Προβλήματα με όλους τους γείτονες έχει η Λιβύη για τις θαλάσσιες ζώνες

Η Λιβύη στα βόρεια βρέχεται από τη Μεσόγειο και έχει θαλάσσια σύνορα με Τυνησία-Μάλτα-Ιταλία-Ελλάδα-Αίγυπτο. Βορειοδυτικά της Λιβύης είναι το Στενό της Σικελίας, βόρεια το Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος και ανατολικά η Θάλασσα του Λεβάντε. Μάλτα-Ιταλία-Ελλάδα είναι τα κράτη με “έναντι” της Λιβύης ακτές και Τυνησία-Αίγυπτος με “παρακείμενες”. Στο Κρητικό πέλαγος η Λιβύη συνορεύει με τη Κρήτη και τα εξής μικρότερα νησιά: Γαύδο-Γαυδοπούλα-Παξιμάδια-Χρυσή-Κουφονήσι.

Ο κόλπος της Σύρτης (Σίδρας) είναι σημαντικός για την αλιεία. Η Λιβύη μονομερώς έκλεισε το 1973 το άνοιγμα του με μια Ευθεία Γραμμή Βάσεως και έκτοτε θεωρεί τη θάλασσα αυτή περιοχή ως εσωτερικά της ύδατα. Η Λιβύη υπέγραψε τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) στις 3 Δεκεμβρίου 1984, αλλά δεν την έχει επικυρώσει.

Το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης με Ευθεία Γραμμή Βάσεως που είχε γίνει, αντιβαίνει στο άρθρο 7 και 10 της UNCLOS, αφού αυτό μπορεί να γίνει αν το άνοιγμα του κόλπου είναι μέχρι 24νμ. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που η Λιβύη δεν έχει επικυρώσει ακόμη τη Σύμβαση.

Λιβύη και Δίκαιο της Θάλασσας

Τον Μάρτιο του 2006 η Λιβύη προχώρησε μονομερώς στην παραχώρηση θαλασσίων οικοπέδων προς έρευνα/εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, με βάση τον (παράνομα κλειστό Κόλπο της Σύρτης), αγνοώντας την ύπαρξη των Γαύδου και Κρήτης. Ακολούθησαν την περίοδο 2007-2010 αρκετές διαπραγματεύσεις για την χάραξη των θαλασσίων ζωνών Ελλάδας-Λιβύης, χωρίς αποτέλεσμα.

Στις διαπραγματεύσεις αυτές η Λιβύη επέμενε να εξαφανίσουν πλήρως όλη την αλυσίδα των ελληνικών νήσων/νησίδων νοτίως Ζακύνθου-Πελοποννήσου-Κρήτης, και όχι μόνον της Γαύδου, υποστηρίζοντας ότι βάσει της νομολογίας του Διεθνούς Δικαστηρίου το δικαιούνται και λόγω του μήκους της ακτογραμμής τους. Αργότερα, το 2009, η Λιβύη καθόρισε ΑΟΖ με απόφαση της Βουλής.

 

Στον τελευταίο γύρο των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα το 2010, η Λιβύη κατέθετε δύο χάρτες, ένα με οριοθέτηση που είχε τον Κόλπο της Σύρτης ανοικτό και έναν με τον κόλπο κλειστό (σε κανέναν δεν αναγνωριζόταν η επήρεια των νησιών). Απαίτησαν δε να παραιτηθεί η χώρα μας από τα δικαιώματα της επί των θαλασσίων ζωνών για όλες τις ελληνικές νήσους σε Νότιο Ιόνιο-Κρητικό (πρώην Λιβυκό) Πέλαγος. Με λίγα λόγια δεν αναγνώριζαν την επήρεια μιας σειράς νήσων και νησίδων όπως Στροφάδες-Σαπιέντζα-Σχίζα-Γαύδο-Χρυσή- Κουφονήσι. Ίσως να υπήρχε από τότε, μια μυστική συμφωνία με την Τουρκία και δεν το είχαμε αντιληφθεί.

Οι συνομιλίες διακόπηκαν και έκτοτε δεν υπήρξε άλλη διαπραγμάτευση με την Λιβύη…

Η διένεξη με την Μάλτα 

Μάλτα-Λιβύη είχαν αντικρουόμενες αξιώσεις επί της υφαλοκρηπίδας νοτίως της Μάλτας. Το 1980, όταν η Μάλτα ανέθεσε στην ιταλική Saipem να κάνει έρευνες για γεωτρήσεις σε μια περιοχή 68 ναυτικά μίλια νοτιοανατολικά της ένα λιβυκό πολεμικό τις παρεμπόδισε, με τη δικαιολογία ότι παραβιάστηκαν τα λιβυκά χωρικά ύδατα. Συνεπεία αυτού, το 1982 η Μάλτα προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το 1985, το ΔΔΧ εξέδωσε την απόφαση του που βασίστηκε:

• Στον αποκλεισμό της προτεραιότητας της φυσικής προέκτασης της υφαλοκρηπίδας υπέρ της μεθόδου των ίσων αποστάσεων.
• Στην εφαρμογή χάραξης γραμμής στο μέσον της απόστασης (equidistance), αλλά με μια μικρή αναπροσαρμογή προς τα βόρεια προς όφελος της Λιβύης, για λόγους δικαιοσύνης. Υπάρχει ασυμμετρία των ακτών (Λιβύη: ≈192 μίλια, Μάλτα: ≈24 μίλια).
• Στον χαρακτηρισμό της γεωφυσικής δομής της Τάφρου της Μάλτας ως αδιάφορης για την απόφαση.

Το δικαστήριο, δεν προσδιόρισε ένα πλήρες σύνορο, αλλά καθοδήγησε τα μέρη για ορισμό μιας  “δίκαιης” γραμμής. Η Ιταλία ζήτησε μια τροποποίηση, αλλά απορρίφθηκε. Έτσι, η απόφαση κάλυπτε μόνο την περιοχή μεταξύ των μεσημβρινών 13°50′Α και 15°10′Α, ενώ ένα μεγάλο τμήμα της γραμμής δεν έχει ακόμη και μέχρι σήμερα καθοριστεί, λόγω κυρίως των ιταλικών ενστάσεων.

Σε συνέχεια της απόφασης του 1985, τα δύο κράτη υπέγραψαν μια διμερή συμφωνία που αποτύπωσε τη γραμμή οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας με 11 σημεία, τα οποία σχηματίζουν ένα ευθύγραμμο τμήμα με μικρές γωνιακές αποκλίσεις. Το πρώτο σημείο είναι σε γεωγραφικό πλάτος 34°15′00″ N και μήκος 13°50′00″ E και το ενδέκατο το τελευταίο σε πλάτος 34°30′00″ N και μήκος 15°10′00″ E. Η συμφωνία αυτή κυρώθηκε από τη Μάλτα και τέθηκε σε ισχύ με ανταλλαγή επικυρωτικών εγγράφων το 1987.  Λόγω της συμφωνίας αυτής επετράπησαν οι αδειοδοτήσεις για έρευνα.

Ιταλία-Τυνησία-Αίγυπτος

Για τις Θαλάσσιες Ζώνες Λιβύης-Ιταλίας δεν έχει υπογραφεί κάποια συμφωνία και καμιά χώρα δεν έχει προσφύγει σε διεθνές όργανο εναντίον της άλλης. Ωστόσο, η Ιταλία εμπλέκεται έμμεσα λόγω της συμφωνίας Μάλτας-Λιβύης, που αποφάσισαν «όριο εντός περιοχής χωρίς αξίωση τρίτου κράτους», δηλαδή μεταξύ μεσημβρινού 13°50ʹE και 15°10ʹE. Η Ιταλία, όπως αναφέραμε, επιχείρησε να παρέμβει ως τρίτο μέλος, αλλά το αίτημα της απορρίφθηκε εν μέρει, με το Δικαστήριο να καθορίζει ότι η απόφαση δεν θα έχει ισχύ ανατολικά του 15°10′Α, δηλαδή εντός πιθανής ιταλικής υφαλοκρηπίδας.

Από το 2012, η Ιταλία και η Μάλτα έχουν συμφωνήσει με ένα άτυπο μορατόριουμ να μην εκχωρούν νέες άδειες για έρευνα-γεωτρήσεις σε επικαλυπτόμενες περιοχές, ειδικά κοντά στο νοτιοανατολικό άκρο της Σικελίας, μέχρι να υπάρξει επίσημη συμφωνία. Η Ιταλία το σεβάστηκε αυτό και το 2012 που καθόρισε με διάταγμα περιοχές έρευνας, τα όρια τους ήταν μέχρι  τον 15°10ʹE.

Οι δύο χώρες έχουν ιστορικές διαφωνίες σχετικά με την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, ιδίως στον Κόλπο της Σύρτης, ενώ η διαφορά στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, παραπέμφθηκε στο ΔΔΧ (το 1982 και το 198)5. Το Δικαστήριο στην πρώτη υπόθεση έκρινε ότι η οριοθέτηση δεν πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στην αρχή της φυσικής συνέχειας της υφαλοκρηπίδας, αλλά ότι απαιτείται εφαρμογή της αρχής της ευθυδικίας.

Η Λιβύη προέβαλε την αρχή της φυσικής συνέχειας της υφαλοκρηπίδας επιδιώκοντας μεγαλύτερη επέκταση στη θάλασσα, ενώ η Τυνησία τόνισε την ανάγκη ευθυδικίας, προβάλλοντας τη σημασία του μήκους των ακτών και της αρχής της ευθυδικίας. Το Δικαστήριο κατέληξε σε μια δικαιότερη λύση, λαμβάνοντας υπόψη και τις δύο θέσεις.  Στη δεύτερη απόφαση (1985), έγινε αναπροσαρμογή των ορίων προς όφελος της Τυνησίας, με περαιτέρω προσέγγιση στην αρχή των ίσων αποστάσεων, αλλά χωρίς να θίγεται η βασική αρχή της ευθυδικίας.

Ωστόσο, και οι δύο αποφάσεις περιορίστηκαν στην υφαλοκρηπίδα και δεν επεκτάθηκαν στην ΑΟΖ, η οποία τότε δεν είχε ακόμα καθιερωθεί ευρέως. Αυτό έχει ως συνέπεια μια νομική ασάφεια ως προς τα δικαιώματα αλιείας και έρευνας, ιδιαίτερα σε περιοχές με δυνητική επικάλυψη, όπως στον κόλπο της Σύρτης. Οι δύο χώρες δεν έχουν καταλήξει έως σήμερα σε κάποια οριστική-διμερή συμφωνία για την ΑΟΖ.

Η Αίγυπτος επικύρωσε την UNCLOS το 1982. Επίσης για τα θαλάσσια θέματα, η αιγυπτιακή νομοθεσία παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος του νομικού πλαισίου, καλύπτοντας διάφορες πτυχές (θαλάσσιο εμπόριο-ναυσιπλοΐα- ναυτικά ατυχήματα-ρύπανση κτλ). Επιπλέον, η Αίγυπτος έχει εφαρμόσει διεθνείς ναυτιλιακές συμβάσεις για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με τα παγκόσμια πρότυπα στη θαλάσσια ασφάλεια και προστασία. Λιβύη και Αίγυπτος δεν έχουν υπογράψει ακόμα συμφωνία για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών.

Λιβύη και Τουρκία

Η Άγκυρα και η κυβέρνηση της Τρίπολης υπέγραψαν στις 7 Νοεμβρίου 2019, Μνημόνιο Οριοθέτησης Θαλασσίων Ζωνών το οποίο:

• Αγνοεί την ύπαρξη νησιωτικής υφαλοκρηπίδας μεταξύ Κρήτης-Κάσου-Καρπάθου-Ρόδου και είναι σε αντίθεση με τις αιγυπτιακές θέσεις.
• Εκτείνεται από τα τουρκικά παράλια (Αντάλια) μέχρι ανατολικά της Λιβύης (Ντέρνα).
• Επικαλύπτεται με δυνητικές ζώνες Ιταλίας-Μάλτας-Ελλάδας.

Το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν έχει εγκριθεί από το Λιβυκό Κοινοβούλιο που έχει έδρα στο Τομπρούκ, ενώ το Εφετείο της Λιβύης το έχει ακυρώσει. Το μνημόνιο αυτό προκάλεσε αντιδράσεις από Ελλάδα-Ιταλία-Μάλτα.

Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών που φτάνουν μέχρι τον 28ο μεσημβρινό, δημιουργούν επικάλυψη με τα αιγυπτιακά και ελληνικά συμφέροντα. Υπάρχει σε αυτή μια νομική-γεωπολιτική ασάφεια, με την Αίγυπτο να θεωρεί ότι οι λιβυκές θέσεις παραβιάζουν τα δικαιώματά της στην Ανατολική Μεσόγειο, και τη Λιβύη να υποστηρίζει πως έχει το κυριαρχικό δικαίωμα σύναψης συμφωνιών με την Τουρκία. Το μνημόνιο αυτό αποτελεί κατάφορη παραβίαση της UNCLOS αφού στο Άρθρο 83 προβλέπεται οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μόνο μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές, που η Τουρκία δεν διαθέτει με τη Λιβύη.

 

Η Ιταλία δεν αναγνωρίζει τη συμφωνία αυτή και ακολουθεί δική της πρακτική βάσει της μέσης γραμμής με την Μάλτα. Η Ελλάδα την απορρίπτει ως ανυπόστατη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη την επήρεια των ελληνικών νησιών. Η ελληνική θέση βασίζεται στην αρχή της μέσης γραμμής και στη δικαιοδοσία των νησιών να διαθέτουν πλήρη θαλάσσια ζώνη, σύμφωνα με την UNCLOS. Επακόλουθο του Τουρκολιβυκού μνημονίου, ήταν η υπογραφή το 2020, μιας συμφωνίας ΑΟΖ της Ελλάδας με την Αίγυπτο, η οποία οριοθετεί το δυτικό της όριο στον 26ο μεσημβρινό – αφήνοντας ανοιχτή την πιθανότητα μελλοντικής συμφωνίας με τη Λιβύη για τα ανατολικά της όρια.

Πρόσφατα η Λιβύη, ίσως με προτροπή της Τουρκίας, εκβιάζει καταστάσεις και απειλεί με επικύρωση του μνημονίου από το λιβυκό Κοινοβούλιο, πράγμα που αν γίνει, θα επιτείνει την ένταση στην ταραγμένη Ανατολική Μεσόγειο. Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η Αίγυπτος φέρεται να έχει ζητήσει από τις ΗΠΑ να ασκήσουν πίεση στον Χαφτάρ, ώστε να μην επικυρώσει τη συμφωνία η λιβυκή Βουλή.

Επειδή είδαμε τον λιβυκό χάρτη, όπου τα οικόπεδα δεν είναι σε περιοχές της δυνητικής ΑΠΖ και σέβονται τη μέση γραμμή. Ισως η όλη ένταση, να αποσκοπεί στην αποδοχή από την Ελλάδα της μίσθωσης τουρκικών πλοίων για εκτέλεση των απαραιτήτων εργασιών έρευνας και γεωτρήσεων. Ίδωμεν…

Περιοχές έρευνας υδρογονανθράκων

Η Μάλτα βασιζόμενη στη συμφωνία με τη Λιβύη, έχει εκδώσει άδειες σε διεθνείς εταιρείες για έρευνες στις περιοχές Block 4 & 5 στα δυτικά, κοντά στο όριο με την Τυνησία, στις Block 7 & 8 κοντά στη γραμμή οριοθέτησης με τη Λιβύη και στις Blocks 1–3 που είναι ανατολικότερα κι έχουν περιορισμούς λόγω επικαλύψεων με την Ιταλία.

Η Ιταλία δραστηριοποιείται σε περιοχές εντός των συντεταγμένων που δεν επικαλύπτονται με Μάλτα, κυρίως βόρεια του 35ου παραλλήλου και δυτικά του 15°10′E και αποφεύγει περιοχές που επικαλύπτονται με τη Μάλτα από το 2012 με moratorium, ενώ η Λιβύη έχει εκχωρήσει άδειες νοτίως της γραμμής του 1986/87. Μεγάλες εταιρείες όπως η ENI, η Total και η Gazprom συμμετέχουν σε κοινοπραξίες για την έρευνα-εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Η Λιβύη το Μάρτιο 2025 ξεκίνησε τον πρώτο, μετά το 2007, διεθνή διαγωνισμό για έρευνες υδρογονανθράκων με συνολικά 22 Blocks (11 χερσαία +11 θαλάσσια). Σύμφωνα με ανακοινώσεις της NOC τα 11 θαλάσσια Blocks, καλύπτουν περίπου 128.714 km² και κατανέμονται σε τρεις κύριες περιοχές: SabrathaBasin-SirteBasin-CyrenaicaPlatform.

Στις θαλάσσιες αυτές περιοχές περιλαμβάνονται 7 αναγνωρισμένες ανακαλύψεις υδρογονανθράκων που προήλθαν από 32 γεωτρήσεις και που εκτιμάται ότι περιέχουν πάνω από 2 δισ. βαρέλια ισοδυνάμων υδρογονανθράκων. Η Λιβύη αυτή τη περίοδο  αντλεί περίπου 1,4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του επικεφαλής της NOC, το νέο μοντέλο συμβολαίων EPSA V που η Λιβύη θα υπογράψει, στοχεύει η παραγωγή να φτάσει στα 2‑3  εκατ. βαρέλια ημερησίως μέσα σε τέσσερα χρόνια και συμμετέχουν “σχεδόν όλες οι γνωστές παγκόσμιες εταιρείες”. Μεταξύ των 37 εταιρειών που εκδήλωσαν ενδιαφέρον περιλαμβάνονται οι πετρελαϊκοί “κολοσσοί” Chevron-Total Energies-Exxon Mobil-Eni κ.α.

Τα θαλάσσια αυτά οικόπεδα (blocks) βρίσκονται νότια της οριοθέτησης με τη Μάλτα και δεν επεκτείνονται μέσα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα ή δυνητική ΑΟΖ. Αντίθετα, βρίσκονται νότια των ορίων που έχει χαράξει η Ελλάδα και σέβονται τη μέση γραμμή (median line)  μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας και όπως φαίνεται λαμβάνονται υπόψη τα ελληνικά νησιά.

Συμπεράσματα

Η Λιβύη έχει επιτύχει να επιλύσει ειρηνικά τις βασικές της θαλάσσιες διαφορές με τη Μάλτα. Με την Ιταλία δεν υφίσταται άμεση κρίση, αλλά εκκρεμεί τελική διμερής οριοθέτηση. Η συνεργασία Λιβύης-Μάλτας λειτουργεί ως θετικό παράδειγμα. Ωστόσο, η πρόσφατη συμφωνία με την Τουρκία επαναφέρει εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, με σημαντικές επιπτώσεις για την Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή.

Η έλλειψη σαφούς οριοθέτησης με τα πραγματικά γειτονικά κράτη δηλ. Τυνησία-Ελλάδα-Ιταλία και Αίγυπτο, παραμένει πηγή δυνητικής αστάθειας που μπορεί να καθυστερήσει την πλήρη αξιοποίηση των θαλάσσιων πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσο πιο γρήγορα καθοριστούν τα εξωτερικά όρια των κρατών αυτών, τόσο πιο εύκολη θα είναι η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων.

Η Λιβύη με αυτή τη πρόσφατη προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού ανοίγει για πρώτη φορά μετά από 18 χρόνια την πρόσβαση σε σημαντικές παράκτιες ενεργειακές περιοχές, με στόχο την προσέλκυση διεθνών εταιρειών, μέσω ανταγωνιστικών συμβολαίων EPSA V. Οι δράσεις αναμένονται να ξεκινήσουν επίσημα τέλη 2025 και μέχρι τότε καλό θα ήταν να έχουν επιλυθεί τα θέματα του Θαλάσσιου Χωροταξικού σχεδιασμού.

Επειδή το μήκος της ακτογραμμής, έπαιξε σημαντικό ρόλο στις οριοθετήσεις, καλό είναι να επαναλαμβάνουμε με κάθε ευκαιρία την έκταση της δικής μας ακτογραμμής, που είναι η μεγαλύτερη στη Μεσόγειο.

Η χώρα μας δεν πρέπει να αποδεχτεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο, αλλά θα πρέπει να αποδεχτεί την εκτέλεση εργασιών έρευνας για εντοπισμό και εξόρυξη υδρογονανθράκων από τουρκιά πλοία, εφόσον αυτά δεν εισέρχονται στα όρια της δυνητικής Ελληνικής ΑΟΖ. Χωρίς καθυστέρηση θα πρέπει να κλείσουμε τους κόλπους στο Κρητικό Πέλαγος, με Ευθείες Γραμμές Βάσης, να καθιερώσουμε Χωρική Θάλασσα 12νμ και μετά να ανακηρύξουμε ΑΟΖ καταθέτοντας τα εξωτερικά της όρια στον ΟΗΕ. Μετά από αυτά θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις συνομιλίες με τη Λιβύη για τη χάραξη των Θαλασσίων Ζωνών.