Ουκρανικό: Περνάει η καμήλα από την τρύπα της βελόνας;

«Το τέταρτο σημείο [των διαπραγματεύσεων στην Κωνσταντινούπολη] είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας, η ουδετερότητα, και η δέσμευση να διατηρήσουμε το μη-πυρηνικό στάτους. Είμαστε πρόθυμοι να το κάνουμε. Αυτό είναι το βασικό σημείο. Ήταν το βασικό σημείο για τη Ρωσία απ’ όσο θυμάμαι, και ο λόγος που ξεκίνησαν τον πόλεμο… Και επειδή [οι Ρώσοι] μιλούν και για  εγγυήσεις ασφαλείας για τους ίδιους, αυτό είναι κατανοητό σε μένα και συζητιέται… Η ανάπτυξη ειρηνευτικών δυνάμεων στην Ουκρανία ήταν ιδέα της Πολωνίας. Δεν καταλαβαίνω αυτή την πρόταση. Δεν χρειαζόμαστε μια μόνιμη σύγκρουση στο έδαφός μας».

Τα δύο παραπάνω αποσπάσματα είναι από δυο συνεντεύξεις του Ζελένσκι την ίδια μέρα, ένα μήνα μετά τη ρωσική εισβολή, στον Economist η πρώτη, σε πέντε ρωσικά Μέσα η δεύτερη. Τα κρατάμε γιατί λένε αλήθειες, όταν ακόμη ο Ζελένσκι ιεραρχούσε την αποφυγή ενός μακροχρόνιου πολέμου και καταστροφής της Ουκρανίας, αλήθειες που δεν ξεστομίσει ποτέ στη συνέχεια, και πάμε στην ουσία του σημερινού imbroglio ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ευρώπη-Ρωσία-Ουκρανία.

Κατάπαυση πυρός και συνολική διευθέτηση

Τα πράγματα είναι λίγο πιο σύνθετα από την ερμηνεία δυτικών Μέσων και Ευρωπαίων αξιωματούχων ότι η στροφή οφείλεται στην υπόκλιση Τραμπ στις απαιτήσεις Πούτιν για επίλυση της σύγκρουσης αντί της προσωρινής κατάπαυσης πυρός. Ακόμη και στο προεδρικό αεροσκάφος προς Αλάσκα ο Τραμπ δήλωνε σε συνέντευξη ότι σκοπός της συνάντησης κορυφής ήταν η κατάπαυση πυρός. Συνεπώς και η πρόταση Γουίτκοφ σε Πούτιν ήταν κι αυτή πρόταση προσωρινής κατάπαυση πυρός, όχι συνολικής διευθέτησης. Αυτήν χαρακτήρισε ο σύμβουλος του Πούτιν Ουσακόφ «αποδεκτή», ξαφνιάζοντας τους πάντες, και ο Πούτιν ταξίδευε στην Αλάσκα για να καταλήξουν τους όρους της πρότασης Γουίτκοφ, όχι για να αντιτάξει τη συνολική διευθέτηση. Τι άλλαξε ώρες μετά; 

Ο μόνος τρόπος να αποδεχτεί η Μόσχα προσωρινή κατάπαυση πυρός ήταν μεταξύ άλλων η αποδοχή εδαφικών απαιτήσεων που θα καθιστούσαν την κατάπαυση μη ζημιογόνα για το ρωσικό στρατό. Αλλά εφόσον αυτές γίνονταν δεκτές από την Ουάσιγκτον έστω σε ένα βαθμό, αρχικά για να πετύχει ο Τραμπ την υπεσχημένη κατάπαυση, ήταν προτιμότερο για τις ΗΠΑ να προστεθούν σε αυτές κάποιες από τις γενικότερες απαιτήσεις της Μόσχας για μια συνολική διευθέτηση. 

Στην αντίθετη περίπτωση η ικανοποίηση των απαιτήσεων της  Μόσχας αποκλειστικά για κατάπαυση πυρός όχι μόνο θα έφερναν τη Ρωσία σε σαφώς πλεονεκτικότερη θέση όταν τυχόν επανέναρξη του πολέμου θα έσπαγε την εκεχειρία, αλλά οι απαιτήσεις της τότε για συνολική διευθέτηση θα ήταν εύλογα ακόμη μεγαλύτερες, όπως επαναλαμβανόμενα συμβαίνει τρεισήμισι χρόνια τώρα εξαιτίας των αποτυχημένων πολιτικών της Δύσης. 

Το άνοιγμα της συζήτησης για μια συνολική διευθέτηση, που κατά δήλωση Τραμπ δεν έχει ακόμη συμφωνηθεί, άφησε εκ των πραγμάτων κενό το ζήτημα της κατάπαυσης. Εφόσον η Μόσχα δεν καλύπτεται ακόμη από τα γενικά ούτε γίνονται τυπικά δεκτές οι απαιτήσεις της για κατάπαυση συνεχίζει τον πόλεμο, ενώ η Ουάσιγκτον δεν αποδέχεται ακόμη τυπικά τις απαιτήσεις της Μόσχας για κατάπαυση αν δεν ενταχθούν αυτές στη γενικότερη συμφωνία («no deal until there’s a deal»).

Το παράδοξο

Ο Τραμπ δεν υποχώρησε υιοθετώντας τη ρωσική θέση για συνολική διευθέτηση αντί της εκεχειρίας, όπως διαλαλούν με φρενίτιδα δυτικά Μέσα. Αποδεχόμενος εν μέρει τις ρωσικές απαιτήσεις για εκεχειρία, ήταν προς το συμφέρον των ΗΠΑ να ενταχθούν αυτές σε μια συνολική διευθέτηση όσο ακόμη έχουν το πάνω χέρι οι Αμερικανοί, ενώ στους όρους της εκεχειρίας το πάνω χέρι έχουν σαφώς οι Ρώσοι. 

Αν ισχύει ότι την Ουκρανία τη συμφέρει μια οδυνηρή συμφωνία τώρα από μια καταστροφική επιβολή αργότερα, αυτό ανάποδα σημαίνει ότι τους Ρώσους δεν τους συνέφερε και δεν επιθυμούσαν μια συμφωνία ειρήνευσης τώρα (το μόνο στο οποίο έχουν δίκιο οι Ευρωπαίοι) στην οποία δεν θα γίνονταν δεκτές κάποιες από τις γενικότερες απαιτήσεις τους, γιατί αργότερα θα έχουν πετύχει πολύ καλύτερους όρους, αλλά και δεν μπορούν να αρνηθούν μια πρόταση για συνολική διευθέτηση τώρα ακόμη και αν αυτή δεν καλύπτει το 100% των αρχικών απαιτήσεων.

Φτάσαμε έτσι το παράδοξο εκεί που Τραμπ και Ευρώπη επεδίωκαν μια πονηρή εκεχειρία αντί της «επίλυσης των βαθύτερων αιτίων της σύγκρουσης» που επεδίωκε η Μόσχα, μέσα σε μια μέρα η Δύση (ή τουλάχιστον οι ΗΠΑ) προτιμά πλέον συνολική διευθέτηση ενώ τη Μόσχα θα την συνέφερε η αποδοχή των απαιτήσεών της για εκεχειρία (η απόσυρση των ουκρανικών στρατευμάτων από το Ντονμπάς είναι το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα, υπάρχουν και άλλα). 

Στο Truth Social ο Τραμπ τα είπε όλα μετά την Αλάσκα: «Πήγε καλά το τηλεφώνημα αργά το βράδυ με διάφορους Ευρωπαίους ηγέτες… Κρίθηκε από όλους πως ο καλύτερος τρόπος να τελειώσει ο πόλεμος ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία είναι να πάμε κατευθείαν σε μια  συμφωνία ειρήνης και όχι σε μια απλή συμφωνία εκεχειρίας, που συχνά δεν τηρείται». Έτσι, ανακαλύφθηκε αίφνης ότι οι απλές εκεχειρίες δεν κρατούν πολύ… Για το καπέλωμα της Ευρώπης τα σχόλια περιττεύουν.

Πού βρισκόμαστε τώρα ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ρωσία

Σκόπιμα, δεν έχει διευκρινιστεί από τη Μόσχα αν τη «συμφωνία» στην οποία αναφέρθηκε ο Πούτιν στη συνέντευξη στην Αλάσκα τη θεωρεί συμφωνία εκεχειρίας ή συνολικής διευθέτησης. Η Ρωσία μπορεί έτσι κι αλλιώς να περιμένει τις εξελίξεις στο δυτικό στρατόπεδο πριν ανοίξει περισσότερο τα χαρτιά της. Ο χρόνος δουλεύει για αυτήν, τουλάχιστον μέχρι τις επόμενες αμερικανικές εκλογές και την αποχώρηση Τραμπ. Το μόνο βέβαιο προς το παρόν είναι ότι είναι η Ουάσιγκτον που επείγεται η όποια συμφωνία να υπέχει θέση συνολικής διευθέτησης. 

Η συνετή διπλωματική σιωπή της Μόσχας για τις εξελίξεις μετά την Αλάσκα (συνετή γιατί αφήνει στο Ζελένσκι και την Ευρώπη να χρεωθούν την πιθανή αποτυχία και της νέας πρωτοβουλίας Τραμπ) διακόπηκε από τη δήλωση της Ζαχάροβα που επανέλαβε την πάγια ρωσική θέση που «απορρίπτει κάθε σενάριο που προβλέπει την ανάπτυξη στρατευμάτων στην Ουκρανία με τη συμμετοχή νατοϊκών κρατών». Η Ζαχάροβα απαντούσε τυπικά στους Βρετανούς αλλά τελικός αποδέκτης ήταν η Ουάσιγκτον που δεν φαίνεται να έχει ακόμη εγκαταλείψει την αρχική πρόταση Τραμπ (πριν ακόμη αναλάβει) για ευρωπαϊκά «ειρηνευτικά» στρατεύματα.

Αντίστοιχη από την άλλη πλευρά ήταν η «προσφορά» Τραμπ προς το Ζελένσκι να αγοράσει η Ευρώπη αμερικανικά όπλα 100 δις για την Ουκρανία. Πρόκειται για τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα που δεν συνάδει με τη ρωσική απαίτηση αποστρατιωτικοποίησης της Ουκρανίας, και είναι μάλλον ένα ακόμη από τα «ένα δύο ζητήματα» στα οποία δεν συμφώνησαν Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα.

Η αναφορά Πούτιν στην Αλάσκα για εγγυήσεις ασφαλείας της Ουκρανίας δεν είναι κάτι τόσο καινούργιο όσο παρουσιάζεται. Η περίπτωση να δεσμευτούν οι ΗΠΑ με εγγυήσεις τύπου άρθρου 5 του ΝΑΤΟ πρέπει να αποκλειστεί, παρά τα όσα λέγονται και γράφονται, όχι μόνο γιατί για τη Ρωσία δεν έχει τεράστια διαφορά από την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αλλά και γιατί θα σήμαινε ενδεχόμενη άμεση εμπλοκή αμερικανικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, κάτι που είχε κατηγορηματικά απορρίψει ακόμη και ο Μπάιντεν, και γιατί δεν πρόκειται να περάσει ούτε από το Κογκρέσο.

Το τρίγωνο Ευρώπη-Ρωσία-ΗΠΑ

Οι ηγεσίες των ισχυρών ευρωπαϊκών χωρών θέλουν πάση θυσία να κρατήσουν τις ΗΠΑ στη σύγκρουση στην Ουκρανία. Για τον ίδιο λόγο επιδιώκουν την παράταση της σύγκρουσης, καθώς και για να κερδίσουν χρόνο, να δικαιολογήσουν την υπερβολή της «ρωσικής απειλής» και την οικονομική στροφή στη στρατιωτικοποίηση. 

Παρά τα σπαραξικάρδια δάκρυα αδιαφορούν για το εδαφικό της Ουκρανίας και το μέλλον της ως βιώσιμης χώρας. Αυτό που πρωτίστως τις ενδιαφέρει είναι να διατηρηθεί «κάποια» Ουκρανία ως αντιρωσικό προπύργιο καθώς και οι θέσεις που θα έχουν οι χώρες τους  εκεί. Η επιμονή στις «εγγυήσεις ασφαλείας», στο «δικαίωμα» της Ουκρανίας να μπει στο ΝΑΤΟ και στο μέγεθος της στρατιωτικής της ισχύος είναι ο μόνος δρόμος να εξασφαλίσουν αυτά τα οποία κυρίως επιδιώκουν, ενώ η αδιαφορία τους για το εδαφικό και το μέλλον της Ουκρανίας είναι ορατή σχεδόν δια γυμνού οφθαλμού. Η στήριξη Ζελένσκι στο εδαφικό είναι για να διαπραγματευτούν τα παραπάνω φλέγοντα για αυτές.

Για να το πούμε σχηματικά, αν έμπαινε το δίλημμα στις ευρωπαϊκές ελίτ, Ρωσία μέχρι το Δνείπερο και λοιπή δυτική Ουκρανία προτεκτοράτο της Γερμανίας-Γαλλίας-Βρετανίας-Πολωνίας ή Ουκρανία μέχρι τη σημερινή γραμμή του μετώπου αλλά Ουκρανία ουδέτερη, με τη Ρωσία ξανά παρούσα όσο και η Δύση (όπως πριν το 2014) και το ενδεχόμενο κάποια επόμενη εκλεγμένη ηγεσία στο Κίεβο να ακολουθήσει πιο φιλορωσική πολιτική, η απάντηση χωρίς δεύτερη σκέψη θα ήταν το πρώτο. 

Για τη Ρωσία, αν το αρχικό σχέδιο για μια Ουκρανία που θα ξαναγίνει ένα ουδέτερο buffer-state και μια χώρα που δεν απειλεί τη Ρωσία δεν ευοδώνεται εξαιτίας της επιμονής της Δύσης, το Plan B προβλέπει στο μέγιστο την κατάληψη περίπου μέχρι  το Δνείπερο και την Οδησσό, οπότε η υπόλοιπη Ουκρανία θα είναι στη συνέχεια λιγότερο σημαντική για τη Ρωσία απειλή όπως και αν εξελιχθεί.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η στήριξη και εξάρτηση Ζελένσκι από την Ευρώπη τον ωθεί μακριά από μια βιώσιμη, ειρηνική προοπτική για την οντότητα της Ουκρανίας με όσο γίνεται περισσότερα εδάφη, σε μια προοπτική ενός κράτους όχι μόνο προτεκτοράτου της Δύσης με λιγότερα εδάφη αλλά και σε μόνιμη σύγκρουση με τη γειτονική Ρωσία. Η άρρηκτη σύνδεση του πολιτικού μέλλοντος του ίδιου του Ζελένσκι με τη συνέχιση της σύγκρουσης, και αυτό ομολογείται περίπου ευθέως από δυτικά Μέσα, εντείνει το πρόβλημα. 

Πού οδηγεί η δυτική στήριξη

Κοντολογίς, η «στήριξη» της Δύσης στην Ουκρανία στη σύγκρουσή της με τη Ρωσία δεν την ωθεί προς ένα ουδέτερο, βιώσιμο κράτος που θα συμβιώνει ειρηνικά ανάμεσα στη δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία, αλλά προς ένα εθνικιστικό, αντιρωσικό, στρατιωτικοποιημένο και εξαρτημένο από τη Δύση μόρφωμα, που κινδυνεύει να χάσει μεγαλύτερο μέρος από την υπόστασή του, από αυτή που έχει ήδη χάσει. Η εισβολή, ο συνεχιζόμενος πόλεμος και κατάληψη εδαφών από τη Ρωσία μετά το 2022, όπως είναι προφανές, ευνοούν και αυτά τη δεύτερη επιλογή παρά την κόπωση από τον πόλεμο.

Η Αμερική του Τραμπ διαφέρει από την Αμερική του Μπάιντεν στη σαφή προσπάθεια απεμπλοκής από την Ουκρανία και γενικότερα από την Ευρώπη. Διαφέρει στο ξεκαθάρισμα πως η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ωστόσο ούτε επί Μπάιντεν υπήρχαν προοπτικές να ενταχθεί.

Διαφέρει σε όσα είναι διατεθειμένη να δώσει στη Μόσχα προκειμένου να παγώσει η σύγκρουση και να απεμπλακεί η ίδια, ωστόσο δεν αποδέχεται ούτε αυτή την προοπτική μιας ουδέτερης Ουκρανίας όπως θα την ήθελε η Ρωσία στο Plan A και επιθυμεί η Δύση να είναι κυρίαρχη στη δυτική πλευρά του «μετώπου» ακόμη και αν αυτό παγώσει. Το καλόπιασμα της υποταγμένης στο Τραμπ και αδύναμης Ευρώπης δεν είναι μόνο για να κρατηθούν ισορροπίες αλλά και γιατί τη χρειάζεται στο γενικότερο σχεδιασμό για την Ουκρανία και ευρύτερα στη γραμμή επαφής νατοϊκής Ευρώπης και Ρωσίας.

Η εύρεση σημείου ισορροπίας και συμβιβασμού με τις ρωσικές κόκκινες γραμμές και επιδιώξεις από τον Τραμπ θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Είτε θα περάσει η καμήλα από την τρύπα της βελόνας, είτε ο Τραμπ θα παραχωρήσει πολύ περισσότερα, είτε οι εξελίξεις στο στρατιωτικό πεδίο θα επιβάλουν λύσεις που ο Τραμπ βιάζεται να αποφύγει με τη νέα πρωτοβουλία. Το Κρεμλίνο βαίνει ήδη κερδισμένο απ’ αυτήν.