Τα νομικά ζητήματα της τροπολογίας Πλεύρη

Ειδικότερα, η σκληρή γραμμή, που η κυβέρνηση επέλεξε να ακολουθήσει, εκφράστηκε μέσω τροπολογίας, που κατατέθηκε εσπευσμένα στη Βουλή, έπειτα από την ανακοίνωση των μέτρων δια του στόματος του ίδιου του πρωθυπουργού, και η οποία υπερψηφίστηκε με 177 ψήφους “υπέρ”, 74 “κατά” και 42 “παρών”. Στην εν λόγω τροπολογία προβλέπεται η αναστολή της υποβολής αιτήσεων χορήγησης ασύλου όσων φθάνουν στην Ελλάδα παράνομα από τη Βόρειο Αφρική με πλωτά μέσα, καθώς και η επιστροφή των ατόμων αυτών, χωρίς καταγραφή στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής.

Παράλληλα, προαναγγέλθηκε η δημιουργία μίας ή και δεύτερης κλειστής Δομής στη Κρήτη, προκειμένου να εναποτεθούν οι εκατοντάδες που εισέρχονται στη χώρα. Μετά την ολοκλήρωση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, ακολουθεί σύσκεψη για τα επόμενα βήματα της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, η οποία πραγματοποιείται στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, υπό τον υπουργό, κ. Θάνο Πλεύρη.

Ωστόσο, η σκληρή αυτή πολιτική, την ορθότητας της οποίας δεν εξετάζουμε στο παρόν άρθρο, προσκρούει στη νομική πραγματικότητα και στις συμβατικές υποχρεώσεις της Ελλάδας, που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις, τις οποίες έχει προσυπογράψει, και εκ της θέσεως της στην Ευρώπη.

Οι νομικές δεσμεύσεις

Εν προκειμένω, λοιπόν, σχετικά με την πρόβλεψη για αναστολή κατάθεσης του αιτήματος ασύλου και επιστροφή, άνευ καταγραφής, στις χώρες καταγωγής ή προέλευσης, τίθενται τα εξής ζητήματα, συνοπτικώς αναφερόμενα:

• Απαγόρευση μαζικών απελάσεων

Με το τέταρτο άρθρο του 4ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) “περί της αναγνώρισης ορισμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών πέραν αυτών που ήδη περιλαμβάνονται στη Σύμβαση και στο πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο σε αυτήν” σε συνδυασμό με το άρθρο 33 παρ. 1 της Σύμβασης της Γενεύης για του Πρόσφυγες του 1951, απαγορεύεται ρητά η ομαδική απέλαση αλλοδαπών προσώπων.

Καθοριστικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί μία απέλαση ως “ομαδική” είναι η αποβολή από την επικράτεια μίας χώρας μίας ομάδας ανθρώπων, ανεξαρτήτως αριθμού, χωρίς να δίνεται η δυνατότητα υποβολής αιτήματος ασύλου, το οποίο κρίνεται εξατομικεύμενα. Σκοπός της συγκεκριμένης διάταξης είναι η δημιουργία ενός προστατευτικού πλέγματος ασφαλείας υπέρ των αλλοδαπών προσώπων και της πιθανής κρατικής άρνησης ή παράλειψης αξιολόγησης της ατομικής κατάστασης του κάθε προσώπου.

Ακριβώς δηλαδή ότι ισχύει εν προκειμένω. Επομένως, η απομάκρυνση των εκατοντάδων που εισέρχονται στη χώρα, άνευ δυνατότητας εξέτασης της κάθε περίπτωσης, στα πλαίσια της διαδικασίας ασύλου, όπως προβλέπει η τροπολογία, προσκρούει σε βασικές αρχές, από τις οποίες δεσμεύεται και η χώρα μας.

• Επιστροφή στις χώρες καταγωγής: Αρχή της μη επαναπροώθησης

Η αρχή της μη επαναπροώθησης (non-refoulement principle) υφίσταται στο διεθνές δίκαιο από το 1933 ως εθιμικός κανόνας του διεθνούς δικαίου και εν συνεχεία αποτυπώθηκε στο άρθρο 33 παρ.1 της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, το οποίο ορίζει πως κανένα πρόσωπο δεν θα επιστρέφεται σε μία χώρα, στην οποία κινδυνεύει να υποστεί βασανιστήρια, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία, εξαιτίας της φυλής του, της εθνικότητας του, της θρησκείας του, του γεγονότος ότι ανήκει σε μία συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή των πολιτικών του πεποιθήσεων.

Από τη διατύπωση της διάταξης, η οποία σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 28 παρ. 1) έχει υπερνομοθετική ισχύ, προκύπτει ερμηνευτικά ότι εφαρμόζεται τόσο πριν, όσο και μετά τη χρονική στιγμή της κτήσης της προσφυγικής ιδιότητας. Η διάταξη προστατεύει δυνητικά τα άτομα ακόμη και προτού εισέλθουν στο έδαφος του κράτους υποδοχής, πολλώ δε μάλλον όταν έχουν ήδη εισέλθει και βρίσκονται στην επικράτεια του κράτους, όπως εν προκειμένω.

Η εφαρμογή της αρχής περιορίζεται μόνον σε δύο συγκεκριμένες, περιοριστικώς αναφερόμενες περιπτώσεις, σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 33, ήτοι όταν υπάρχει επικινδυνότητα για την ασφάλεια του κράτους και όταν έχει τελεσιδικήσει δικαστική απόφαση εις βάρος του προσώπου για διάπραξη σοβαρού αδικήματος. Και οι δύο ανωτέρω περιορισμοί κρίνονται βέβαια εξατομικευμένα και χρήζουν ειδικής αιτιολόγησης.

Επομένως, η πρόβλεψη της τροπολογίας για απομάκρυνση των προσώπων που εισέρχονται στην Ελλάδα, αθρόα τις τελευταίες εβδομάδες, και προέρχονται κυρίως από χώρες, όπως το Σουδάν, που μαστίζεται από τις εμφύλιες συγκρούσεις, δημιουργώντας για τα άτομα αυτά ένα προσφυγικό προφίλ, προσκρούει στην αρχή της μη επαναπροώθησης, η οποία είναι απόλυτη και τυγχάνει καθολικής εφαρμογής.

• Επιστροφή στη χώρα προέλευσης: Απουσία συμφωνίας επανεισδοχής με τη Λιβύη

Προκειμένου να καταστεί εφικτό να επιστραφεί ένα πρόσωπο στη χώρα προέλευσης (όπως και καταγωγής), θα πρέπει μεταξύ άλλων προϋποθέσεων, να υφίσταται και σχετική συμφωνία επανεισδοχής. Οι συμφωνίες αυτές είναι διμερείς ή πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις με τις οποίες τα συμβαλλόμενα κράτη αποδέχονται την επιστροφή σε αυτά τόσο πολιτών του ιδίου κράτους, όσο και πολιτών τρίτων χωρών, που διήλθαν τα σύνορά τους παράτυπα και εισήλθαν σε ένα άλλο συμβαλλόμενο κράτος.

Ωστόσο, εν προκειμένω, τέτοια διακρατική συμφωνία επανεισδοχής με τη Λιβύη, ως χώρα προέλευσης των ροών, δεν υφίσταται μέχρις στιγμής. Επομένως, δεν υπάρχει και τρόπος πρακτικά και νόμιμα, οι εισερχόμενοι στην ελληνική επικράτεια να επιστραφούν στη χώρα προέλευσης, τη Λιβύη.

Συμπέρασμα

Βάσει των ανωτέρω νομικών δεσμεύσεων, στις οποίες υπόκειται η χώρα μας, οι θεσπισθείσες διατάξεις της τροπολογίας, τίθεται υπό μία κριτική παρακολούθηση. Σαφώς, οι δεσμεύσεις αυτές, αναλήφθηκαν σε συγκεκριμένες περιόδους και με τα τότε γνωστά δεδομένα και δεν δοκιμάστηκαν σε συνθήκες ακραίας πίεσης, εξαιρουμένων των κρίσεων 2015-16 και 2020. Μένει να φανεί εάν η εν γένει στροφή σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, καθώς και οι κοινωνικές προεκτάσεις του φαινομένου, που διαφαίνονται, θα επηρεάσουν και θα προκαλέσουν την κατάργηση εν τοις πράγμασι όσων μέχρι σήμερα θεωρούνταν κεκτημένα.

 

---

 

Η Εύα Γιαλίδη είναι δικηγόρος