Τα στρατηγήματα του Πολυαίνου στη σύγχρονη γεωπολιτική

Ο Πολύαινος δεν περιορίζεται μόνο σε ένδοξους ηγεμόνες, αλλά πολλές φορές παραθέτει στρατηγήματα λιγότερο γνωστών στρατηγών, τοπικών αρχόντων ή και απλών στρατιωτών, καθώς και περιπτώσεις γυναικών (όπως η βασίλισσα Τόμυρις των Μασσαγέτων ή η Αρτεμισία της Καρίας). Οι σημαντικότεροι στρατηγοί και ηγεμόνες των οποίων τα στρατηγήματα περιγράφει (σύμφωνα με τα οκτώ βιβλία του έργου) είναι:

Βιβλίο Α΄ – Μακεδόνες

• Κάρανος
• Αρχέλαος
• Αμύντας
• Φίλιππος Β΄
• Αλέξανδρος ο Μέγας
• Κάσσανδρος
• Δημήτριος Πολιορκητής
• Αντίγονος

Βιβλίο Β΄ – Τύραννοι & Ελληνιστικοί βασιλείς

• Διονύσιος ο Πρεσβύτερος (Συρακούσες)
• Διονύσιος ο Νεώτερος
• Ιέρων Α΄ & Ιέρων Β΄
• Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ
• Πτολεμαίος Φιλάδελφος
• Σέλευκος
• Αντίοχος

Βιβλίο Γ΄ – Σπαρτιάτες

• Λεωνίδας
• Παυσανίας
• Λύσανδρος
• Αγησίλαος Β΄
• Βρασίδας

Βιβλίο Δ΄ – Αθηναίοι

• Μιλτιάδης
• Θεμιστοκλής
• Αριστείδης
• Κίμων
• Περικλής
• Ιφικράτης
• Κόνων
• Χαβρίας
• Δημοσθένης (ο στρατηγός, όχι ο ρήτορας)

Βιβλίο Ε΄ – Θηβαίοι, Ηπειρώτες, άλλοι Έλληνες

• Επαμεινώνδας
• Πελοπίδας
• Πύρρος ο Ηπειρώτης
• Γέλων των Συρακουσών
• Τιμόλεων

Βιβλίο Ϛ΄ – Πέρσες και Ανατολικοί

• Κῦρος ο Μέγας
• Κῦρος ο Νεώτερος
• Δαρείος Α΄ & Γ΄
• Αρταξέρξης
• Μιθριδάτης
• Αρσάκης

Βιβλίο Ζ΄ – Ρωμαίοι

• Φάβιος Μάξιμος
• Σκιπίων Αφρικανός
• Μ. Σκιπίων
• Γάιος Μάριος
• Σούλλας
• Ιούλιος Καίσαρ
• Πομπήιος
• Αύγουστος

Βιβλίο Η΄ – Διάφοροι (και γυναίκες)

• Αρτεμισία της Καρίας
• Τόμυρις των Μασσαγέτων
• Βασίλισσα των Σκυθών
• Βουδίκκα (Κελτίδα)
• Αμαζόνες (παραδείγματα μυθολογικά)

Η συμβολή του Πολυαίνου

Λιγότερο γνωστοί στρατηγοί διαφόρων ελληνικών πόλεων και συνολικά στα οκτώ βιβλία αναφέρονται περίπου 300 προσωπικότητες, όπως προαναφέρθηκε. Η συμβολή του Πολυαίνου ξεπερνά τα στενά όρια της στρατιωτικής ιστορίας∙ αναδεικνύει αρχές στρατηγικής σκέψης που διατηρούν αμείωτη επικαιρότητα και στη σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα. Τα στρατηγήματα αποκαλύπτουν ότι η εξαπάτηση, η παραπληροφόρηση και ο ψυχολογικός πόλεμος αποτελούν ισχυρότερα όπλα από την αμιγή χρήση βίας.

Η αρχή αυτή απαντάται επίσης στον Σουν Τζου (Η Τέχνη του Πολέμου) αλλά και στον Θουκυδίδη, όταν αναφέρεται στη σημασία της πρόνοιας και του αιφνιδιασμού στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Στη σύγχρονη γεωπολιτική, το ίδιο πνεύμα συναντάται σε έννοιες όπως η στρατηγική επικοινωνία, η παραπληροφόρηση στον κυβερνοχώρο και οι υβριδικές επιχειρήσεις (Hoffman 2007, Freedman 2013).

Ο Πολύαινος δείχνει ότι ακόμη και αδύναμοι ηγεμόνες ή πόλεις-κράτη μπορούσαν να υπερισχύσουν απέναντι σε ισχυρότερους αντιπάλους με την κατάλληλη στρατηγική. Αυτό θυμίζει τις σημερινές ασύμμετρες τακτικές μικρών κρατών ή μη κρατικών δρώντων, οι οποίοι εκμεταλλεύονται αδυναμίες των ισχυρών (π.χ. τρομοκρατία, κυβερνοεπιθέσεις). Η έννοια αυτή ανταποκρίνεται στη θεωρία του Clausewitz για το “κέντρο βάρους” και στις αναλύσεις του Brzezinski για τη σημασία ευέλικτων στρατηγικών από μικρές δυνάμεις.

Ο Joseph Nye (1990, 2004) διαχώρισε τη σκληρή ισχύ (hard power), την ήπια ισχύ (soft power) και τη συνδυαστική “έξυπνη ισχύ” (smart power). Ο Πολύαινος, αιώνες πριν, δείχνει πως η ισχύς είναι αποτελεσματική όταν συνδυάζει βία, πειθώ και ψυχολογική επιρροή. Έτσι, τα Στρατηγήματα λειτουργούν ως πρώιμο υπόδειγμα θεωρίας της “έξυπνης ισχύος” στη γεωπολιτική. Η στρατηγική λογική του Πολυαίνου μοιάζει με τις σημερινές μορφές υβριδικού πολέμου, όπου αναμιγνύονται στρατιωτικές και μη στρατιωτικές μέθοδοι: κυβερνοεπιθέσεις, οικονομικός εκβιασμός, προπαγάνδα, “γκρίζες ζώνες”.

Στρατηγήματα παντός καιρούς μετά από χιλιετίες

Τα Στρατηγήματα εγείρουν το ερώτημα αν “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Στη σημερινή διεθνή πολιτική, η νομιμοποίηση και η ηθική του πολέμου παραμένουν κρίσιμα ζητήματα. Ο Πολύαινος αναγνωρίζει ότι η στρατηγική ευφυΐα συχνά απαιτεί υπέρβαση ηθικών κανόνων∙ κάτι που συναντάται και σήμερα, όπου οι μεγάλες δυνάμεις εφαρμόζουν αλά κάρτ μέτρα και σταθμά στη διεθνή νομιμότητα, με μόνο σκοπό το συμφέρον τους.

Συμπερασματικά, ο Πολύαινος δεν αποτελεί απλώς ιστορικο-φιλολογική πηγή του 2ου αιώνα μ.Χ., αλλά έναν πρόδρομο της γεωστρατηγικής σκέψης. Το έργο του δείχνει ότι η ισχύς δεν είναι ποτέ μόνο στρατιωτική∙ είναι συνδυασμός τεχνασμάτων, επιρροής και ψυχολογικού πολέμου. Στην εποχή των υβριδικών απειλών, της κυβερνοασφάλειας και της παγκόσμιας διαπάλης ισχύος, τα Στρατηγήματα αποκτούν νέα επικαιρότητα. Η μελέτη τους φωτίζει όχι μόνο την αρχαιότητα αλλά παρέχει διαχρονικά διδάγματα σε στρατιωτικούς, διπλωμάτες και αναλυτές διεθνών σχέσεων.

^{Ενδεικτική Βιβλιογραφία}

^{Πολύαινος, Στρατηγήματα. Έκδ. Κ. Μπενουά, Teubner, 1844.
Thucydides, History of the Peloponnesian War.
Sun Tzu, The Art of War.
Clausewitz, C. von, On War, Princeton University Press, 1976.
Nye, J., Soft Power: The Means to Success in World Politics, PublicAffairs, 2004.
Brzezinski, Z., The Grand Chessboard, Basic Books, 1997.
Hoffman, F., Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars, Potomac Institute, 2007.
Freedman, L., Strategy: A History, Oxford University Press.}