ΣΥΡΙΖΑ 2015: Το πρόβλημα δεν ήταν η “κωλοτούμπα” αλλά το μετά

Αν το 2015-19 η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ εξαντλούσε τα όρια μιας διαφορετικής διακυβέρνησης εντός του τρίτου μνημονίου, η ιστορική μνήμη δεν θα το είχε αποτυπώσει ως  “κωλοτούμπα”. Ούτε η συστημική προπαγάνδα θα είχε τα περιθώρια να επικεντρώσει στο εξάμηνο και συμβιβασμό του 2015, αν αποδεικνυόταν ένας συμβιβασμός ώστε να διασωθεί μια διαφορετική πορεία για τη χώρα και την κοινωνική πλειοψηφία. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν αποδείχτηκε… 

Αυτό που υποστηρίζεται εδώ είναι ότι το αποτύπωμα της διακυβέρνησης 2015-19 δεν καθορίστηκε από την παραμονή εντός της μέγγενης των μνημονιακών καταναγκασμών, και άρα την υποχώρηση του 2015, παρά μόνο σε ένα βαθμό, όχι καθοριστικό. Καθορίστηκε από την όλη πορεία μέχρι τις εκλογές 2019, πορεία αναντίστοιχη με τις δυνατότητες που υπήρχαν σε πολλά πεδία εντός της μέγγενης και παρά τη μέγγενη.

Αν η στάση της κυβέρνησης Σαμαρά (Φεβρουάριο 2015 έληγε η χρηματοδότηση, ελάχιστα ταμειακά διαθέσιμα κλπ) και της μετέπειτα δεξιάς αντιπολίτευσης σε συνεννόηση με την τρόικα αναμφίβολα συνέβαλε στον αρνητικό συσχετισμό της επαναδιαπραγμάτευσης ΣΥΡΙΖΑ κατά το πρώτο εξάμηνο, είναι αντικειμενικά περιορισμένος ο ρόλος της στο τι δεν έπραξε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ από το Σεπτέμβριο 2015 και μετά.

Η φιλολογία που επικεντρώνει στο καλοκαίρι του 2015 βολεύει τους πάντες. Τους εξ’ αριστερών ότι τα πάντα τέλειωσαν τότε, ενώ αν είχαν εισακουστεί όλα σήμερα θα ήταν αλλιώς. Τους απολογητές της δεύτερης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ότι αυτή κρίθηκε από την αναγκαία υποχώρηση του 2015 και πως ό,τι ακολούθησε ήταν περίπου το βέλτιστο που μπορούσε να γίνει, με κάποια λάθη, απολογητική που απέχει από την πραγματικότητα. Τη συστημική πτέρυγα ότι η πορεία μέχρι το 2014 ήταν περίπου επιτυχής (το μεγαλύτερο παραμύθι) που ο λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ εκτροχίασε, με αποτέλεσμα το τρίτο μνημόνιο και την καθυστέρηση να ανακάμψει η χώρα μέχρι να αναλάβει ο Μητσοτάκης.

Η καταστροφή και το “αχρείαστο” μνημόνιο

Τα δύο μνημόνια 2010-15 όχι μόνο απέτυχαν να πιάσουν τους στόχους αλλά είχαν καταστροφικά αποτελέσματα για την κοινωνία και την παραγωγική βάση, όποια ιδεολογική οπτική κι αν έχει κανείς. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν με ζήλο υιοθετήσει τις πολιτικές αυτές και για αυτό κατέρρευσαν σε διαδοχικές εκλογές. Η ανάγκη αποτίναξης ή άλλης συμφωνίας με τους δανειστές δεν ήταν λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αδήριτη ανάγκη, εθνική και κοινωνική επιταγή, πεποίθηση και αίτημα της μεγάλης πλειοψηφίας, ακόμη και μέρους του 38% που ψήφισε ΝΑΙ στο δημοψήφισμα. Αυτό ισχύει είτε η ουσιώδης επαναδιαπραγμάτευση αποδείχτηκε τελικά εφικτή είτε όχι. 

Η Ελλάδα δεν είχε την πολυτέλεια της Πορτογαλίας να αναμένει την έξοδο από το πρόγραμμα γιατί εκείνο δεν ήταν αδιέξοδο και καταστροφικό όσο εδώ. Η καταστροφή δεν ήταν παρελθόν, ήταν το παρόν που συνεχίστηκε σε μικρότερο βαθμό και μετά το συμβιβασμό του Ιουλίου 2015.

Το δεύτερο μνημόνιο συμφωνήθηκε γιατί δεν ολοκληρώθηκε ποτέ το πρώτο. Το δεύτερο επίσης δεν  ολοκληρώθηκε και συνεπώς από την άποψη της χρηματοδότησης ένα νέο μνημόνιο ή όποια άλλη συμφωνία ή ρήξη ήταν δεδομένα. Τα περί “άχρηστου τρίτου μνημονίου” δεν αντέχουν στην ελάχιστη κριτική. Το μόνο “άχρηστο” με αυτή την έννοια μνημόνιο ήταν το πρώτο, τόσο για τους όρους της συμφωνίας όσο και τις τότε εναλλακτικές δυνατότητες, που είναι μια άλλη συζήτηση. Δεν εξετάζεται εδώ η πολιτικά κυνική εναλλακτική να μην ρίξει ο ΣΥΡΙΖΑ την κυβέρνηση Σαμαρά με την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας αφήνοντάς την να χρεωθεί ένα τρίτο μνημόνιο.

Τι έκρινε την επαναδιαπραγμάτευση

Το τελικό αποτέλεσμα της σύγκρουσης ή επαναδιαπραγμάτευσης με το ευρωπαϊκό διευθυντήριο δεν κρίθηκε παρά δευτερευόντως από την όποια ανεπάρκεια και λάθη της διαπραγματευτικής στρατηγικής και τακτικής. Κρίθηκε συντριπτικά από τον ανύπαρκτο συσχετισμό υπέρ της Ελλάδας που διαμορφώθηκε ευρωπαϊκά και κυρίως από την πολιτική απόφαση του διευθυντηρίου να αντιμετωπίσει την “απείθαρχη” Ελλάδα όπως την αντιμετώπισε, ιδιαίτερα μετά την εκλογή ΣΥΡΙΖΑ.

Ότι η αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος αντί μιας αλληλέγγυας στάσης ήταν πολιτική επιλογή και όχι ένα οικονομικό επίδικο πιστωτή-οφειλέτη, όπως με σκόπιμη αφέλεια υποστηρίζεται μέχρι σήμερα, φαίνεται από την πολιτική απόφαση του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου να στηρίζει σήμερα την Ουκρανία με εκατοντάδες δισ. αμφίβολης σκοπιμότητας, την απόφαση αμοιβαιοποίησης του χρέους στην πανδημία, τη συμπερίληψη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης το 2020 αλλά όχι το 2015 όταν τόσο το είχε ανάγκη κλπ.

Ουσιώδη ερωτήματα είναι πότε η ηγεσία του “προγράμματος της Θεσσαλονίκης” συνειδητοποίησε τον συντριπτικό εναντίον της συσχετισμό στην Ευρώπη, πότε συνειδητοποίησε ότι το διευθυντήριο δεν φοβόταν το σενάριο ρήξης τόσο ώστε να κάνει πίσω, πώς κινήθηκε με βάση αυτά τα νέα δεδομένα, τι καλύτερο μπορούσε να έχει πετύχει. Με το ξεφόρτωμα των ελληνικών ομολόγων από τις ευρωπαϊκές ιδιωτικές τράπεζες το 2011 είχε πάψει να υπάρχει κάποιο μεγάλο όπλο πέραν της υπερτιμημένης από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ απειλής “αναταραχής των αγορών”. 

Αν και η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ βάλλεται από πολλές πλευρές για την έλλειψη σοβαρής προετοιμασίας για τη σύγκρουση, λίγα έχουν λεχθεί για το τι διαφορετικό συγκεκριμένα μπορούσε να κάνει στο εξάμηνο. Ο λόγος της σιωπής, είτε το παραδέχονται είτε όχι, είναι ότι δεν μπορούσε να έχει πετύχει κάτι πολύ καλύτερο ό,τι και αν έκανε. Η συμφωνία που τελικά πήρε ήταν σε γενικές γραμμές ό,τι θα έδινε το διευθυντήριο ως “δώρο” σε μια νέα δεξιά κυβέρνηση μετά την “αριστερή παρένθεση”, όπως την έβλεπαν όχι μόνο ο Σαμαράς αλλά και η Ευρώπη. Τιμωρώντας μαζί την “αυθάδη” Ελλάδα και το ΣΥΡΙΖΑ. Τα μέτρα λαϊκής ανακούφισης του πρώτου εξαμήνου, η σύγκρουση με την τρόικα που είχε τη λαϊκή στήριξη και εν τέλει το  δημοψήφισμα ματαίωσαν το σχεδιασμό αυτό, με το “δώρο” να πηγαίνει στη νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Η ρήξη ήταν αυτοκτονία

Με όλο το σεβασμό στις απόψεις που προκρίνουν την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα ως μακροπρόθεσμη εναλλακτική, δεν έχει διατυπωθεί κάποια σοβαρή άποψη για το τι άλλο μπορούσε να γίνει συγκεκριμένα το καλοκαίρι 2015. Δεν υπήρχαν οι οικονομικοί-παραγωγικοί όροι αλλά κυρίως δεν υπήρχαν οι πολιτικοί όροι. Οικονομία και κοινωνία θα βρίσκονταν απότομα σε εξαιρετικά δυσμενέστερη κατάσταση και η κυβέρνηση δεν θα βρισκόταν μόνο στριμωγμένη στη γωνία από ΕΕ και “σύστημα” αλλά και υβριζόμενη από την πλειοψηφία, θα έπεφτε και θα “εξαφανιζόταν”. Τόσο απλά. 

Όταν υποστηρίζουν ότι το καλοκαίρι του 2015 έπρεπε να υπάρξει ρήξη με το επιχείρημα ότι μακροπρόθεσμα η ελληνική οικονομία θα ανέπνεε μοιάζει με την υπόσχεση του γιατρού στον ασθενή ότι θα θεραπευτεί αν κρατήσει το κεφάλι του κάτω από νερό για πέντε λεπτά χωρίς να εγγυάται ότι μετά τα πέντε λεπτά θα είναι ζωντανός. Επίσης η προκατάληψη ότι κάθε οπισθοχώρηση ή συμβιβασμός συνιστά εξ ορισμού προδοσία είναι ανιστόρητη. Η ιστορία βρίθει από οδυνηρές αναγκαίες υποχωρήσεις.

Το κόστος

Το κόστος του πρώτου εξαμήνου. Κάθε σύγκρουση έχει κόστος. Το αυθαίρετο φούσκωμα του κόστους σε 50, 100, 200 δις μοναδικό σκοπό είχε να “αποδείξει” τη ματαιότητα οποιασδήποτε απόπειρας ανάσχεσης της καταστροφής.  Αν κάθε τέτοια απόπειρα κοστίζει 50, 100, 200 δις, τα κεφάλια μέσα και υπομένετε…

Δυο παρατηρήσεις. Η πρώτη εκτίμηση ήταν της ΤτΕ το 2016 που απέδιδε συλλήβδην τα 86 δις της νέας δανειακής σύμβασης ως κόστος της σύγκρουσης. Δεν πρόκειται για οικονομική ανάλυση, μεταξύ άλλων γιατί το μεγαλύτερο μέρος ήταν αναχρηματοδότηση προηγούμενου δανεισμού. Ακολούθησαν τα “100 δις” του επικεφαλής του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ που εξήγε το νούμερο υποθέτοντας 2,5% και 3,5% μεγέθυνση το 2015-16 με βάση τις κατά κανόνα ατυχείς προβλέψεις του ΔΝΤ. Ακόμη και αν ο συλλογισμός και η υπόθεση ήταν σωστά, έσφαλε κατά… ένα μηδενικό. Ο υπολογισμός βγάζει περίπου 10 και όχι περίπου 100 δις. Ανθρώπινο το λάθος, αλλά όλοι οι μετέπειτα εκτιμήσεις είτε “συμπωματικά” καταλήγουν στην ίδια τάξη μεγέθους είτε και αν επικαλούνται τον ίδιο τον Ρέγκλινγκ (!).

Τόσο ο Ρέγκλινγκ όσο και οι μετέπειτα αναλύσεις για το “κόστος του πρώτου εξαμήνου” υπέθεταν ότι μετά από επτά συναπτά έτη οικονομικής συρρίκνωσης (συνολικά 25% με 0,8% μεγέθυνση το 2014) θα ερχόταν σημαντική ανάπτυξη εν είδει ελατηρίου που ανέκοψε η “ολέθρια διαπραγμάτευση του πρώτου εξαμήνου” του ΣΥΡΙΖΑ. Το 4% ανάπτυξη που υποσχόταν ο Μητσοτάκης το 2019 δεν ήταν μόνο προεκλογική υπερβολή, αλλά βασιζόταν σε αυτή την αντι-ΣΥΡΙΖΑ κυκλική βεβαιότητα: Γιατί ήταν καταστροφικό το πρώτο εξάμηνο; – Γιατί ανέκοψε την ανάκαμψη – Πόσο καταστροφικό ήταν “αποδεικνύεται” από την ανάκαμψη που χάθηκε. 

Αλλά η μεγάλη ανάπτυξη δεν ήρθε ούτε μετά το 2016 όταν είχε φρονιμέψει ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε το 2019 (δυο συνεχόμενα τρίμηνα ύφεσης επί Μητσοτάκη), ούτε μετά την πανδημία, ούτε μέχρι και σήμερα, παραμένοντας καθηλωμένη σε χαμηλά επίπεδα με μέση ετήσια μεγέθυνση 1,5% στο διάστημα 2015-24, χωρίς προοπτικές ότι αυτό θα αλλάξει. Πρόκειται για δομικό πρόβλημα παραγωγικής διάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας που επιδεινώθηκε από τα μνημόνια και μετά από αυτά, και πιο πριν από την επίδραση της εισόδου στην ευρωζώνη (κυβερνήσεις Σημίτη-Καραμανλή). Οι μηδενικές προσπάθειες παραγωγικού μετασχηματισμού εδώ και δέκα ή εδώ και τριάντα χρόνια είναι απείρως μεγαλύτερο “έγκλημα” (που βαραίνει αναλογικά και τη σύντομη περίοδο 2015-19) από όλους μαζί τους όποιους λάθος χειρισμούς ή αυταπάτες του πρώτου εξαμήνου, αλλά για αυτό λίγος λόγος γίνεται.

Το επάρατο δημοψήφισμα

Το δημοψήφισμα καθαυτό έχει δεχτεί το μεγαλύτερο μένος συστημικών απόψεων. Αχρείαστο, επικίνδυνο, ζημιογόνο, μας έφερε κοντά στην έξοδο από το ευρώ κλπ. 

Οποιαδήποτε παράταση της αντίστασης της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιούλιο προς το ευρωπαϊκό διευθυντήριο για παραχωρήσεις, με ή χωρίς  δημοψήφισμα, θα κατέληγε περίπου στο ίδιο αποτέλεσμα. Την απόφαση ΕΚΤ στις 22 Ιανουαρίου, τρεις μέρες πριν τις εκλογές, να μην ενταχθεί κατ’ εξαίρεση η Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, ακολούθησε μια εβδομάδα μετά τις εκλογές η απόφαση της ΕΚΤ να πάψει να δέχεται ελληνικά ομόλογα για την παροχή ρευστότητας, και η Ελλάδα παραπέμπεται αποκλειστικά στον ELA, που μετατρέπεται σε πολιτική στρόφιγγα. Ήταν αυτή η στρόφιγγα που έκλεισε με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, κορυφώνοντας μια πολιτική εργαλειοποίηση κατά της Ελλάδας που είχε εκκινήσει πολύ πριν το δημοψήφισμα, ακόμη και πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου.

Ο πραγματικός λόγος του μένους κατά του δημοψηφίσματος δεν είναι οι οικονομικές του συνέπειες και σχετική υποκρισία αλλά είναι βαθιά πολιτικός. Το δημοψήφισμα αποτύπωσε δίχως αμφισβήτηση την εναντίωση της συντριπτικής πλειοψηφίας στις μνημονιακές πολιτικές, και τη στήριξη ακόμη και σε συνθήκες στραγγαλισμού μιας κυβέρνησης που συγκρούστηκε. Συνεπώς, διέψευδε το αφήγημα περί του ανεύθυνου ΣΥΡΙΖΑ που εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια και κορόιδεψε για να ανέβει στην εξουσία για κάτι που η κοινωνία τάχα δεν ήθελε να αποπειραθεί. Ακραίο δεξιό αφήγημα με το οποίο βομβαρδιζόμαστε δέκα χρόνια τώρα.

Σοβαρή αποτίμηση του πρώτου εξαμήνου προϋποθέτει σοβαρή αποτίμηση και όχι εξωραϊσμό του τι προηγήθηκε στη δεκαετία μετά την ένταξη στο ευρώ, τι πραγματικά σήμαναν τα δυο πρώτα μνημόνια, και τι σημαίνει η θλιβερή πορεία της χώρας τα τελευταία έξι έτη, χειρότερη και από αυτή που προηγήθηκε των μνημονίων. 

Σε άλλη ευκαιρία θα αναφερθούμε στη δεύτερη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.