Μία ακόμα πισώπλατη μαχαιριά στα αρχαία ελληνικά

Οι φιλόλογοι αντιδρούν και για καθαρά επαγγελματικούς λόγους, αλλά και γιατί οι περισσότεροι αγαπούν το αντικείμενό τους, που το θεωρούν πολύτιμο για τις νέες γενιές. Ομως  η πικρή αλήθεια είναι ότι εδώ και δεκαετίες το μάθημα των αρχαίων ελληνικών εξαφανίζεται σταδιακά από την προτεραιότητες των υπουργείων Παιδείας. Δεν είναι το πρώτο χτύπημα “κάτω απ΄ τη μέση” και το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνον στις ώρες διδασκαλίας, αλλά και στον τρόπο.

«Τα αρχαία διδάσκονται με στρεβλό τρόπο και λίγες ώρες σε γυμνάσιο και λύκειο. Μας έρχονται στο Πανεπιστήμιο παιδιά που έγραψαν πέντε στα αρχαία και με πολύ χαμηλή βαθμολογία σε όλα. Αναγκαζόμαστε να προσαρμοστούμε στο επίπεδο των μαθητών που πλέον είναι φοιτητές και κατεβάζουμε αναγκαστικά κι εμείς τον πήχη στα πανεπιστήμια. Τα αρχαία δεν μαθαίνονται στα 18 και στα 20 που θα έρθει ο άλλος στο Πανεπιστήμιο, οπότε τους βάζεις εύκολες εργασιούλες και στο τέλος απλά τους περνάς, γιατί διαφορετικά θα πρέπει απλούστατα να κόψεις σχεδόν το 90%“, είπε στο slpress καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, που δεν  θέλει να δημοσιευθεί το όνομά του.

Καθηγητής λυκείου, που επίσης δεν θέλει να μιλήσει επώνυμα, συμπληρώνει το παζλ της αμάθειας και όχι απλά ημιμάθειας: «Όλα γίνονται λάθος εδώ και πολλά χρόνια», είπε. «Στο γυμνάσιο τους έχουν ένα σωρό ώρες στα αρχαία ελληνικά, αλλά ο τρόπος διδασκαλίας είναι λανθασμένος, τα παιδιά δεν παίρνουν τις βάσεις, δεν μαθαίνουν στην ουσία τη γλώσσα. Φτάνουν στο λύκειο, όπου οι ώρες είναι λίγες, χωρίς να καταλαβαίνουν γρι από αρχαίο κείμενο, γραμματική και συντακτικό ή λεξιλόγιο. Στα 15 τι να τους μάθεις με πέντε ώρες την εβδομάδα; Υπάρχει η πίεση των λίγων ωρών και μια “γραμμή” πολιτισμική κυρίως, με τους διδάσκοντες να επιμένουν κυρίως σε νοήματα και συμπαρομαρτούντα, χωρίς να μένουν στην εκμάθηση της γλώσσας. Μαθήτριά μου πέρασε στη Φιλολογία και δεν ξέρει να κλίνει το “ειμί”. Θα το μάθει στα 20; Κι αν το μάθει αυτό ή και το “έχω” και ίσως καμιά δεκαριά βασικά, φτάνουν αυτά για να γίνει καθηγήτρια; Όχι βέβαια. Αλλά θα γίνει.»

Ο ίδιος επισημαίνει και το πρόβλημα ότι «η μόνη τραγωδία που διδάσκεται είναι η Αντιγόνη -κόψανε και τον Οιδίποδα. Επίσης στη Γ Λυκείου θα αφήσουν μόνο Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ενώ το πρόγραμμα σπουδών είχε όλη την εξέλιξη των φιλοσόφων -και Νεοπλατωνικούς και Επικούρειους. Τώρα κουτσά-στραβά θα αναμασούν όλοι αυτούς τους δύο -τελεία και παύλα. Υπάρχει από την πλευρά του κράτους μεγάλη περιφρόνηση προς τις ανθρωπιστικές σπουδές».

Η πρόταση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) προς το υπουργείο Παιδείας για μείωση των ωρών διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών στην Α΄ Λυκείου προκάλεσε τις αντιδράσεις των φιλολόγων και των αποφοίτων Φιλολογίας του ΑΠΘ, γιατί κατά κανόνα οι προτάσεις του περνούν μόνον από τυπική έγκριση και δεν απορρίπτονται. Αυτό σημαίνει ότι τελικά τα αρχαία ελληνικά θα δώσουν από το υστέρημά τους μια ώρα για “οικονομικά” στην Α Λυκείου.

Αντιδρούν οι φιλόλογοι 

Ο Σύλλογος Αναπληρωτών Φιλολόγων (ΣΑΦ) καλεί τους προέδρους των πανεπιστημιακών τμημάτων Φιλολογίας σε συντονισμένη κινητοποίηση έναντι της εισήγησης του ΙΕΠ προκειμένου να αποτρέψουν μια τέτοια απόφαση από την πλευρά του υπουργείου Παιδείας. Οι φιλόλογοι και γενικότερα η εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και τα πανεπιστήμια έχουν κατά καιρούς εκφράσει την έντονη αντίθεσή τους για συστηματική υποβάθμιση των ανθρωπιστικών μαθημάτων στα δημόσια σχολεία  τονίζοντας ότι «αυτό έχει οδηγήσει τα ελληνόπουλα στη μειωμένη αναγνωστική κατανόηση, στη δυσκολία άρθρωσης λόγου και επιχειρηματολογίας, στην περιορισμένη ιστορική ερμηνευτική ικανότητα, αλλά και στην απώλεια της σύνδεσης με τα θεμελιώδη ρεύματα της ευρωπαϊκής και ελληνικής σκέψης.»

Η ένσταση των φιλολόγων επικεντρώνεται στο ότι το ΕΙΠ θέλει να μειώσει τις πέντε εβδομαδιαίες ώρες σε τέσσερις στην Α΄Λυκείου. «Τελικά ποιος αποφασίζει για τη διδακτέα ύλη στο ελληνικό σχολείο; Όσο φαίνεται, μόνον κατ’ επίφαση οι ειδικοί και σίγουρα όχι έπειτα από συζητήσεις και σχεδιασμό βάσει επιστημονικών και παιδαγωγικών κριτηρίων», συμπληρώνουν σε ανακοίνωση και το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ “Φιλόλογος” για την προτεινόμενη μείωση.

Να αναφέρουμε ότι αντίστοιχα στην Β Λυκείου οι ώρες διδασκαλία είναι δύο για τους “θετικούς” και πέντε για όσους είναι στην θεωρητική κατεύθυνση. Στην Γ Λυκείου τα αρχαία εξαφανίζονται πλήρως από όσους έχουν επιλέξει άλλες κατευθύνσεις και γίνονται έξι ώρες μάθημα μόνον σε όσους επιλέγουν τις θεωρητικές σχολές.

Όμως, όπως επεσήμαναν και εκείνοι με τους οποίους μιλήσαμε, αυτές οι πέντε- έξι ώρες δεν αρκούν, γιατί η διδασκαλία πρέπει να συμπιεστεί, όμως είναι και επιλογή να δίνεται βαρύτητα στα πολιτιστικά στοιχεία των κειμένων και όχι στην γλώσσα καθ’ αυτή.

Τί λένε οι εκπαιδευτικοί 

Οι εκπαιδευτικοί χρόνια τώρα επισημαίνουν ότι όχι μόνο τα Αρχαία αλλά και μαθήματα όπως η Γλώσσα,  η Λογοτεχνία, η Ιστορία και η Φιλοσοφία δεν είναι απλώς διδακτικά αντικείμενα, αλλά πεδία μάθησης που συμβάλλουν καθοριστικά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και αποτελούν τον πυρήνα της εθνικής μας ταυτότητας, καθώς και της διαμόρφωσης της ηθικής των νέων ανθρώπων.

Σε επιστολή που είχαν στείλει προς την υπουργό Παιδείας κυρία Ζαχαράκη, οι αναπληρωτές Φιλόλογοι επεσήμαιναν ότι «σε αντίθεση με την Ελλάδα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία, Φινλανδία) προχωρούν σε ενίσχυση του ανθρωπιστικού τομέα στο σχολείο, αναγνωρίζοντας ότι η ψηφιακή και επιστημονική πρόοδος δεν μπορεί να νοηθεί αποκομμένη από την γλωσσική επάρκεια και την πολιτισμική ταυτότητα (Council of Europe, Competences for Democratic Culture, 2018). Στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, επενδύουν στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, διατηρώντας ή και ενισχύοντας τη διδασκαλία της Μητρικής Γλώσσας, της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας. Εκεί αναγνωρίζεται πως η τεχνολογική πρόοδος και η επιστημονική εξειδίκευση δεν ακυρώνουν τη σημασία της κλασικής παιδείας — αντιθέτως, προϋποθέτουν την ύπαρξή της για την καλλιέργεια υπεύθυνων, στοχαστικών και κοινωνικά ενεργών πολιτών».

Πέρα από αυτό που αναφέρουν οι φιλόλογοι, στην Ελλάδα καταντήσαμε πλέον, αρχαία τραγωδία από το πρωτότυπο να μπορεί να διαβάσει μόνον ο πτυχιούχος φιλόλογος -και όχι πάντα…. Τα δε ομηρικά έπη, μόνον από μεταφράσεις διαβάζονται πλέον ακόμα και από άτομα που κουτσομάθανε τα αρχαία. Ενας φιλόλογος που δεν αγαπάει τα αρχαία, μου είπε φιλικά: «Μα δεν χρειάζεται να ξέρεις αρχαία για να διαβάσεις Όμηρο και Σοφοκλή, υπάρχουν τόσο πιο προσιτές και όμορφες μεταφράσεις». Και θυμήθηκα ότι στο σχολείο μας μάλωναν αν μας ξέφευγε η λέξη “μετάφραση”. «Μετάφραση λέμε μόνο τα νεοελληνικά κείμενα από ξένες γλώσσες, για τη γλώσσα μας χρησιμοποιούμε την λέξη “απόδοση”» δίδασκαν οι καθηγητές και ομονοούσαν οι εκδότες. Τότε…