Η δεύτερη αυτοκτονία της Ευρώπης

Πολλοί αναλυτές θεωρούν τη δουλικότητα της Ευρώπης δεδομένη, τόσο που υποστηρίζουν πως δεν αξίζει να την παίρνει κανείς στα σοβαρά. Αποδίδουν την εξέλιξη αυτή στην εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η εξάρτηση στην οικονομία, στην ασφάλεια και τη γεωοικονομική παρουσία της Ευρώπης στον υπόλοιπο πλανήτη δεν είναι τέτοια, συγκριτικά πάντα με άλλες χώρες και περιοχές, που να δικαιολογεί τόση δουλικότητα.

Τα περισσότερα μέλη των BRICS, και υποψήφια και συνεργαζόμενα μέλη τους, δεν ακολουθούν την Κίνα ή τη Ρωσία. Ανήκουν στην κατηγορία των χωρών που ασκούν μια πολιτική που οι Χιλιανοί Fortin, Heine και Ominami αποκαλούν Ενεργητική μη-Ευθυγράμμιση (ΑΝΑ). Δεν κοντράρουν ευθέως ή ακολουθούν τυφλά μια υπερδύναμη, ούτε είναι αναβίωση του Κινήματος των Αδεσμεύτων. Χετζάρουν (hedge) γεωπολιτικά. Η επιτυχία των BRICS οφείλεται στο ότι δεν επεδίωξαν μια ομαδοποίηση ακολούθων αλλά τη συνεργασία όσων χετζάρουν. Η ίδια η Ινδία, από τα ιδρυτικά τους μέλη, είναι ο ορισμός του hedging σε μεγάλη κλίμακα. Το ίδιο κάνουν δεκάδες χώρες εντός και εκτός BRICS.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρα σαφώς προσανατολισμένη στη Δύση, έγινε μέλος των BRICS, διατηρεί άριστες σχέσεις με τη Ρωσία. Έχει τις πιο στενές σχέσεις με το Ισραήλ από τις αραβικές χώρες αλλά ανοίγεται στην Τουρκία. Η Τουρκία χώρα του ΝΑΤΟ ανέπτυξε σχέσεις με τη Ρωσία. Το Βιετνάμ σε άριστες σχέσεις με τη Ρωσία, προκειμένου να αντιμετωπίσει το γειτονικό της γίγαντα ανέπτυξε σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η ίδια η Ρωσία, ένας πυλώνας του μεγάλου τριγώνου ΗΠΑ-Κίνα-Ρωσία, αν δεν ήταν η επιθετικότητα της Δύσης, θα προτιμούσε το δίχως άλλο να χετζάρει τους κινδύνους από τη διαφορά μεγέθους με την Κίνα με περισσότερες σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη Δύση, ή και το ανάποδο.

Το «Πρώτα η Αμερική» οδηγεί σε «Λιγότερη», πλην Ευρώπης

Δεν είναι μόνο η διεθνής Ακροδεξιά που παίρνει παράδειγμα από τον Τραμπ. Το America First αν διαβαστεί ανάποδα για κάθε χώρα σημαίνει την απαλλαγή από ιδεολογικά σύνδρομα και υπερβολικές γεωπολιτικές δεσμεύσεις από το παρελθόν και την αντιγραφή του «Πρώτα η Χώρα μου». Έτσι ο τραμπισμός δεν οδηγεί μόνο σε ευθέως αντι-Τραμπ ανατροπές όπως στην ανέλπιστη νίκη των Φιλελεύθερων στον Καναδά.

Οδήγησε επίσης στη νίκη του Λι Τζάε Μουνγκ στη Νότια Κορέα, πρώην αριστερόστροφο (για τα νοτιοκορεατικά δεδομένα), που εξελέγη όμως ως «Τραμπ της Νότιας Κορέας», και η εκλογή του σημαίνει περισσότερη αναζήτηση ισορροπιών ανάμεσα σε ΗΠΑ, Κίνα και Βόρεια Κορέα και λιγότερη ευθυγράμμιση στις επιθυμίες των ΗΠΑ, σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο.

Στην Ευρώπη η αναζήτηση περισσότερης «εγωιστικής» ισορροπίας μονοπωλείται από την Ακροδεξιά κάθε είδους (πεδίο σχεδόν χρεοκοπίας μιας άνευ όρων ευρωπαϊστικής Αριστεράς). Από ταυτόχρονα φιλο-Τραμπ και φιλορωσικές δυνάμεις σε ανατολική Ευρώπη, σκέτα φιλοαμερικανικές, αντιρωσικές και ολίγον αντιευρωπαϊκές δυνάμεις (Πολωνία), μέχρι ανοιχτά αντιευρωπαϊκές (Γερμανία, Γαλλία). Είναι το «λιγότερη Ευρώπη» και όχι το «Πρώτα η Ευρώπη» που ενώνει τους περισσότερους με τον Τραμπ. Σε συνδυασμό με τη δουλική και διόλου «Πρώτα η Ευρώπη» στάση του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου παρά τα μεγάλα λόγια, η Ευρώπη εξελίσσεται σε μια πλανητική αρνητική ιδιαιτερότητα.

Η πρώτη κρούση της Ουάσιγκτον σε Ιαπωνία και Αυστραλία για δεσμεύσεις στο σενάριο σύγκρουσης με την Κίνα για την Ταιβάν δεν πήγε πολύ καλά για τις ΗΠΑ. Η Καμπέρα δήλωσε πως δεν δεσμεύεται ενώ η Ιαπωνία πως θα… συμβουλευτεί το Σύνταγμά της. Όπως και οι ΗΠΑ, κανείς από τις Ιαπωνία, Αυστραλία και Νότια Κορέα δεν επιθυμεί να κυριαρχήσει η Κίνα στην ανατολική Ασία όπως οι ΗΠΑ στο δυτικό ημισφαίριο.

Ωστόσο, ενώ για τις ΗΠΑ είναι ένα μακρινό γήπεδο όπου θα κριθεί η φθίνουσα παγκόσμια ηγεμονία τους, και είναι διατεθειμένες για αυτό να φτάσουν μέχρι την ανοιχτή σύγκρουση όσο ακόμη η Κίνα είναι «μικρότερη», για τους ντόπιους η σχέση κόστους-οφέλους και κινδύνων από ενδεχόμενη σύγκρουση τίθεται με πολύ διαφορετικούς όρους (είναι ευχή ότι μια στρατιωτική σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας για την Ταιβάν θα περιοριστεί στην περιοχή της Ταιβάν, επειδή έμμεσα εμπλέκονται και άλλοι).

Το «Πρώτα η Αμερική» οδηγεί τον υπόλοιπο πλανήτη πλην Ευρώπης κατά κανόνα σε «Λιγότερη Αμερική». Με πολλές διαφοροποιήσεις. Μετά από 31 χρόνια το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα στην Ιαπωνία έχασε για πρώτη φορά την πλειοψηφία στην Άνω Βουλή με κερδισμένο τον εθνικιστή Σοχέι Καμίγια, τον «Τραμπ της Ιαπωνίας», θαυμαστή του AfD και του Φάρανζ, με σύνθημα «Πρώτα η Ιαπωνία» και πολέμιο του «κατευνασμού» της Κίνας αλλά και υπέρ της απαλλαγής από την αμερικανική στρατιωτική παρουσία που κλείνει σχεδόν έναν αιώνα.

Οι «ενδιάμεσοι» και ο νάνος

Σε ένα κόσμο που η σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας λαμβάνει κεντρική θέση στις εξελίξεις, τα περιθώρια ενίσχυσης της θέσης μιας χώρας αξιοποιώντας τις δυνατότητες του «ενδιάμεσου» αντικειμενικά διευρύνονται. Δεν είναι μόνο η Ινδία που ενισχύθηκε από μια τέτοια πολιτική «ενδιάμεσου» τις προηγούμενες δεκαετίες. Χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, τυπικές περιπτώσεις χωρών ευθυγραμμισμένων με τη Δύση, ειδικά τις ΗΠΑ, σήμερα αναζητούν πιο πολυδιάστατες ισορροπίες. Ο Καναδάς αντιμετωπίζοντας το μπούλινγκ Τραμπ στρέφεται προς την Ευρώπη. Μόνο η Βρετανία έσπευσε να δέσει τη μοίρα της με το μεγάλο αφεντικό όπου και αν τραβήξει (ο λοχίας των ΗΠΑ), εξέλιξη αναμενόμενη με βάση τη σύμπτωση συμφερόντων με τις ΗΠΑ, περισσότερο από κάθε άλλον.

Αλλά όπως φαίνεται και η Ευρώπη παρά τα μεγάλα λόγια προσανατολίζεται με γοργά βήματα να δέσει και τη δική της μοίρα με τις περιπέτειες των ΗΠΑ, ενώ οι επιταχυνόμενες διεθνείς εξελίξεις υποδεικνύουν έναν διαφορετικό δρόμο με «λιγότερη Αμερική».

Μετά την αρχική γκρίνια η Ευρώπη αποδέχτηκε πλήρως το εξωφρενικό αίτημα Τραμπ για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ. Αποδέχτηκε να σηκώσει μόνη της το βάρος στήριξης της Ουκρανίας σε έναν πόλεμο που προκάλεσαν οι ΗΠΑ, οι οποίες τώρα απεμπλέκονται. Στήριξε πλήρως το Ισραήλ στην επίθεση στο Ιράν, και πριν από αυτή υιοθέτησε την επιδίωξη Τραμπ για μηδενικό εμπλουτισμό ουρανίου, που δεν στηρίζεται σε καμιά διάταξη του Διεθνούς Δικαίου και της ΝΡΤ. Απείλησε το Ιράν με επαναφορά των κυρώσεων πριν την υπογραφή της JCPOA από την οποία αποχώρησαν οι ΗΠΑ και όχι το Ιράν. Στηρίζει το Ισραήλ στη γενοκτονία στη Γάζα.

Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τα συμφέροντα όλων (;) των ευρωπαϊκών κρατών συνδέονται με την επικράτηση του Ισραήλ, η εθνοκάθαρση στη Γάζα και η απαίτηση του Ισραήλ να μην υπάρχει δυνητικά ανταγωνιστική δύναμη στην περιοχή, όχι μόνο δεν έχουν σχέση με ευρωπαϊκά συμφέροντα αλλά τα βλάπτουν. Η τόση ευθυγράμμιση βλάπτει και τις ΗΠΑ αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση. Στην περίπτωση της Ευρώπης πρόκειται κυρίως για τυφλή εφαρμογή της επιδίωξης να μην συγκρουστεί με τις ΗΠΑ.

Η υπόκλιση Φον Ντερ Λάιεν, μόνο το τελευταίο επεισόδιο

Η ανισοβαρής εμπορική συμφωνία του Τραμπ με τη Βρετανία είχε καταδικαστεί από τους Ευρωπαίους υπουργούς Εμπορίου που προειδοποιούσαν ότι «οι Βρυξέλλες δεν θα αντιγράψουν την απόφαση του Λονδίνου να αποδεχτεί 10% δασμούς προκειμένου να αποφύγουν μεγαλύτερους δασμούς σε αυτοκίνητα και μέταλλα». «Δεν πρόκειται για την καλύτερη συμφωνία για τη Βρετανία με κανένα τρόπο», συμπλήρωσε ο Φινλανδός. Ο Γάλλος προειδοποίησε ενάντια στην αντίληψη ότι «αμοιβαίοι δασμοί 10% θα ήταν καλά νέα». Ακόμη και ο Πολωνός δήλωνε τότε πως «η Ευρώπη δεν θα έπρεπε να είναι ευχαριστημένη με μια συμφωνία παρόμοια με της Βρετανίας».

Εν τέλει φτάσαμε σε μονομερείς καθολικούς δασμούς 15% που μαζί με τα υπόλοιπα καθιστούν τη συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ τρισχειρότερη από της Βρετανίας. Η προφανής προτεραιότητα που δόθηκε στην ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία και αεροδιαστημική να αποφύγουν τα χειρότερα δεν αρκεί να δικαιολογήσει τη στάση μιας Ευρώπης που σχεδόν οι πάντες συμφωνούσαν ότι είχε τις δυνατότητες να σταθεί τουλάχιστον πιο αξιοπρεπώς.

Οι δυο αυτοκτονίες

Η πρώτη αυτοκτονία της Ευρώπης ήταν η εθελούσια συμμετοχή στο εγχείρημα επέκτασης του ΝΑΤΟ που κατέληξε στη ρήξη Ευρώπης-Ρωσίας σε όφελος των ΗΠΑ. Η εν γνώσει της Γερμανίας αντίφαση της ενεργειακής εξάρτησης από το φθηνό ρωσικό αέριο ταυτόχρονα με την επέκταση του ΝΑΤΟ, μέχρι που οι ΗΠΑ επέβαλαν την ακύρωση του πρώτου όρου της αντίφασης, είναι μόνο η μια πλευρά. Η άλλη πλευρά ήταν το γλυκοκοίτασμα των ισχυρών ελίτ της Ευρώπης στην παραπέρα επέκταση προς Ανατολάς όχι μόνο του ΝΑΤΟ αλλά και των ίδιων στο οικονομικό πεδίο.

Το ξέσπασμα του πολέμου και η επικράτηση της Ρωσίας ακύρωσε εν πολλοίς το αρχικό εγχείρημα αλλά μεγεθύνοντας το κενό ασφάλειας που είχε αρχικά προκαλέσει η επιδίωξη επέκτασης του ΝΑΤΟ. Για την Ευρώπη υπάρχουν χοντρικά δυο επιλογές. Η μία είναι να αναγνωρίσει τον προηγούμενο τυχοδιωκτισμό της ακολουθητισμού των ΗΠΑ, να επαναπροσεγγίσει τη Ρωσία (και ενεργειακά), να αποδεχτεί εκ μέρους του ΝΑΤΟ την ευθύνη για τον μοιραίο διαμελισμό της Ουκρανίας που το ίδιο προκάλεσε, να περιορίσει δια της ειρήνευσης το κενό ασφάλειας. Ούτε για αστείο (κυρίως η αναγνώριση του τυχοδιωκτισμού της).

Η δεύτερη επιλογή είναι το η επαύξηση (double down) στην ίδια κατεύθυνση, αυτή τη φορά με άλλο στόχο. Διεκδίκηση της μισής Ουκρανίας από τη Ρωσία, μετατροπή της σε προπύργιο, επιθετική στάση απέναντι στη Ρωσία στην ανατολική Ευρώπη και άρα μεγέθυνση του κενού ασφάλειας το οποίο… επικαλείται, προσφυγή σε μια οικονομία αμυντικών δαπανών. Ο τελευταίος είναι και ο «άλλος στόχος», η αντιμετώπιση της οικονομικής δυστοκίας.

Σε πιο γενικό επίπεδο οι δυο επιλογές αποτυπώνονται ως εξής. Γεωπολιτικός και οικονομικός αναπροσανατολισμός της Ευρώπης μετά την αποτυχία στην Ουκρανία σε όφελος των ΗΠΑ που τώρα αλλάζουν εντελώς προσανατολισμό αποχωρώντας από την Ευρώπη, διεκδίκηση ενός ρόλου «ενδιάμεσου» στη σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας παραμένοντας προς το παρόν στο ΝΑΤΟ κάπου ανάμεσα σε Ινδία και Ιαπωνία, ανασυγκρότηση μιας ειρηνικής ευρωπαϊκής οικονομίας καλύπτοντας κατά το δυνατό τα κενά που άφησε ο προηγούμενος μονοκαλλιεργητικά εξαγωγικός προσανατολισμός των ευρωπαϊκών ελίτ, στρατιωτική απεξάρτηση από τις ΗΠΑ με ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας στο μέτρο των πραγματικών και όχι επινοημένων απειλών κλπ.

Η δεύτερη επιλογή είναι αυτό που εξελίσσεται σήμερα. Ανάμεσα στα πολύ αρνητικά είναι η προϋπόθεση επαύξησης του ακολουθητισμού προς τις ΗΠΑ σε βαθμό που δεν ξαναϋπήρξε, την ίδια στιγμή που οι ΗΠΑ όχι μόνο της γυρνούν την πλάτη αλλά μεθαύριο μπορεί να της φερθούν χειρότερα. Όχι για «περισσότερη Ευρώπη» ή «στρατηγική αυτονομία» και λοιπά ευφάνταστα, αλλά για να διατηρήσουν οι πιο ισχυρές ελίτ της Ευρώπης ό,τι μπορούν από τα κέρδη τους εντός και εκτός Ευρώπης υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ, ακόμη και αν αυτό μακροπρόθεσμα σημαίνει μια νέα αυτοκτονία της Ευρώπης, στο οικονομικό διεθνές περιβάλλον που διαμορφώνεται. Οι εμφανείς γκρίνιες και διαφοροποιήσεις σε Γαλλία, Ισπανία και αλλού, δεν αρκούν για την ώρα να αμφισβητήσουν μια πορεία που καθορίζεται εν πολλοίς από τη Γερμανική ελίτ που οραματίζεται να γίνει αυτή ο λοχίας των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

Ακόμη και η οικοδόμηση πιο επωφελών οικονομικών δεσμών με την Κίνα που είναι το μείζον για πολλούς λόγους, απειλείται από το έλασσον του αν το Πεκίνο στηρίζει τη Ρωσία στην Ουκρανία. Πόσος ακόμη παραλογισμός, μικρομεγαλισμός , αχρειότητα και στήιξη μιας γενοκτονίας χωράει στους εγκεφάλους Βερολίνου και Βρυξελλών; Πολύς!