Σε αχαρτογράφητα νερά η Ναυτιλία – Η UNCTAD προειδοποιεί για αβεβαιότητα

«Οι παγκόσμιες θαλάσσιες μεταφορές έχουν εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά», αναφέρει, σε μήνυμά της, η Ρεβέκα Γκρίνσπαν (Rebeca Grynspan), οικονομολόγος από την Κόστα Ρίκα, που κατέχει, από τον Σεπτέμβριο του 2021, τη θέση της γενικής γραμματέως της UNCTAD. Αυτό οφείλεται, όπως εξηγεί, σε μια σειρά ταχύτατων και συνδυασμένων γεωπολιτικών, περιβαλλοντικών και τεχνολογικών αλλαγών, δημιουργώντας την ανάγκη για «ριζική επανεξέταση του τρόπου λειτουργίας των θαλάσσιων μεταφορών» και στην παγκόσμια ναυτιλία.

Έτσι, μετά από την σταθερή ανάπτυξη, που καταγράφτηκε πέρυσι, το θαλάσσιο εμπόριο αναμένεται να παρουσιάσει κάμψη το 2025, με τους όγκους φορτίων να αυξάνονται ελάχιστα (+0,5%). Αυτό σε συνδυασμό με τις πολιτικές εντάσεις, τους νέους δασμούς, τα μεταβαλλόμενα πρότυπα συναλλαγών και τις καινούργιες θαλάσσιες οδούς, αναδιαμορφώνουν τη γεωγραφία του θαλάσσιου εμπορίου. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Ανασκόπηση της UNCTAD. είναι περισσότερες αναδρομολογήσεις, ακύρωση προσεγγίσεων σε λιμάνια, μεγαλύτερα σε διάρκεια ταξίδια και τελικά αυξημένο κόστος.

«Από το κλείσιμο της Διώρυγας του Σουέζ το 1967 δεν έχουμε ξαναδεί τόσο διαρκή διαταραχή στις αρτηρίες του παγκόσμιου εμπορίου. Πλοία που κάποτε διέσχιζαν την Ερυθρά Θάλασσα σε λίγες μέρες, τώρα πλέουν για εβδομάδες γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Οι ναύλοι μεταφοράς που ήταν σχετικά σταθεροί για χρόνια, τώρα μεταβάλλονται ραγδαία ​​από μήνα σε μήνα. Οι αλυσίδες εφοδιασμού που θεωρούσαμε ανθεκτικές έχουν αποδειχθεί εύθραυστες», υπογράμμισε η Ρεβέκα Γκρίνσπαν. Και παρέθεσε τα εξής στοιχεία:

«Η Διώρυγα του Σουέζ λειτουργεί κάτω από την κανονική χωρητικότητα, περίπου 70% λιγότερο από τα μέσα επίπεδα διαμετακόμισης χωρητικότητας το 2023. Οι φετινές εξελίξεις γύρω από το Στενό του Ορμούζ- ένα πέρασμα για περίπου το 34% των παγκόσμιων θαλάσσιων εξαγωγών πετρελαίου- έχουν εφιστήσει εκ νέου την προσοχή στην ανάγκη για διαρκή διάλογο για την ασφάλεια στη θάλασσα. Η διαταραχή στις λιμενικές λειτουργίες επίσης έχει γίνει χρόνια, όχι παροδική».

«Αυτοί οι παράγοντες ήδη αναδιαμορφώνουν τα πρότυπα του θαλάσσιου εμπορίου. Ενώ οι ροές συνέχισαν να αυξάνονται κατά 2,2% το 2024 σε σχέση με το 2023, το έκαναν με μέτριο ρυθμό – κάτω από τον μέσο όρο που καταγράφηκε κατά την 20ετία από το 2003 έως το 2023. Ακόμα πιο αποκαλυπτικό: το θαλάσσιο εμπόριο διανύει πλέον σημαντικά μεγαλύτερες αποστάσεις, με τη μέση απόσταση ταξιδιού να έχει αυξηθεί από 4.831 μίλια το 2018 σε 5.245 μίλια το 2024, καθώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια αναδιαμορφώνουν τον χάρτη της παγκόσμιας ναυτιλίας. Το θαλάσσιο εμπόριο σε τόνους-μίλια αυξήθηκε κατά 5,9% το 2024 σε σχέση με το 2023, σχεδόν τρεις φορές την αύξηση του όγκου του θαλάσσιου εμπορίου. Η απόσταση δεν είναι πλέον γεωγραφία· είναι γεωοικονομία».

Η «πράσινη μετάβαση» στη ναυτιλία

Παράλληλα, με τις άμεσες γεωπολιτικές πιέσεις, βρίσκονται σε εξέλιξη βαθύτερες αλλαγές, που αναδιαμορφώνουν τη Ναυτιλία, με βασικότερες τις περιβαλλοντικές και τις τεχνολογικές. Οι περιβαλλοντικές αλλαγές σχετίζονται με τη λεγόμενη «πράσινη μετάβαση» και τα μέτρα, που απαιτείται να λάβει ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (International Maritime Organization- IMO) για τη μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου από τη Ναυτιλία με τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ανασκόπησης, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) της ναυτιλίας αυξήθηκαν κατά 5% το 2024. Επίσης, μόνο το 8% της χωρητικότητας του παγκόσμιου στόλου είναι εξοπλισμένο για χρήση εναλλακτικών καυσίμων και αυτό δύσκολα φαίνεται να αλλάζει καθώς οι αποσύρσεις των παλαιών πλοίων γίνονται με αργούς ρυθμούς, όπως δείχνουν τα χαμηλά ποσοστά διαλύσεων (ανακύκλωσης). Πάντως, η UNCTAD προειδοποιεί ότι η απαλλαγή των θαλάσσιων μεταφορών από τον άνθρακα θα συνεπάγεται σημαντικό κόστος, συμπεριλαμβανομένης της ανανέωσης του στόλου, της προσαρμογής των λιμένων και των υποδομών εναλλακτικών καυσίμων.

«Το κόστος συμμόρφωσης με τους κανόνες του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της τιμολόγησης των εκπομπών, επαναπροσδιορίζει την οικονομία της ναυτιλίας», αναφέρει η UNCTAD, προσθέτοντας ότι το επίμονα υψηλό κόστος μεταφοράς κινδυνεύει να πλήξει περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα τα μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη και τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

«Οι αναπτυσσόμενες χώρες πλέον προϋπολογίζουν το κόστος μεταφοράς που μπορεί να αλλάξει περισσότερο σε μια εβδομάδα από ό,τι κάποτε σε ένα χρόνο. Τα μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη βλέπουν τους λογαριασμούς εισαγωγών τους να εκτοξεύονται, ενώ η ανταγωνιστικότητά τους στις εξαγωγές διαβρώνεται. Οι ηπειρωτικές αναπτυσσόμενες χώρες μερικές φορές πληρώνουν κόστος μεταφοράς τρεις φορές το παγκόσμιο μέσο όρο – και βλέπουν αυτό το χάσμα να διευρύνεται με κάθε διαταραχή», υπογράμμισε, στο μήνυμά της, η Ρεβέκα Γκρίνσπαν.

Τι ζητά η UNCTAD

Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, η UNCTAD ζητά στοχευμένα μέτρα για τον μετριασμό των αυξήσεων του κόστους μεταφοράς, την ενίσχυση της απόδοσης των λιμένων, την προώθηση της διευκόλυνσης του εμπορίου και τη βελτίωση της προβλεψιμότητας στις εμπορικές πολιτικές. Ειδικά, για τα λιμάνια τονίζεται ότι λόγω των γεωπολιτικών διαταραχών πολλά από αυτά δέχονται πιέσεις που οδηγούν σε καθυστερήσεις για τα πλοία.

Για αυτό πρέπει- κατά την UNCTAD- να επενδύσουν σε «καθαρότερες», πιο αποτελεσματικές και πιο «έξυπνες» λειτουργίες. Η UNCTAD προτρέπει τις κυβερνήσεις να εφαρμόσουν τις παγκόσμιες δεσμεύσεις για τη διευκόλυνση του εμπορίου και τον αυτοματισμό των διαδικασιών και να επεκτείνουν τις συμπράξεις δημόσιου- ιδιωτικού τομέα στις λιμενικές λειτουργίες. Βέβαια, καθώς η ψηφιοποίηση προχωρά, η κυβερνοασφάλεια αναδεικνύεται σε κρίσιμη προτεραιότητα.

«Οι μεταβάσεις που έρχονται- σε μηδενικές εκπομπές άνθρακα, σε ψηφιακά συστήματα, σε νέες εμπορικές οδούς- πρέπει να είναι απλώς μεταβάσεις. Πρέπει να ενδυναμώνουν, όχι να αποκλείουν. Πρέπει να οικοδομήσουν ανθεκτικότητα, όχι να εμβαθύνουν την ευπάθεια», προσθέτει η Γρίνσπαν, η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε την θέση της γενικής γραμματέως της UNCTAD. Για να τονίσει:
«Και πρέπει [όλοι οι εμπλεκόμενοι] να αναγνωρίσουν ότι οι θαλάσσιες μεταφορές δεν είναι απλώς πλοία και φορτία.

Πρόκειται για 1,9 εκατομμύρια ναυτικούς, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από αναπτυσσόμενες χώρες και των οποίων οι δεξιότητες χρειάζονται ενημέρωση, τα δικαιώματα των οποίων χρειάζονται προστασία, η συμβολή των οποίων χρειάζεται αναγνώριση». Όσο για την «επόμενη μέρα» η UNCTAD θεωρεί ότι οι σαφείς Κανονισμοί, «οι μεγαλύτερες επενδύσεις και η συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, βιομηχανίας και οικονομικών φορέων θα είναι απαραίτητα για την προώθηση της μετάβασης».

«Η UNCTAD είναι έτοιμη να υποστηρίξει αυτή την αλλαγή. Μέσω έρευνας που φωτίζει, τεχνικές συνεργασίας για την οικοδόμηση συναίνεσης που φέρνει όλες τις φωνές στο τραπέζι σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, εργαζόμαστε για να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι μεταβάσεις δεν θα αφήσουν κανέναν πίσω», διαβεβαιώνει η Ρεβέκα Γκρίνσπαν. Και καταλήγει:
«Οι θαλάσσιες μεταφορές έχουν αντέξει σε αναταραχές στο παρελθόν – πολέμους, κλεισίματα, οικονομικές κρίσεις. Αλλά ποτέ δεν είχαν τόσες πολλές μεταβάσεις να συγκλίνουν τόσο γρήγορα. Ο τομέας θα προσαρμοστεί. Πάντα το κάνει. Το ερώτημα είναι αν αυτή η προσαρμογή θα είναι διαχειριζόμενη ή χαοτική, χωρίς αποκλεισμούς ή διχαστική, βιώσιμη ή απλώς επιβιώσιμη;»