2015: Η Ελλάδα σε συνθήκες οικονομικού πολέμου

Συχνά, οι εν Ελλάδι μάγοι του εκσυγχρονισμού χλευάζουν τις αφηγήσεις της μνημονικακής εποχής, που υπογραμμίζουν ότι η κρίση ήταν πάνω από όλα μία σκληρή πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση για το μέλλον της Ευρώπης και όχι απλά μία ακόμη χρεοκοπία, που ήρθε ως αποτέλεσμα μίας ιδιάζουσας ελληνικής καθυστέρησης. Με την χώρα πιασμένη σε μία ασύλληπτη παγίδα, η ελληνική κρίση χρησιμοποιήθηκε ως φόβητρο για την επιβολή πολιτικών λιτότητας σε όλη την Ευρώπη. Πράγματι, επρόκειτο για μία καινοτομία. Δεν είχε ξαναυπάρξει το παράδειγμα μίας κατάρρευσης τέτοιου μεγέθους μίας ανεπτυγμένης οικονομίας μεταπολεμικά.

Η Ελλάδα-πείραμα, όμως, δεν ήταν απλά ένα σκιάχτρο. Η χώρα έγινε κυριολεκτικά σάκος του μποξ, καθώς υπεβλήθη σε σκληρούς καταναγκασμούς από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, και κυρίως από την Γερμανία, με αποκορύφωμα τα γεγονότα του 2015.  Ως εδώ τίποτα το καινούργιο. Πρόκειται γiα μία περίπτωση διακρατικής επιβολής ισχύος με οικονομικά μέσα. Η “καινοτομία” έγκειται στην εμπλοκή της ΕΚΤ. Για πρώτη φορά μία σύγχρονη κεντρική τράπεζα παραβιάζει την κυριαρχία ενός κράτους. Το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μέρος του Ευρωσυστήματος – που σημαίνει ότι η ΕΚΤ είναι η κεντρική της τράπεζα – καθιστά την παραβίαση αυτή ακόμα πιο πρωτοφανή.

H EKT στραγγαλίζει την ελληνική οικονομία

Η ΕΚΤ, υπό την ηγεσία του Μάριο Ντράγκι, ακολούθησε μία στρατηγική σταδιακού στραγγαλισμού της ελληνικής οικονομίας. Μόλις λίγες ημέρες πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, θα ανακοινώσει το πρώτο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, με την Ελλάδα να είναι η μοναδική χώρα που μένει εκτός. Η κίνηση αυτή φτιάχνει ουσιαστικά μία υγειονομική περίμετρο γύρω από την Ελλάδα, ζημιώνοντας καθοριστικά την όποια διαπραγματευτική ισχύ της άρτι εκλεγείσας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.

Στις αρχές Φεβρουαρίου, η ΕΚΤ ανακοινώνει ότι σταματά να δέχεται ομόλογα του ελληνικού δημοσίου ως ενέχυρα για φθηνά δάνεια στις ελληνικές τράπεζες. Αυτό σημαίνει ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα μπορεί πλέον να χρηματοδοτηθεί μόνο μέσω του ELA, ενός μηχανισμού της ΕΚΤ που έχει ουσιαστικά τιμωρητικό χαρακτήρα, καθώς επιβάλλει υψηλότερα επιτόκια και όρια στο ύψος της χρηματοδότησης. Από εκεί και έπειτα, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί τον ELA ως ένα πιστόλι στο κεφάλι της Ελλάδας, απειλώντας να κλείσει εντελώς την στρόφιγγα, εάν η Αθήνα δεν συνθηκολογήσει. Μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουνίου, περίπου 30 δις ευρώ σε καταθέσεις κάνουν φτερά από τις ελληνικές τράπεζες.

Ο μύθος των ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών

Το αποκορύφωμα έρχεται με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος. Ο Ντράγκι παγώνει τον ELA στις 28 Ιουνίου, δίνοντας την χαριστική βολή στις ελληνικές τράπεζες και οδηγώντας στην επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων. Έτσι, το δημοψήφισμα θα λάβει χώρα μέσα σε σε ένα περιβάλλον οικονομικής ασφυξίας. Οι κινήσεις της ΕΚΤ έναντι της Ελλάδας το πρώτο εξάμηνο του 2015 συνιστούν πραγματικά μία ιστορική τομή. Πρώτα από όλα, ξεγυμνώνεται ένας από τους πιο μεθυστικούς μύθους της νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων από την δεκαετία του ’70: αυτός των αποπολιτικοποιημένων, αυστηρά τεχνοκρατικών και ουδέτερων κεντρικών τραπεζών.

Στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης, η ΕΚΤ πέταξε μακριά αυτόν τον μανδύα. Χρησιμοποιώντας τεχνοκρατικές δομές, όπως ο ELA, ως πολιτικά εργαλεία, παραβίασε απροκάλυπτα τον σκληρό πυρήνα της κυριαρχίας (sovereignty) της Ελληνικής Δημοκρατίας: ανέστειλε την παροχή ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα, μία δυνατότητα αυτονόητη για κάθε κυρίαρχο κράτος στον κόσμο.

Έτσι, το ελληνικό δράμα του 2015 αποτελεί την εισαγωγή σε μία νέα εποχή όπου οι κεντρικές τράπεζες γίνονται πολιτικοί δρώντες, με γεωπολιτικές μάλιστα προεκτάσεις: το επίσης άνευ προηγουμένου πάγωμα των ρωσικών κρατικών αποθεμάτων το 2022, δεν θα γίνονταν χωρίς την συμμετοχή της ΕΚΤ. Σήμερα, το κάποτε αδιανόητο σενάριο να κόψει η Fed την παροχή ρευστότητας σε δολάρια στην Ευρώπη δημιουργεί ρίγη φόβου στις Βρυξέλλες και στην Φρανκφούρτη.

Η κληρονομιά του 2015

Θα γραφτούν χιλιάδες σελίδες ακόμα για το 2015, για την διαπραγμάτευση και την ορθότητα του δημοψηφίσματος. Οι μνήμες είναι νωπές, η απογοήτευση από όσα ακολούθησαν ακόμα μας ζώνει, η πόλωση παραμένει. Ένα είναι όμως σίγουρο: ότι αυτός ο λαός αποφάσισε μέσα σε συνθήκες ανοιχτού οικονομικού πολέμου – πειθαρχημένα, χωρίς να δημιουργηθεί χάος – να ορθώσει ανάστημα. Και παρά την συνθηκολόγηση που ακολούθησε, αυτή η κληρονομιά αξιοπρέπειας και αποφασιστικότητας που δημιούργησε, αν και άυλη, δεν θα φύγει ποτέ. Θα είναι εκεί να μας δώσει δύναμη στις δοκιμασίες που έρχονται.