Η “παντοδυναμία των ευνούχων” και ο Μαρκιανός της εποχής μας…

Η αναφορά στους ευνούχους του Βυζαντίου δεν είναι τυχαία: η περίοδος της πρώτης σοβαρής κρίσης της αυτοκρατορίας, κατά τον 5ο αιώνα, φωτίζει με εκπληκτική διαύγεια το πώς η ανεξέλεγκτη ισχύς ορισμένων “υπηρετών” του κράτους οδήγησε σε εκφυλισμό της διοίκησης, της οικονομίας και της κοινωνικής συνοχής. Η ιστορία αυτή, ωστόσο, δεν είναι μόνο μια μακρινή αφήγηση. Είναι και μια προειδοποίηση.

Ο αυτοκράτορας Μαρκιανός, με την αποφασιστική του παρέμβαση, κατάφερε να περιορίσει την παρακμή, επαναφέροντας τάξη και ισορροπία. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι: πώς η Ιστορία μπορεί να μας διδάξει για το σήμερα, και ποιος θα αναλάβει τον ρόλο του Μαρκιανού στην εποχή μας;

Η παντοδυναμία των ευνούχων

Οι ευνούχοι στο Βυζάντιο δεν ήταν κοινωνικά περιθωριοποιημένες φιγούρες. Αντιθέτως, κατείχαν θέσεις-κλειδιά στην αυτοκρατορική αυλή, λειτουργώντας ως σύμβουλοι, διοικητές, ακόμα και de facto κυβερνήτες. Η ισχύς τους δεν προερχόταν από στρατιωτική ή αριστοκρατική καταγωγή, αλλά από την εγγύτητά τους στον αυτοκράτορα και την ικανότητά τους να χειραγωγούν το δαιδαλώδες διοικητικό σύστημα. Κατά τον 5ο αιώνα, η επιρροή τους είχε φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ευνούχο Χρυσάφιο, ο οποίος, ως στενός σύμβουλος του Θεοδοσίου Β’, είχε μετατρέψει την αυτοκρατορική διοίκηση σε προσωπικό του φέουδο.

Η παντοδυναμία των ευνούχων λειτούργησε εκφυλιστικά για το Βυζάντιο. Η διοίκηση βυθίστηκε στη διαφθορά, καθώς οι ευνούχοι –βεβαίως όχι μόνο αυτοί– εκμεταλλεύονταν τη θέση τους για προσωπικό πλουτισμό, προωθώντας τα δικά τους συμφέροντα αντί αυτά του κράτους. Οι διοικητικές αποφάσεις υποτάσσονταν σε ίντριγκες και παρασκηνιακές συμφωνίες, ενώ η οικονομία υπέφερε από κακοδιαχείριση και υπερφορολόγηση. Η κοινωνική συνοχή αποδυναμώθηκε, καθώς οι πολίτες έχαναν την εμπιστοσύνη τους σε ένα σύστημα που φαινόταν να εξυπηρετεί μόνο την εξουσία.

Η περίοδος που ακολούθησε την κρίση του 5ου αιώνα αποκάλυψε τις βαθιές πληγές που είχε αφήσει η παντοδυναμία των ευνούχων. Η εξωτερική πολιτική, επίσης, υπέστη πλήγματα, με τις δαπανηρές πληρωμές προς τους Ούννους να υπονομεύουν περαιτέρω το κύρος της αυτοκρατορίας. Η οικονομία, αποδυναμωμένη από την κακοδιαχείριση, δυσκολευόταν να στηρίξει τις αμυντικές ανάγκες. Η κοινωνική δυσαρέσκεια αυξανόταν, καθώς οι πολίτες έβλεπαν το κράτος να εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας ολιγαρχίας.

Η υπεροχή του Βυζαντίου, που κάποτε στηριζόταν στην ισχυρή διοίκηση και τον στρατιωτικό δυναμισμό, είχε καμφθεί, αφήνοντας την αυτοκρατορία ευάλωτη σε εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις. Η κρίση αυτή δεν ήταν απλώς μια διοικητική αποτυχία, αλλά μια συστημική κατάρρευση εμπιστοσύνης. Οι ευνούχοι, ως σύμβολο της διαφθοράς και της ανικανότητας, είχαν συμβάλει αποφασιστικά στην υπονόμευση της ίδιας του της βιωσιμότητας.

Ο αυτοκράτορας Μαρκιανός

Η άνοδος του Μαρκιανού (450-457 μ.Χ.) στον αυτοκρατορικό θρόνο σηματοδότησε μια καμπή. Ο Μαρκιανός, ένας στρατιωτικός με ταπεινή καταγωγή, δεν είχε τις δεσμεύσεις της αριστοκρατικής ελίτ. Η διοίκησή του χαρακτηρίστηκε από μια συστηματική προσπάθεια να περιορίσει την επιρροή των ευνούχων και να εξυγιάνει το κράτος. Πρώτα, περιόρισε την πρόσβασή τους σε κρίσιμες διοικητικές θέσεις, αποδυναμώνοντας το δίκτυο επιρροής τους.

Παραλλήλως, επέβαλε αυστηρούς ελέγχους στις δαπάνες, μειώνοντας τη φορολογική επιβάρυνση και σταματώντας τις εξευτελιστικές πληρωμές προς τους Ούννους. Τέλος, αναδιοργάνωσε τη διοίκηση, προάγοντας την αξιοκρατία αντί για νεποτισμό και διαφθορά. Η επιτυχία του Μαρκιανού δεν οφειλόταν μόνο στην αποφασιστικότητά του, αλλά και στην ικανότητά του να αναγνωρίσει την πηγή της σήψης: την ανεξέλεγκτη εξουσία μιας κλειστής κάστας που λειτουργούσε χωρίς λογοδοσία. Η ανάκαμψη της Αυτοκρατορίας υπό τον Μαρκιανό απέδειξε ότι αυτό ήταν εφικτό, αλλά μόνο με αποφασιστική ηγεσία και ριζικές μεταρρυθμίσεις. Με την πολιτική του, όχι μόνο ανέκοψε την παρακμή και σταθεροποίησε την κατάσταση, αλλά και έθεσε τις βάσεις για την μετέπειτα ενίσχυση του Βυζαντίου υπό τον Λέοντα Α’.

Η παραπάνω ιστορία για το Βυζάντιο δεν είναι απλώς μια ιστορική περιγραφή, αλλά ένας καθρέφτης των προκλήσεων και της δυναμικής της εξουσίας. Σήμερα, οι “παντοδύναμοι” δεν είναι ευνούχοι, αλλά η λειτουργία τους παραμένει οδυνηρά οικεία: κλειστές ελίτ, που χειραγωγούν θεσμούς και πόρους για προσωπικό όφελος, αποδυναμώνοντας την κοινωνική συνοχή και την εμπιστοσύνη. Η διαφθορά, η κακοδιαχείριση και η αποξένωση των πολιτών από τους θεσμούς αντηχούν την κρίση του 5ου αιώνα.

Ποιος, λοιπόν, θα είναι ο Μαρκιανός της εποχής μας; Ποιος θα έχει το σθένος να αντιμετωπίσει δραστικά την “παντοδυναμία” των σύγχρονων ελίτ, που κρύβονται πίσω από τίτλους, γραφειοκρατίες ή ψηφιακές αυτοκρατορίες; Η ιστορία μας διδάσκει ότι η σωτηρία δεν έρχεται από θαύματα, αλλά από την αποφασιστικότητα και την ηθική ακεραιότητα. Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό, και η απάντηση ίσως κρύβεται όχι σε έναν μόνο ικανό ηγέτη, αλλά στη συλλογική μας αφύπνιση. Μέχρι τότε, οι αποχαλινωμένες άρχουσες ελίτ θα συνεχίσουν να βασιλεύουν, βυθίζοντάς μας ολοένα και περισσότερο στην παρακμή.