Κλιματική Κρίση και διλήμματα πολιτικής

Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει βέβαια σε ευρεία κλίμακα, είτε γιατί το κόστος είναι μεγάλο, είτε γιατί τα κράτη ακόμη και σήμερα δεν συνεργάζονται πολιτικά – επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά τον σημαντικό θεωρητικό των Διεθνών Σχέσεων Martin Wight ως προς τη λανθασμένη πεποίθηση περί Διεθνούς Κοινωνίας – είτε γιατί λίγα κράτη μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή την προσπάθεια με αξιώσεις, λόγω του υψηλού κόστους και των οργανωτικών απαιτήσεων.

Ο πλανήτης μας διαλύεται ως φθαρτή ύλη στο γαλαξιακό στερέωμα με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι ήταν αναμενόμενο. Η αυξητική τάση για την αναγκαιότητα υπερ-εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών για να καλυφθούν οι αυξανόμενες micro-κοινωνικές ανάγκες, συχνά μη ρεαλιστικές αλλά πλέον ενταγμένες στην καθημερινότητα όλων μας, ή αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι δεδομένα που δημιουργούν πλέον μια δυστοπική πραγματικότητα που βασίζεται πάνω στην αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων. Το έλλειμμα στο δοχείο Α θα παράγει τριβή στο δοχείο Β, υπερχείλιση στο δοχείο Γ και διατρητικές τομές στο δοχείο Δ.

Για παράδειγμα, η έλλειψη για παράδειγμα φυσικών πηγών ύδρευσης σε συνδυασμό με την ερημοποίηση της υπαίθρου, λόγω των μεγάλων περιόδων υψηλών θερμοκρασιών και της μείωσης των βροχοπτώσεων, παράγει πτώση της γεωργικής παραγωγής. Η πτώση της γεωργικής παραγωγής δημιουργεί αύξηση του πληθωρισμού, κοινωνική εξαθλίωση, πολιτική αστάθεια και δυσλειτουργίες στην κανονιστική ροή της εθνικής κυριαρχίας.

Όλα αυτά δημιουργούν αύξηση των διακρατικών συγκρούσεων, μετακινήσεις πληθυσμών και πύκνωση των πολιτικών τριβών στα σύνορα ή ακόμη και στο εσωτερικό του Πρώτου Κόσμου που κατά το μάλλον ή ήττον προετοιμάζει υποδομές και τη λειτουργία των θεσμών για να αντιμετωπίσει την επαυξημένη φθορά δίχως τη δραματική μείωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών του. Όταν οι Robert Keohane και Joseph Nye συζητούσαν στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 για τη διαδικασία της διακρατικής ασύμμετρης αλληλεξάρτησης, αναζητώντας το επίπεδο σύνδεσης και τη διάθεση συνεργασίας αλλά και εκμετάλλευσης κράτους από κράτος, το νοηματικό πεδίο επικεντρωνόταν σε θέματα όπως η πολιτική και η οικονομία.

Σήμερα, υφίσταται πλέον η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση, ως προς τη διάχυση της αστάθειας και της μείωσης της δυνατότητας των κρατών να οικοδομήσουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τα ίδια, δίχως αυτό να λειτουργήσει αυτομάτως ως αίτιο δημιουργίας διλήμματος ασφαλείας προς ένα άλλο κράτος, ή ως ακούσιο κάλεσμα προς παράγοντες-παρίες (βλ. τρομοκρατικές οργανώσεις) για την επίτευξη εισοδισμού.

Ένα… δυστοπικό μέλλον για το κλίμα

Οι υδροφόροι ορίζοντες στερεύουν, η καλλιεργήσιμη γη μειώνεται, το αγροτικό προϊόν πλέον λογίζεται ως αγαθό πολυτελείας. Κι αυτά είναι τα σημερινά δεδομένα που εκ των πραγμάτων οδηγούν με αυξημένη ταχύτητα σε πιο αρνητικές τιμές και δυστοπικές πραγματικότητες. Ως προς τη μεγάλη συστημική εικόνα, η μεγαλύτερη πρόκληση για το αμέσως προσεχές διάστημα είναι οι κίνδυνοι της φυσικής κατάστασης, κατά τον Hobbes στο Leviathan, να μεταφερθούν από την εξωτερική σφαίρα εντός των διακρατικών ορίων του Πρώτου και Δεύτερου Κόσμου, ενώ πλέον ο Τρίτος Κόσμος μας δίνει το ανάγλυφο εξύφανσης μιας εσωτερικής κρίσης που πλέον δεν είναι καθόλου μακριά μας.

Η αύξηση των προκλήσεων και η πύκνωση των απειλών σε πολιτικό, οικονομικοκοινωνικό αλλά και περιβαλλοντικό επίπεδο, οικοδομεί μια περίπλοκη δικτύωση που τα ποιοτικά δεδομένα συγχέονται με τους ποσοτικούς περιορισμούς που το κάθε κράτος έχει ως προς τη δυνατότητα του να υψώνει διαρκώς τείχη στη ροή των γεγονότων και στην εδραίωση των πραγματικοτήτων. Το δυστοπικό αύριο επηρεάζει με όρους ουσίας και την ιδεολογική πολιτική κονίστρα στο εσωτερικό του κράτους του Πρώτου Κόσμου.

Από την πτώση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και, μετά από δυο χρόνια, το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, μια ισχυρή νεοφιλελεύθερη τάση εμφανίστηκε στον πυρήνα του δυτικού κόσμου, στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, και στη συνέχει συνεπήρε το σύνολο του διεθνούς συστήματος. Τόσο η Σχολή του Σικάγο με τους κορυφαίους νεοφιλελεύθερους διανοητές Milton Friedman και George Stigler, όσο και η Συναίνεση της Ουάσιγκτον [Washington Consensus] με τον John Williamson, λειτούργησαν ως μεθοδολογικά αντίβαρα απέναντι στο Σοβιετικό κρατισμό και τον οικονομικό προστατευτισμό μέρους της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και ως σηματοδότες στην πορεία προς την οικοδόμηση ανταγωνιστικών δομών της αγοράς για τα κράτη μέσα στο Σιδηρούν Παραπέτασμα που έπαιρναν τον ανηφορικό δρόμο του εκδημοκρατισμού και της οικοδόμησης υποδομών ελεύθερης οικονομίας.

Η περιβαλλοντική όμως κρίση και η λειτουργία της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων ως προς τις παραγόμενες κρίσεις που δημιουργούνται παράλληλα σε μια αλληλουχία φαινομένων Μαύρων Κύκνων αλλά και κοινωνικοπολιτικών αστοχιών ως προς τη, σχεδόν ενστικτώδη, λειτουργία του “αόρατου χεριού της αγοράς” υποχρεώνει τα κράτη να κοιτάξουν ξανά εντός τους και να αναλάβουν την ευθύνη της ευημερίας των κοινωνιών τους.

Η έννοια του ισχυρού κράτους ως φορέας όχι μόνο διανομής των πλουτοπαραγωγικών πηγών εντός και εκτός του οντολογικού του γίγνεσθαι, αλλά και ως πάροχος υψηλών υπηρεσιών με κοινωνικό πρόσημο και οξυμένη κοινωνική ευθύνη εμφανίζεται πλέον στις πολιτικές υποθέσεις του Πρώτου Κόσμου ως αναγκαιότητα και όχι μόνο ως προεκλογική υποσχετική. Τα παραδείγματα είναι πολλά.

Το μοντέλο της Σκανδιναβίας

Το σκανδιναβικό μοντέλο και τα εντυπωσιακά δεδομένα καταγεγραμμένης και εκπεφρασμένης ευτυχίας των πολιτών του μέσω της θεσμικά ρυθμιστικής παρουσίας του κράτους σε Υγεία, Παιδεία και διαχείριση των περιβαλλοντικών δεδομένων, η θεσμική μεταστροφή των όρων προσφοράς του τουριστικού προϊόντος κρατών όπως η Ιταλία και η Γαλλία από “ανοχύρωτες οντότητες” στις ορδές επισκεπτών σε μοντέλα επιλεκτικής προσέλκυσης μέσων και υψηλών εισοδημάτων μέσω της αυξημένης κρατικής φορολογίας στις υπηρεσίες του τριτογενούς τομέα, η διαχείριση των πηγών ενέργειας και του νερού από το κράτος σε σχεδόν όλη την ΕΕ, το δημόσιο σύστημα υγείας της Γερμανίας, είναι κάποια από τα κοντινά μας παραδείγματα.

Παραδείγματα, που αποδεικνύουν ότι η έννοια του κράτους ως αποκλειστικός φορέας της εθνικής κυριαρχίας, ως επόπτης απέναντι στη λειτουργία των ολιγοπωλίων υπέρ της συλλογικής συνοχής, αλλά και ως παροχέας υπηρεσιών και στους τρεις βασικούς τομείς της οικονομίας δεν είναι μια αναλαμπή του παρελθόντος αλλά μια σύγχρονη αναγκαιότητα που προκύπτει από την περιβαλλοντική κρίση και τις προκλήσεις και τα δεδομένα που φαίνονται ήδη καθαρά στο ορίζοντα.

Το σημαντικότερο όμως παράδειγμα απέναντι στο ότι η έννοια της εθνικής κυριαρχίας και της δυναμικής λειτουργίας του κράτους είναι πλέον εδώ, είναι αυτό που έρχεται από τις ΗΠΑ και τον υποδειγματικό τρόπο που η αμερικανική πολιτεία και οι κρατικοί θεσμοί αντιμετώπισαν, την κρίση των στεγαστικών δανείων του 2008 και της ευρύτερης δημοσιονομικής επισφάλειας [Fiscal Precariousness] που ακολούθησε.

Η χρησιμότητα του κράτους επηρεάζει και το μοντέλο διακυβέρνησης των κρατών του Πρώτου Κόσμου. Το κράτος οφείλει να βρει την ισορροπία στην εφαρμογή ώστε να μη μεταμορφωθεί ξανά σε Κρόνο, ούτε όμως και σε Αμάλθεια, αλλά να είναι εκεί για να μπορεί να λειτουργήσει ως Κιβωτός την ώρα της μεγάλης κρίσης. Με προγραμματισμό και ενσυναίσθηση, μακριά από τις υπεραπλουστεύσεις των σύγχρονων πολιτικών με “Αντουανέτιες” [sic] προτάσεις που είναι έτοιμοι να λειτουργήσουν ως σύγχρονοι Εμποράκοι των Εθνών κουνώντας με περισσή ευκολία και καθόλου χάρη το δάχτυλο στους πολίτες. Kι αυτό γίνεται κάτι περισσότερο από αναγκαίο σήμερα που ο έλεγχος των αλγορίθμων αλλά και τα βίο-ιατρικά δεδομένα των πολιτών σε καμία των περιπτώσεων δεν μπορεί να μην ελέγχονται από το κράτος και να αποτελούν προνόμιο ιδιωτών.

Όχι ο ρόλος της Ιφιγένειας για την Ελλάδα

Η ενίσχυση του κράτους, των δομών και των λειτουργιών αυτού είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ήδη και την Ελλάδα σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής, με την κοινωνία να καλείται να αντιμετωπίσει από το 2010 την εδραίωση της απουσίας πολιτικής ενσυναίσθησης και την επικράτηση ξεπερασμένων νεοφιλελεύθερων μέτρων που αποδομούν περαιτέρω την ήδη αποδομημένη ελληνική κοινωνία και που υπόσχονται νέες κρίσεις στο άμεσο μέλλον με αποστέρηση πρόσβασης σε βασικά κοινωνικά αγαθά για την ίδια την πρωτογενή επιβίωση, όπως Υγεία, Παιδεία, Νερό, Ενέργεια και θρεπτική διατροφή.

Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση η Ελλάδα να “λάμψει” τις επόμενες δεκαετίες στο διεθνές στερέωμα ως λίκνο νεοφιλελεύθερων πολιτικών για να διαπιστώνει ο υπόλοιπος δυτικός κόσμος ποια τα όρια των πολιτών του Πρώτου Κόσμου αναφορικά με την κατανάλωση συνταγών κοινωνικής κατάρρευσης. Παίξαμε, ως Έλληνες, μια φορά το ρόλο της Ιφιγένειας κατά τη διάρκεια της πρώτης κρίσης (2010-2019), και τα αποτελέσματα τα διαπιστώνουμε σήμερα. Η τυχόν επανάληψη μόνο φάρσα δεν θα είναι!

---

Ακούστε το podcast  Ipso Facto με τον Σπύρο Λίτσα.