Κατεχόμενη Παλαιστίνη και κατεχόμενη Κύπρος – Μία σύγκριση

Παρά την επιφανειακή ομοιότητα –δηλαδή η ύπαρξη αμφισβητούμενου εδάφους– η διεθνής αντίδραση είναι σαφώς διαφορετική, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα για το κατά πόσο οι ισχυροί παίκτες εφαρμόζουν σταθερές αρχές ή ακολουθούν πρακτικά συμφέροντα.

Η Παλαιστίνη έχει αναγνωριστεί επισήμως ως κράτος από περισσότερες από 135 χώρες και διαθέτει στο πλαίσιο του ΟΗΕ το καθεστώς «παρατηρητή κράτους» από το 2012. Η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει το δικαίωμα του παλαιστινιακού λαού στην αυτοδιάθεση, παρά την πολυετή κατοχή από το Ισραήλ

Η αναγνώριση της Παλαιστίνης δεν θεωρείται απόσχιση από υπάρχουσα κυρίαρχη χώρα αλλά υπόθεση αναγνώρισης δικαιώματος ενός λαού που επιδιώκει ανεξαρτησία και κρατική υπόσταση. Τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και οι αποφάσεις πολλών διεθνών οργανισμών ενισχύουν αυτή τη νομιμοποίηση.

Το ψευδοκράτος

Η κατάσταση στην Κύπρο είναι διαφορετική. Το 1983 οι Τουρκοκύπριοι, υπό την υποστήριξη της Τουρκίας, ανακήρυξαν μονομερώς την «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ). Το ψευδοκράτος αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία. Ο ΟΗΕ, μέσω των Ψηφισμάτων 541 και 550, έχει χαρακτηρίσει την ανακήρυξη «νομικά άκυρη» και έχει καλέσει όλα τα κράτη να μην την αναγνωρίσουν. Το Συμβούλιο Ασφαλείας τονίζει ότι η ΤΔΒΚ δεν έχει δικαίωμα κρατικής υπόστασης και η περιοχή αποτελεί έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας υπό παράνομη κατοχή.

Μερικές χώρες έχουν αναπτύξει σχέσεις με τους Τουρκοκυπρίους –π.χ. μέσω αθλητικών ανταλλαγών ή οικονομικών επαφών– αλλά χωρίς επίσημη αναγνώριση, ακολουθώντας τη γραμμή του ΟΗΕ. Αυτό δημιουργεί συχνά την εντύπωση ότι η διεθνής κοινότητα ακολουθεί δύο μέτρα και δύο σταθμά. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα «γκρίζας ζώνης» είναι η λειτουργία υποπροξενείων στα κατεχόμενα της Κύπρου. Δυτικές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ και αρκετές χώρες της ΕΕ, έχουν δημιουργήσει γραφεία ή προξενικές μονάδες για να εξυπηρετούν υπηκόους τους που ζουν ή επενδύουν στην κατεχόμενη περιοχή.

Αυτό γίνεται για καθαρά πρακτικούς λόγους. Υπήκοοι που αγοράζουν ακίνητα, δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά ή ταξιδεύουν χρειάζονται διαβατήρια, νομική προστασία και άλλες υπηρεσίες. Οι χώρες αυτές διευκρινίζουν πάντα ότι η παρουσία τους δεν σημαίνει αναγνώριση του ψευδοκράτους, αλλά στην πράξη, η λειτουργία γραφείων δημιουργεί μια αίσθηση κανονικότητας. Η δικαιολόγηση βασίζεται στο διεθνές δίκαιο – Σύμβαση της Βιέννης για τις Προξενικές Σχέσεις (1963) – που επιτρέπει προξενικές αρχές να λειτουργούν όπου υπάρχουν πολίτες τους, ακόμη και σε περιοχές με αμφισβητούμενο καθεστώς. Ωστόσο, η παρουσία αυτή δίνει στην Τουρκία ένα προπαγανδιστικό επιχείρημα ότι τα κατεχόμενα έχουν κάποια διεθνή αποδοχή, έστω έμμεση.

Η Κύπρος, η Παλαιστίνη και η διεθνής διπλωματία

Η διεθνής διπλωματία πρέπει να ισορροπήσει δύο στόχους: Την υποστήριξη διεθνούς δικαίου και αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως νόμιμου κράτους και την πρακτική προστασία των πολιτών τους και συμφερόντων σε μια περιοχή υπό ξένη κατοχή. Η απουσία αυτής της «μεσαίας λύσης» θα δημιουργούσε πρακτικά προβλήματα. Ξένοι υπήκοοι θα ήταν απροστάτευτοι και οι χώρες θα αντιμετώπιζαν εντάσεις με την Τουρκία. Το αποτέλεσμα είναι μια «γκρίζα ζώνη» – επίσημα μη αναγνώριση, πρακτικά όμως, λειτουργία.

Η παρουσία ξένων χωρών στα κατεχόμενα ενισχύει έμμεσα το ψευδοκράτος και δυσκολεύει τις προσπάθειες επανένωσης, καθώς δημιουργείται η αίσθηση ότι τα κατεχόμενα λειτουργούν κανονικά. Παρά την επίσημη απομόνωση της ΤΔΒΚ, η Άγκυρα χρησιμοποιεί την πρακτική παρουσία ξένων για προπαγανδιστικούς σκοπούς, ισχυριζόμενη ότι υπάρχει διεθνής αποδοχή. Συμπερασματικά, η διαφορά μεταξύ Παλαιστίνης και Βόρειας Κύπρου είναι ξεκάθαρη. Στην Παλαιστίνη υπάρχει διεθνής αναγνώριση και κατοχυρωμένο δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Στην Κύπρο έχουμε μονομερή απόσχιση και κατοχή, χωρίς διεθνή αναγνώριση.

Η διεθνής κοινότητα ακολουθεί μια διπλή γλώσσα. Διατηρεί την νομική και πολιτική θέση της, αλλά προσαρμόζεται πρακτικά για την προστασία των πολιτών και των συμφερόντων της. Αυτό δημιουργεί εντυπώσεις «δύο μέτρων και δύο σταθμών», αλλά αποτελεί αναπόφευκτη συνθήκη ρεαλιστικής διπλωματίας. Η Παλαιστίνη και η Βόρεια Κύπρος είναι επομένως δύο εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις, αλλά και οι δύο δείχνουν πόσο πολύπλοκη είναι η διεθνής πολιτική, όπου το δίκαιο συχνά συγκρούεται με την πρακτική ανάγκη και την στρατηγική σκοπιμότητα.