το “Όχι” εν μέσω μιας πρωτοφανούς τηλεοπτικής προπαγάνδας. Αν προσπαθούσε κανείς να εξηγήσει τη συντριπτική διαφορά υπέρ της καταψήφισης της προτεινόμενης συμφωνίας, αρκεί μια αναδρομή στα εξώφυλλα των εφημερίδων και τα δελτία ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών, όπου οι εκπρόσωποι των κομμάτων που στήριζαν με τον έναν ή άλλο τρόπο το “Ναι” υπερ-εκπροσωπούνταν.

Είχαν προηγηθεί και οι οπτικές “πινελιές”, οι εικόνες εκείνες που θα συγκροτούσαν στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις το εικαστικό και συναισθηματικό φορτίο όσων συγκροτούσαν το κάθε πολιτικό “στρατόπεδο”. Όσοι θα στήριζαν στο μέλλον τον ΣΥΡΙΖΑ, ή ακόμη μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή ρήξης με την Ευρωζώνη, θα είχαν ως σημείο αναφοράς τη λαϊκή συμμετοχή και τους πανηγυρισμούς που ακολούθησαν το κλείσιμο της κάλπης.

Όσοι θα συγκροτούσαν το μέτωπο που θα ξαναέφερνε τη ΝΔ στην εξουσία, θα κρατούσαν ανεξίτηλη στο μυαλό τους την εικόνα ηλικιωμένων πολιτών να περιμένουν έξω από ΑΤΜ για να κάνουν ανάληψη των 60 ευρώ ημερήσιου ορίου. Η διαβόητη “κανονικότητα” πάνω στην οποία ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα στήριζε τα επόμενα χρόνια την αντιπολιτευτική ρητορική του, θα είχε την αναγωγή της σε αυτή ακριβώς την περίοδο.

Πέρα από το κεντρικό πολιτικό σκηνικό, ήταν ημέρες που το γενικό πολιτικό κλίμα επηρέαζε και επιδρούσε σε κάθε πτυχή της ζωής μας, τροφοδοτώντας αφορμές για συγκλίσεις και συγκρούσεις στη δουλειά, το σπίτι, τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Προσωπικές αψιμαχίες στα οικογενειακά τραπέζια, ακυρώσεις διακοπών, πιέσεις εργοδοτών προς τους εργαζομένους τους ή ακόμη και το τέλος φιλικών ή ερωτικών σχέσεων, ήταν μερικά μόνο από τα σκηνικά που συνόδευαν την καθημερινότητά μας εκείνες τις “καυτές” ημέρες πριν και μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.

Άλμα στο σήμερα

Η υπενθύμιση του δημοψηφίσματος σε παρόντα χρόνο ήρθε όχι μόνο με ημερομηνιακή αφορμή, αλλά σε παρόντα χρόνο και με έντονη την πολιτική σκοπιμότητα. Ο Αλέξης Τσίπρας, 10 χρόνια μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου του 2015, ζήτησε δημόσια να δημοσιοποιηθούν τα πρακτικά του συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών που έγινε αμέσως μετά, με τα σενάρια περί δημιουργίας νέου πολιτικού φορέα από τον ίδιο να αναθερμαίνονται.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απάντησε αρνητικά, αλλά ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δεν έχασε την ευκαιρία να σχολιάσει: «Το γεγονός ότι ο κ. Τσίπρας πυκνώνει τις παρεμβάσεις του και μάλιστα με βασικό πρόταγμα την οικονομία, 10 χρόνια μετά το απόλυτο χάος που ο ίδιος προκάλεσε, μας δίνει την ευκαιρία εκτός από την επέτειο να θυμηθούμε και τον υπαίτιο».

Είναι προφανές πως όσο ο πρώην πρωθυπουργός επιχειρεί να επανασυστηθεί στην πολιτική ζωής της χώρας και η κυβέρνηση ψάχνει “μπαμπούλα” σε μια προσπάθεια να επανασυσπειρώσει το κοινό της, θα επιχειρείται μια κάποια επαναφορά στις διαιρετικές τομές του 2015. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί πως όροι όπως σύστημα/αντισύστημα δεν έχουν την ίδια αξία χρήσης στο σήμερα, αφού ο ενεστωτικός πολιτικός λόγος του Αλέξη Τσίπρα δεν επιχειρεί κανενός είδους ρήξη με κανένα οικονομικό, μιντιακό ή πολιτικό κατεστημένο, ενώ η κυβέρνηση μετά από έξι συναπτά έτη παραμονής στην εξουσία δεν φαντάζει τόσο δελεαστική επιλογή, ειδικά σε μια περίοδο όπου η “κανονικότητα” δεν υφίσταται διεθνώς.

Το δημοψήφισμα και οι αντιφάσεις του σήμερα

Η αντίφαση του δημοψηφίσματος ως πολιτικό γεγονός είναι εμφανής, ακόμη και με τη χρονική και ψυχολογική απόσταση που προσφέρουν τα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν. Σε πρόσφατη έρευνα της εταιρίας AboutPeople το 61,2% πιστεύει ότι ήταν μια δημοκρατική στιγμή που έδωσε την ευκαιρία στο λαό να εκφραστεί. Την ίδια στιγμή ωστόσο το 47,7% θεωρεί ότι ήταν μια επικίνδυνη απόφαση που έφερε τη χώρα κοντά στην έξοδο από την Ευρωζώνη και την ΕΕ, ενώ το 46,3% πιστεύει ότι έγινε για να αυξηθεί η διαπραγματευτική θέση της χώρας απέναντι στους δανειστές.

Την ίδια αίσθηση πάντως ότι υπάρχει μπόλικο κενό μεταξύ “συρμού και αποβάθρας” δίνει και μια απλή αναγωγή στις κοινωνικές και κινηματικές πρωτοβουλίες που σημάδεψαν το τελευταίο διάστημα. Πρόκειται για την ίδια αντίφαση μεταξύ ενός κόσμου που -σε έρευνα της ίδιας εταιρίας– ενώ δηλώνει κατά 79,3% θετικό προς την κοινοβουλευτική δημοκρατία, την ίδια στιγμή δυσπιστεί κατά 72,5% προς το Κοινοβούλιο.

Μια αντίφαση ευεξήγητη αν σκεφτεί κανείς πως την κοινωνική ορμή των ημερών του δημοψηφίσματος διαδέχθηκαν πολλαπλές διαψεύσεις και μια ολική επαναφορά του πολιτικού κατεστημένου, με την επάνοδο της ΝΔ στην εξουσία το 2019. Οι ημέρες που το κοινωνικό σώμα παρενέβαινε με ένταση στα πολιτικά πράγματα αντιστράφηκαν, το “Κίνημα της γραβάτας” και οι διαδηλώσεις των Πρεσπών αποτελούσαν το αντικαθρέφτισμα της περιόδου 2008-12, με όρους ιδεολογικών καταβολών.

Ακολούθησε μια περίοδο μακράς κοινωνικής σιωπής, με την πανδημία να επιβάλει τα δικά της χαρακτηριστικά και τις όποιες αντικυβερνητικές πρωτοβουλίες να μην αποκτούν την απαραίτητη κοινωνική γείωση. Έτσι, παρότι η 28η Φεβρουαρίου με κεντρικό αίτημα την απόδοση δικαιοσύνης για το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών καταγράφεται ως η μεγαλύτερη διαδήλωση των τελευταίων δεκαετιών -ίσως και της Μεταπολίτευσης- υπάρχει μεγάλη κρίση εκπροσώπησης, που μαρτυρείται από το παράδοξο μιας κυβέρνησης σε δημοσκοπική κρίση και μιας αντιπολίτευσης σε στασιμότητα.

Επιστρέφοντας πάλι στο πεδίο των μετρήσεων δεν είναι τυχαίο που σε πρόσφατη έρευνα από το ίδρυμα Friedrich-Ebert-Stiftung και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, η οποία αφορά τα άτομα 14 έως 29 ετών και την στάση τους απέναντι στο πολιτικό σύστημα και τους φορείς που το εκπροσωπούν, κυριαρχούν η δυσπιστία και η αίσθηση αποξένωσης. Η απογοήτευση είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που διατρέχει τις πιο παραγωγικές γενιές της χώρας (έπεται η οργή).

Δέκα χρόνια μετά το δημοψήφισμα η νέα, μεταιχμιακή εποχή που διανύουμε συνοψίζεται στη μεγάλη αντίφαση που διαπιστώνεται. Η μεγάλη μερίδα του κοινωνικού σώματος θέλει περισσότερη λογοδοσία και ευνοεί πρωτοβουλίες που την εμπεριέχουν. Την ίδια ώρα όμως δεν ξέρει σε ποιο/ον (φορέα ή πρόσωπο) να εμπιστευτεί τα αιτήματα της και τις προσδοκίες της.