Τουρκία και Λιβύη χαράσσουν την “Γαλάζια Πατρίδα”

Η ρηματική διακοίνωση της Λιβύης κατατέθηκε στις 27 Μαΐου στον ΟΗΕ και δημοσιεύθηκε επισήμως την 1η Ιουλίου και βαδίζει ακριβώς στα βήματα της Τουρκίας και στην βάση του παράτυπου μνημονίου. Η Λιβύη χαρακτηρίζει παράνομη την συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου για την ανακήρυξη ΑΟΖ στο Ιόνιο, όπως και τον ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό. Υποστηρίζει ότι η ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία «παραβιάζει την λιβυκή υφαλοκρηπίδα».

Η Λιβύη απορρίπτει τις υπεράκτιες παραχωρήσεις Ελλάδας και Αιγύπτου στην Μεσόγειο Θάλασσα και καταγγέλλει τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί από ξένες εταιρείες στα ελληνικά Οικόπεδα νοτιοανατολικά της Κρήτης, τον διαγωνισμό για τα Οικόπεδα νότια της Κρήτης, όπως και τις αντίστοιχες δραστηριότητες της Αιγύπτου. Ζητά από τις δύο χώρες να ανακαλέσουν όλες τις δραστηριότητες και έρευνες για υδρογονάνθρακες, μέχρις ότου επιλυθούν… οι διαφορές!

Επιπλέον, ισχυρίζεται (όπως η Τουρκία) ότι η Μέση Γραμμή πρέπει να οριστεί μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών με την Ελλάδα, πως τα νησιά δεν έχουν αυτομάτως πλήρη επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες και ότι για τον καθορισμό της μέσης γραμμής θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η λιβυκή νομοθεσία (που μεταξύ άλλων στηρίζεται στο “κλείσιμο” του Κόλπου της Σύρτης) αλλά και το παράτυπο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Μάλιστα, η Λιβύη δηλώνει ότι είναι πρόθυμη για διάλογο επί των θαλασσίων ζωνών, ακόμα και για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όμως, ζητώντας ουσιαστικά το συνυποσχετικό να περιλαμβάνει την αποδοχή του τουρκολιβυκού μνημονίου.

Να σημειωθεί ότι η Ελλάδα είχε αποπειραθεί να καταλήξει σε συμφωνία οριοθέτησης με το καθεστώς του Μουαμάρ Καντάφι. Η προσπάθεια εκείνη είχε ναυαγήσει, επειδή η Λιβύη έκλεισε παρανόμως τον Κόλπο της Σύρτης, ενέργεια την οποία επικαλούνται και σήμερα οι Λίβυοι, όπως προαναφέραμε.

Ακτινογραφία του τουρκολιβυκού μνημονίου 

Την όποια προσδοκία είχε ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, επισκεπτόμενος την Τρίπολη, για προοπτική διαλόγου επί των θαλασσίων ζωνών, ήρθε να διαψεύδει εκκωφαντικά η λιβυκή διακοίνωση, φέρνοντας και πάλι στο προσκήνιο το παράτυπο μνημόνιο που έχει υπογράψει με την Άγκυρα. Αυτό είχε υπογραφεί από τον τότε πρωθυπουργό Φάγεζ αλ-Σάρατζ, κατά την επίσκεψη του στην Κωνσταντινούπολη, ενώ οι δυνάμεις του Χαφτάρ πολιορκούσαν την λιβυκή πρωτεύουσα, όπου έδρευε η κυβέρνηση του πρώτου (και εδρεύει η σημερινή αναγνωρισμένη κυβέρνηση υπό τον Ντμπεϊμπά). Είχε συνοδευτεί και από μία άλλη συμφωνία που επέκτεινε την συνεργασία Άγκυρας-Τρίπολης στον στρατιωτικό τομέα, την οποία έκτοτε η Τρίπολη έχει αναβαθμίσει με άλλες συμφωνίες

Το τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι ένα κείμενο πέντε σελίδων, γραμμένο σε τρεις γλώσσες: Τουρκικά, αραβικά και αγγλικά. Σύντομο και περιεκτικό θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς. Ο όρος που υιοθετήθηκε επίσημα είναι «μνημόνιο κατανόησης». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για συμφωνία. Είναι σαφές ότι ο λόγος που η συμφωνία δεν ονομάστηκε συμφωνία είναι ακριβώς για να μην απαιτείται η κύρωσή της από το λιβυκό Κοινοβούλιο, το οποίο δε ελέγχει η Τρίπολη, αλλά η κυβέρνηση της Βεγγάζης. Ο λόγος, όμως, που δεν είναι μνημόνιο, αλλά συμφωνία είναι επειδή περιλαμβάνει δεσμευτικές διατάξεις και εσωτερικές διαδικασίες επικύρωσης. Αυτό είναι κάτι που προβλέπεται μόνο σε συμφωνίες.

Η Άγκυρα είχε προετοιμάσει το έδαφος για τη συμφωνία οριοθέτησης, αποστέλλοντας επιστολή στον ΟΗΕ, με την οποία κοινοποιούσε τις συντεταγμένες της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, έτσι όπως αυθαίρετα την προσδιορίζουν οι Τούρκοι. Προηγήθηκαν οι χάρτες που είχε παρουσιάσει τον Νοέμβριο του 2018 στην λιβυκή κυβέρνηση, ο τότε Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, σύμφωνα με τους οποίους η Ελλάδα έχει “υφαρπάξει” 39.000 τ. χλμ. από την υφαλοκρηπίδα της Λιβύης, το Καστελλόριζο δεν έχει δικαιώματα στη θαλάσσια περιοχή που το περικλείει και οι ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου δεν τέμνονται μεταξύ τους.

Η συμφωνία οριοθέτησης με την αναγνωρισμένη λιβυκή κυβέρνηση έχτισε ουσιαστικά το δόγμα για τη “Γαλάζια Πατρίδα”, καθώς, η Τουρκία επιδιώκει την “κατάργηση” της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας και στην Ελλάδα του συμπλέγματος του Καστελλόριζου, της Ρόδου, της Καρπάθου, της Κάσου και της Κρήτης!

Το κείμενο αποτελείται από ένα προοίμιο και έξι σύντομα άρθρα. Με αυτά οριοθετούνται οι θαλάσσιες ζώνες των δύο χωρών. Στο κείμενο γίνεται ρητή αναφορά στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ, παρ’ ότι η Τουρκία δεν έχει ανακηρύξει μέχρι σήμερα ΑΟΖ στο Αιγαίο ή στη Μεσόγειο, προφανώς για να μην ανακηρύξει ΑΟΖ και η Ελλάδα. Έχει βέβαια υφαλοκρηπίδα, την οποία δεν χρειάζεται ένα κράτος να ανακηρύξει. Με το μνημόνιο εμμέσως ανακηρύσσεται ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όμως, ενώ στη Μαύρη Θάλασσα  η Τουρκία δημιούργησε ΑΟΖ με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, στην Ανατολική Μεσόγειο αγνοεί τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία προβλέπει ρητά ότι όποιο νησί διαθέτει ακόμα και στοιχειώδη οικονομική ζωή διαθέτει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, η δε Λιβύη την υπέγραψε το 1984 και την κύρωσε αργότερα. Όμως, και η Τουρκία δεσμεύεται από αυτήν, επειδή μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν επικυρώθηκε από τον αναγκαίο αριθμό των 60 χωρών, αποτελεί διεθνές δίκαιο.

Η “συνοριακή γραμμή” Τουρκίας-Λιβύης

Η οριοθέτηση που κάνει το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης είναι παντελώς αυθαίρετη και παραβιάζει κατάφωρα το Δίκαιο της Θάλασσας, επειδή δεν αναγνωρίζει στα νησιά υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Τους αναγνωρίζει μόνο χωρικά ύδατα 6 μιλίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τόσο η Τουρκία, όσο και η Λιβύη, να οικειοποιούνται ελληνικές θαλάσσιες ζώνες από τον άξονα Καστελλόριζο-Ρόδος-Κάρπαθος-Κάσος-Κρήτη.

Η συμφωνία καθορίζει μία συνοριακή γραμμή Τουρκίας-Λιβύης μήκους 19 μιλίων που ορίζεται από δύο σημεία. Το πρόβλημα δεν είναι το μήκος του ορίου, αλλά το σημείο στο οποίο βρίσκεται. Έχει τοποθετηθεί σε απόσταση 182 μιλίων από τις τουρκικές ακτές. Από αυτή τη συνοριακή γραμμή, η Κρήτη απέχει 43 μίλια.

Η οριοθέτηση αυτή είναι παράνομη, επειδή στηρίχτηκε στον ισχυρισμό ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ, ο οποίος παραβιάζει το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως προαναφέραμε. Το διεθνές δίκαιο ορίζει ότι για να γίνει θαλάσσια οριοθέτηση πρέπει να υπάρχει γειτνίαση των περιοχών. Οι ακτές δύο κρατών πρέπει να είναι είτε παρακείμενες είτε αντικείμενες. Οι ακτές απέναντι στη Λιβύη είναι οι νότιες ακτές της Κρήτης όχι της Τουρκίας.

Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ

Πριν εξηγήσουμε τι είναι η αρχή της μέσης γραμμής, ας θυμηθούμε τους όρους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Η υφαλοκρηπίδα είναι γεωφυσική έννοια. Αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα (κλίση 30-45 μοιρών). Με άλλα λόγια, είναι ο θαλάσσιος βυθός πέρα από τα χωρικά ύδατα ενός κράτους, στην περίπτωση της Ελλάδας πέρα από τα 6 μίλια (όλα σχεδόν τα υπόλοιπα παράκτια κράτη έχουν επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια, όπως έχουν δικαίωμα από το Δίκαιο της Θάλασσας).

Η υφαλοκρηπίδα είναι σημαντική, λόγω του γεγονότος ότι η τεχνολογία επιτρέπει την εκμετάλλευση υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικό δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τέτοια κοιτάσματα στην υφαλοκρηπίδα του.

Η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη κατοχυρώθηκε με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Εκτείνεται το πολύ μέχρι τα 200 μίλια προς την ανοικτή θάλασσα. Στην περίπτωση της Μεσογείου, λόγω του κλειστού χαρακτήρα της δεν υπάρχουν τέτοιες αποστάσεις. Στην ΑΟΖ του ένα παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικό δικαίωμα να εκμεταλλεύεται υποθαλάσσια κοιτάσματα (υφαλοκρηπίδα), τον βυθό (π.χ. φύκια ή και υδρίτες μεθανίου), τη στήλη του θαλάσσιου ύδατος (αλιεία), αλλά και την επιφάνεια της θαλάσσης. Στην ΑΟΖ του ένα κράτος μπορεί να κατασκευάσει ακόμα και τεχνητές νησίδες, καθώς και εγκαταστάσεις για την εκμετάλλευση της ενέργειας από τα κύματα.

Αρχές οριοθέτησης

Η οριοθέτηση της ΑΟΖ πραγματοποιείται όταν το κράτος την ανακηρύξει, εκτός εάν εμπλέκονται παρακείμενα (όμορα) ή παρακείμενα (γεωγραφικά αντικριστά) κράτη, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία στο Αιγαίο. Τότε, απαιτείται συμφωνία διμερούς οριοθέτησης. Στην περίπτωση που υπάρχει διαφορά αυτή μπορεί να λυθεί με παραπομπή της σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Η αρχή της μέσης γραμμής είναι ο βασικός κανόνας οριοθέτησης και της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (όπως και των χωρικών υδάτων σε θαλάσσια στενά) μεταξύ κρατών. Σύμφωνα με αυτή την αρχή το όριο είναι τα σημεία στη θάλασσα που απέχουν ίση απόσταση από τις εκατέρωθεν στεριές (χερσαίες και νησιώτικες). Το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει ως συμπληρωματική αρχή οριοθέτησης και την αρχή της αναλογικότητας, η οποία λαμβάνει υπόψη το μέγεθος της εκατέρωθεν στεριάς, καθώς και τη γεωγραφική διαμόρφωση.

Η Τουρκία υποστηρίζει ότι η οριοθέτηση δεν μπορεί να γίνει με βάση την αρχή της μέσης γραμμής αλλά της «δίκαιης κατανομής». Επικαλείται την αρχή της ευθυδικίας, η οποία επιτρέπει σε δύο γειτνιάζοντα παράκτια κράτη να οριοθετήσουν την υφαλοκρηπίδα τους κατά τρόπο που θεωρούν πιο δίκαιο από την αρχή της μέσης γραμμής, λόγω ειδικών συνθηκών που επικρατούν στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή. Η Τουρκία έχει πιαστεί από αυτή τη δυνατότητα για να αμφισβητήσει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, ισχυριζόμενη ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, με την Λιβύη να ακολουθεί.

Το μνημόνιο δημιουργεί “τουρκική λίμνη”

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης. Δεδομένου ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για συμφωνία με δεσμευτικό χαρακτήρα, αυτή πρέπει να κυρωθεί και από τις δύο πλευρές, προκειμένου να τεθεί σε ισχύ. Η τουρκική Εθνοσυνέλευση με διαδικασία εξπρές κύρωσε το μνημόνιο-συμφωνία. Το λιβυκό Κοινοβούλιο δεν το έχει πράξει. Ως γνωστόν στην Λιβύη υπάρχουν δύο αντίπαλα στρατόπεδα, συνέπεια του εμφυλίου πολέμου: Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση που εδρεύει στην Τρίπολη και η κυβέρνηση της Βεγγάζης, υπό τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, η οποία ελέγχει το Κοινοβούλιο.

Όμως, ενώ προηγουμένως η Βεγγάζη απέρριπτε το μνημόνιο, πλέον έχει ορίσει Επιτροπή που θα εξετάσει την κύρωση του. Την ίδια στιγμή, η τουρκική επιρροή όλο και διευρύνεται στην Ανατολική Λιβύη, παρόλο που στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου η Τουρκία μετείχε σε “πόλεμο δια αντιπροσώπων με τις δυνάμεις του Χαφτάρ, τον οποίο αποκαλούσε «πραξικοπηματία». Δημοσιεύματα δε ότι η Αίγυπτος προσδοκά στον Τραμπ(!) να μην επικυρώσει η πλευρά Χαφτάρ το τουρκολιβυκό, αλλά και η στάση του τελευταίου στον εμφύλιο του Σουδάν (όπου υποστηρίζει τους παραστρατιωτικούς του RSF και όχι τις ένοπλες δυνάμεις του στρατηγού Μπουρχάν που στηρίζει το Κάιρο) δείχνουν έχει περιορίσει την εξάρτηση του από το καθεστώς Σίσι.

Τουρκία και Λιβύη επιδιώκουν νομικό τετελεσμένο με το τουρκολιβυκό, αν και μεγάλες δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, οι χώρες της ΕΕ, αλλά και χώρες της περιοχής, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ θεωρούν το μνημόνιο-συμφωνία παράνομο που δεν παράγει νομικό αποτέλεσμα. Το ίδιο και η Ρωσία, που αποτελεί σύμμαχο του Χαφτάρ και φαίνεται να λειτούργησε παρασκηνιακά προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα του με την Τουρκία.

Με το παράνομο μνημόνιο-συμφωνία, Τουρκία και Λιβύη δεν επιδιώκουν μόνο να οικειοποιηθούν πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων που βρίσκονται εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, όπως αυτή ορίζεται από την αρχή της μέσης γραμμής και να εξοβελίσουν τις ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται νότια και νοτιανατολικά της Κρήτης. Η Τουρκία αποσκοπεί και στο να αποκόψει την Ελλάδα από την Κύπρο, δημιουργώντας ανάμεσά τους μία τουρκική «λίμνη». Αφαιρείται από το τόξο των ελληνικών νησιών Καστελλόριζο-Ρόδος-Κάρπαθος-Κάσος-Κρήτη η προς ανατολάς υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ τους.

Το μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης είναι προσπάθεια αρπαγής μεγάλης θαλάσσιας έκτασης, που σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας ανήκει στη δικαιοδοσία της Ελλάδας, αλλά και μέρους της αιγυπτιακής, όπως θρασύτατα δηλώνει η Λιβύη στην ρηματική διακοίνωση της…