Η παραπαίουσα Δύση και ο αναδυόμενος πολυπολικός κόσμος

Ενδεικτική, εν σχέσει με αυτό, είναι η τελευταία θεματική συνάντηση του Σι Τζινπίνγκ, Πούτιν και Μόντι στην Τιαντζίν της Κίνας κατά τη σύνοδο του οργανισμού της Σανγκάης, όπου υπογράφηκαν σημαντικές συμφωνίες και εγκρίθηκε η δημιουργία κοινής αναπτυξιακής τράπεζας, προβάλλοντας με καθαρό τρόπο την καθιέρωση της Κίνας, ως εν δυνάμει φορέα μίας εναλλακτικής παγκόσμιας τάξης, αντίβαρο της κυριαρχίας των ΗΠΑ. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι εδώ και καιρό, με πρωτοβουλία της Κίνας, που διαθέτει τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα (3,5 τρις δολάρια), επιχειρείται η δημιουργία ενός ισχυρού αποθεματικού ταμείου γουάν, με συμμετοχή χωρών, όπως η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη, η Χιλή κλπ, που θα δανείζονται και θα αποπληρώνουν σε γουάν, το οποίο σημειωτέον αρχίζει και χρησιμοποιείται ως αποθεματικό νόμισμα και σε άλλες χώρες (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία κλπ.).

Το επόμενο βήμα θα είναι η δημιουργία συστήματος συναλλαγών, που θα αντικαταστήσει το δυτικό swift. Οι εξελίξεις αυτές, που στοχεύουν στην υποκατάσταση μακροπρόθεσμα του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, μπορούν να αλλάξουν το κέντρο βάρους της οικονομικής λειτουργίας του πλανήτη, απειλώντας ευθέως την ήδη οπισθοχωρούσα αμερικανική ηγεμονία και εν γένει τη δυτική πρωτοπορία έναντι της Ασίας. Το εντυπωσιακό σε αυτή τη συνάντηση κορυφής, είκοσι ηγετών του λεγόμενου παγκόσμιου Νότου, ήταν αναμφισβήτητα η συμμετοχή της Ινδίας, χώρα με σοβαρές διαφορές με την Κίνα, που άρθηκαν σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των τιμωρητικών δασμών του Τραμπ (50%) στη σημαντικότερη χώρα-ασπίδα της Δύσης απέναντι στη γιγάντωση της Κίνας!

Είναι προφανές ότι ο οργανισμός της Σαγκάης μπορεί να μην απειλεί άμεσα την στρατιωτική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, αλλά μπορεί να αποτελέσει εκείνο το πλαίσιο δημιουργίας εναλλακτικών, οικονομικών λύσεων, που θα παρακάμψουν τους δυτικούς οικονομικούς θεσμούς, που επιβλήθηκαν κατά την περίοδο της παγκοσμιοποίησης και της νέα τάξης πραγμάτων από τις ΗΠΑ μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το εν λόγω διαμορφούμενο σκηνικό στον πλανήτη με κύρια χαρακτηριστικά την δυτική σταδιακή παρακμή σε οικονομικό, στρατιωτικό και παραγωγικό επίπεδο και την άνοδο του Ασιατικού κόσμου σε οικονομικό, αλλά και στρατιωτικό επίπεδο δεν αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο, αλλά έχει δομικά χαρακτηριστικά, καθόσον αποτελεί το επακόλουθο του φαινομένου της μεταβατικής περιόδου, του λεγομένου “φθινοπώρου” των ηγεμονιών και εν προκειμένω των ΗΠΑ.

Η κρίση της ηγεμονίας των ΗΠΑ

Η επιχειρηθείσα pax Americana, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, είχε πολύ σύντομη χρονική διάρκεια για δύο βασικούς λόγους. Από τη μια μεριά, ο καπιταλισμός “ζόμπι”, παρά τους θεωρητικούς βερμπαλισμούς των υποστηρικτών του, γιγάντωσε την ανισότητα των κοινωνιών και την εξαθλίωση του τρίτου και τετάρτου κόσμου στον πλανήτη, με συνέπεια να θαμπώσει πολύ γρήγορα το δυτικό αφήγημα, σε συνδυασμό με τις κυριαρχούσες εσωτερικές συνθήκες στους κοινωνικούς ιστούς των χωρών της Δύσης (ανεξέλεγκτος ατομικισμός, διάλυση συλλογικών αξιών, κατάρρευση ιδεολογιών), εν σχέσει με αυτές που επικρατούν στις ασιατικές κοινωνίες και στις χώρες του παγκόσμιου νότου (ισχυρό πλαίσιο εξισωτισμού και συλλογικότητας και αποδοχή αυταρχικής διακυβέρνησης).

Παράλληλα, η πλήρης διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και η κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου μετέτρεψαν την Κίνα, αρχικά, σε παγκόσμιο πλανητικό εργοστάσιο και σήμερα σε υποψήφια ηγεμονική οικονομική, στρατιωτική και πολιτική δύναμη. Από την άλλη πλευρά, η αντιτρομοκρατική σταυροφορία των ΗΠΑ και των υπολοίπων δυτικών χωρών στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία, όχι μόνο στρατιωτική και γεωπολιτική, αλλά και οικονομική, αφού ξοδεύτηκαν πάνω από 6 τρις δολάρια για τους πολέμους αυτούς.

Η κρίση της αμερικανικής ηγεμονίας έχει οδηγήσει το διεθνές σύστημα σε φάση γενικής αστάθειας, αφού έχουμε την άνοδο ανταγωνιστικών παγκόσμιων πόλων (Κίνα, Ρωσία, Ινδία). Ο ισχυρότερος από αυτούς, η Κίνα, δεν φαίνεται ικανή ακόμα να αναδειχθεί σε νέο ηγετικό πλανητικό κέντρο, με συνέπεια την πλήρη ρευστότητα και την άσκηση αυτόνομης πολιτικής. Μάλιστα, για το θέμα αυτό είναι άκρως ενδιαφέρουσα η άποψη του Ι. Βάλερσταϊν, ο οποίος, εκτιμώντας ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο, λόγω του αυταρχικού πολιτικού συστήματος της, θεωρούσε βέβαιη την κατάρρευση του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση να καταλήξει, είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα, είτε σε μια μετα-καπιταλιστική πλανητική δυστοπία.

Η βασική αιτία της καθοδικής πορείας των ΗΠΑ οφείλεται στην πολιτική τους στόχευση της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με την δημιουργία υπερεθνικών θεσμών, αλλά και την άμεση στρατιωτική και πολιτική επέμβασή τους σε όλα τα μέρη του κόσμου, με το πρόσχημα της επέκτασης δήθεν της Δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη. Αυτή η αλαζονεία τους, όμως, ως νικητών του Ψυχρού Πολέμου μετατράπηκε σε μπούμερανγκ, αφού το αποτέλεσμα αυτών των επιλογών της αμερικανικής ελίτ ήταν αφενός τα τεράστια οικονομικά προβλήματα (δυσθεώρητο δημόσιο χρέος και προβληματική παραγωγική βάση), και αφετέρου η δημιουργία νέας αταξίας πραγμάτων (Μέση Ανατολή, Αφγανιστάν κλπ.), με αποτέλεσμα την σταδιακή, αλλά ορατή οπισθοχώρηση τους, που έλαβε χαρακτηριστικά πολιτικού προτάγματος επί Τραμπ με το σύνθημα First America.

Η Ευρώπη σε σύγχυση

Οι ΗΠΑ στην προσπάθειά τους να ανακόψουν την οικονομική παρακμή τους και τον ηγεμονικό τους ρόλο, αποδομούν την διεθνή τάξη, που οι ίδιες επέβαλλαν μετά την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ, με συνέπεια την επιστροφή στον 19ο αιώνα, την εποχή των αυτοκρατοριών και της ισχύος αντί του διεθνούς δικαίου, που θεσμοθετήθηκε στις μεταπολεμικές “στάχτες” του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που αιματοκύλησαν την ανθρωπότητα. Μεγάλο θύμα αυτής της επαμφοτερίζουσας συμπεριφοράς των ΗΠΑ αποτελεί η Ευρώπη, η οποία βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση και “ομηρία”.

Αρχικώς, αποτέλεσε το παρακολούθημα της αμερικανικής στρατηγικής της λεγόμενης διπλής ανάσχεσης, βάσει της πολιτικής του κατεστημένου των δημοκρατικών στις ΗΠΑ, δηλαδή η περιθωριοποίηση και ο περιορισμός των δυνατοτήτων της Ρωσίας και στη συνέχεια η προσπάθεια εγκλωβισμού της Κίνας, κάτι όμως που ήταν αντικειμενικά σε πλήρη αντίθεση με τα στρατηγικά ευρωπαϊκά συμφέροντα. Και αυτό, γιατί τόσο η Ρωσία, όσο και η Ουκρανία αποτελούν οργανικά τμήματα της ευρωπαϊκής ηπείρου και βασικές συνιστώσες μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής ομπρέλας ασφαλείας στο μεγάλο και ουτοπικό, όπως αποδείχθηκε, στόχο μιας Ενωμένης Ευρώπης από τη Μεσόγειο ως τα Ουράλια.

Για τούτο οι ευθύνες της ΕΕ είναι ιστορικές, λόγω του γεγονότος ότι δεν έλαβε καμία πρωτοβουλία να αποτρέψει αυτό τον πόλεμο παρεμβαίνοντας έγκαιρα, όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν και το απαιτούσαν (μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του Ανατολικού Μπλοκ) για τη δημιουργία οργανικής ισορροπίας ασφαλείας, που θα κάλυπτε και τις δίκαιες ρωσικές ενστάσεις ως προς το θέμα αυτό, λόγω της υπερεπέκτασης του ΝΑΤΟ, το οποίο δεν θα είχε κανένα λόγο ύπαρξης, αν αυτή είχε κινηθεί, όπως έπρεπε, ενισχύοντας τη δική της αυτόνομη αμυντική ισχύ.

Και αφού ακολούθησε ως πειθήνια θεραπαινίδα στην ανάφλεξη αυτού του πολέμου, σήμερα, μετά την επανάκαμψη του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ και την πλήρη αλλαγή της πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας (με προφανή στόχο να την αποκόψει τη στενή σύνδεσή της με την Κίνα, που έγινε εξαιτίας του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου, κάτι όμως που φαίνεται αδύνατο), βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση, αφού ο Τραμπ με τις πολιτικές του, έχει ανατρέψει την στρατηγική παροχής αμυντικής ομπρέλας στην Ευρώπη, που ίσχυε επί ογδόντα χρόνια, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και όχι μόνο αυτό, αλλά με τις πολύ χαμηλού βάρους ευρωπαϊκές ηγεσίες, να επιδίδονται σε μία ανιστόρητη αντί-Ρωσική κινδυνολογία, με στόχο την υποτιθέμενη αυτόνομη αμυντική της θωράκιση, που όπως δείχνουν τα πράγματα τα μόνα ορατά αποτελέσματα θα είναι ο γιγάντιος επαναεξοπλισμός της Γερμανίας, που προωθείται από τις γερμανικές ελίτ, κάτι που μπορεί να αποτελέσει θανάσιμο κίνδυνο για την Ευρώπη στο μέλλον, και η είσοδος χωρών που έχουν αντίθετα συμφέροντα με την Ευρώπη στον χώρο της αμυντικής βιομηχανίας, όπως για παράδειγμα η Τουρκία.

Ο “ύστερος λαϊκισμός”

Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν αναμφισβήτητα την προδιαγεγραμμένη ευρύτερη παρακμή της Δύσης, όπου στο μεν εσωτερικό των ΗΠΑ η κατάσταση είναι άκρως πολωτική και δημιουργούνται συνθήκες εμφύλιας σύρραξης σε μία κοινωνία με απόλυτο μηδενισμό, στη δε Ευρώπη το χάσμα μεταξύ της πλειοψηφίας του λαού και των ανίσχυρων και κοντόθωρων ελίτ μεγαλώνει συνεχώς. Οι επί χρόνια νεοφιλελεύθερες πολιτικές των δυτικών ελίτ, επέφεραν υπόγειες, αλλά κρίσιμες κοινωνικές αλλαγές σε όλες τις κοινωνίες της Δύσης. Η εμφάνιση ισχυρών ακροδεξιών και λαϊκίστικων κινημάτων στις ΗΠΑ και σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες είναι αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και της σκληρής μονεταριστικής πολιτικής που εφάρμοσαν αυτές.

Πρόκειται για τον λεγόμενο “ύστερο λαϊκισμό“, που λιπαίνεται πέραν της παραδοσιακής αντίθεσης κατεστημένου-λαού και από τις έντονες κοινωνικές ανισότητες, μεταξύ των κερδισμένων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και των χαμένων αυτής κοινωνικών πλειοψηφιών, καθώς και τις συνέπειες των έντονων προσφυγικών-μεταναστευτικών ρευμάτων, που δημιουργούν παράλληλα και ζητήματα ταυτότητας στα “νεοπληβειακά” στρώματα. Η εξέλιξη αυτή έχει διαφοροποιήσει και διευρύνει την παραδοσιακή αντίθεση μεταξύ αστικής και εργατικής τάξης, που κυριαρχεί στο μαρξιστικό αφήγημα, ακόμα και στις γνήσιες βιομηχανικές χώρες, όπως ΗΠΑ, Γερμανία και Γαλλία.

Οι διαχωριστικές κοινωνικές γραμμές σε όλο το εύρος των καταπιεζόμενων τάξεων, πλέον, είναι πολλαπλές και αλληλοεφαπτόμενες: μεταξύ εργαζομένων και ανέργων, νέων και ηλικιωμένων, κατοίκων των πόλεων και της υπαίθρου, μορφωμένων και ανειδίκευτων κ.λπ. Τα χάσματα αυτά ενισχύουν τον κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό, με συνέπεια σε πολιτικό επίπεδο να ευδοκιμεί το επιφανειακό επικοινωνιακό σχήμα “λαός κατά ελίτ”, που είναι το νέο πολιτικό όχημα όλων των λαϊκίστικων κινημάτων, η δημαγωγία των οποίων βρίσκει έδαφος πάνω σε πραγματικά προβλήματα των κοινωνιών και σε πραγματικές αγωνίες, όπως χαρακτηριστικά στην περίπτωση Τραμπ στην Αμερική.

Οι συνθήκες αυτές στον πλανήτη επιτείνουν την ρευστότητα και την ένταση μεταξύ των παγκόσμιων πόλων. Βρισκόμαστε στην εποχή που είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού και αναμφισβήτητης πλέον ανόδου του παγκόσμιου Νότου. Ο ανταγωνισμός για την πλανητική ηγεμονία, θα είναι περισσότερο οξύς και λυσσαλέος, όπως εύστοχα είχε προδιαγράψει ο Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του “Από τον 20ό στον 21ό αιώνα: τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000”. Αυτός ο ανταγωνισμός είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει στο προσεχές μέλλον και για μεγάλο διάστημα γενική αστάθεια στη διεθνή αρχιτεκτονική με απρόβλεπτες συνέπειες για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη.