Γεωπάρκο στη Χίο: Τι κρύβεται κάτω από τον μανδύα της UNESCO

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πολιτεία οφείλει να δράσει άμεσα και αποφασιστικά για την αποκατάσταση του φυσικού πλούτου, την οικονομική στήριξη των κατοίκων και την πρόληψη μελλοντικών καταστροφών. Ωστόσο, η προώθηση ενός γεωπάρκου της UNESCO ως το “μεγαλύτερο στοίχημα” της ανάκαμψης της Χίου, όπως διατυπώθηκε πρόσφατα σε ρεπορτάζ της “Καθημερινής” στις 29 Σεπτεμβρίου 2025, εγείρει σοβαρές υπόνοιες για χειραγώγηση της κοινής γνώμης και προώθηση μιας αδιαφανούς ατζέντας, που υπονομεύει την ουσιαστική συμμετοχή των κατοίκων και την πραγματική βιωσιμότητα του νησιού.

Η εφημερίδα επανέρχεται με ένα βίντεο στις 3 Οκτωβρίου 2025, με τίτλο “Θα ξαναγεννηθεί η Χίος μετά την καταστροφική πυρκαγιά”, όπου παρουσιάζει τους πληγέντες σε ένα στημένο πλαίσιο, τοποθετώντας τους στο πλάνο σαν ηθοποιούς σε ταινία σύγχρονου νουάρ, με δραματική αισθητική που απομακρύνεται από την ωμή πραγματικότητα της καταστροφής. Ενώ το έντυπο άρθρο περιλαμβάνει ερωτηματικό στον τίτλο (Θα ξαναγεννηθεί η Χίος μετά την καταστροφική πυρκαγιά;), το βίντεο το αποσιωπά, μετατρέποντας την ερώτηση σε μια αισιόδοξη διαβεβαίωση. Όμως γλωσσικά, η απουσία του ερωτηματικού υποδηλώνει μια δηλωτική βεβαιότητα, ενισχύοντας την αίσθηση μιας προκαθορισμένης αφήγησης που προωθεί το γεωπάρκο ως τη μόνη λύση, χωρίς να αφήνει χώρο για κριτική ή τοπική συμμετοχή.

Η ένταξη της Χίου στο δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO παρουσιάζεται ως μία ολιστική λύση για την ανάκαμψη της Αμανής και την ευρύτερη αναζωογόνηση του νησιού. Σύμφωνα με τον ορισμό της UNESCO, ένα γεωπάρκο στοχεύει στην προστασία της γεωλογικής κληρονομιάς, την εκπαίδευση και την προώθηση βιώσιμου τουρισμού, με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων να αποτελεί βασικό πυλώνα. Η Χίος, με τη μοναδική της γεωλογία, τα ηφαιστειακά πετρώματα, τα σπήλαια και την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της μαστίχας (αναγνωρισμένη από την UNESCO το 2014), πληροί τις προϋποθέσεις για να διεκδικήσει μια τέτοια διάκριση.*

Ωστόσο, η ξαφνική έμφαση στο γεωπάρκο, αμέσως μετά την καταστροφή του Αυγούστου, δεν μπορεί παρά να προκαλεί ερωτήματα για τις προθέσεις πίσω από αυτή την πρωτοβουλία. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και το Ελληνικό Δίκτυο Γεωπάρκων (μέλος του European Geoparks Network – EGN), που περιλαμβάνει ήδη οκτώ ελληνικά γεωπάρκα, όπως τα της Λέσβου και της Μήλου, φαίνονται να πιέζουν για την υποψηφιότητα της Χίου, χωρίς όμως να υπάρχει διαφανής ενημέρωση για το χρονοδιάγραμμα ή τους πόρους.

Η δήλωση ότι το γεωπάρκο αποτελεί το “μεγαλύτερο στοίχημα” του νησιού, όπως διατυπώθηκε στο άρθρο της “Καθημερινής” στις 29 Σεπτεμβρίου 2025, υποδηλώνει μια στρατηγική επικοινωνιακή καμπάνια που εκμεταλλεύεται την ευάλωτη ψυχολογία των κατοίκων μετά την πυρκαγιά. Αντί να εστιάσει σε άμεσα μέτρα, όπως η αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων, η στήριξη των πληγέντων αγροτών ή η ενίσχυση της πυροπροστασίας, η πολιτεία και οι υποστηρικτές του γεωπάρκου προωθούν ένα σχέδιο που, ενώ φαινομενικά “πράσινο”, ενέχει τον κίνδυνο να εξυπηρετήσει εξωτερικές ατζέντες, παραγκωνίζοντας τις πραγματικές ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.

“Top-Down” Προσέγγιση και το “Δούλεμα” των Ντόπιων

Η UNESCO τονίζει ότι τα γεωπάρκα βασίζονται σε μια “bottom-up” προσέγγιση, δηλαδή στη συμμετοχή και την πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων. Ωστόσο, η διεθνής εμπειρία αποκαλύπτει ότι αυτή η αρχή συχνά παραβιάζεται, με τα σχέδια να επιβάλλονται από πάνω προς τα κάτω (top-down) από κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς ή ιδιωτικούς επενδυτές.

Στην Αφρική, για παράδειγμα, όπου υπάρχουν μόνο δύο γεωπάρκα (το Ngorongoro-Lengai στην Τανζανία και το M’Goun στο Μαρόκο), οι τοπικές κοινότητες παραπονιούνται για περιορισμένη συμμετοχή και απώλεια ελέγχου επί της γης τους, με κυβερνήσεις και τη UNESCO να προωθούν τουρισμό χωρίς επαρκείς πόρους για τις κοινότητες. Το Batur στην Ινδονησία και το Satun στην Ταϊλάνδη έχουν κατηγορηθεί ότι αγνοούν ιθαγενείς πληθυσμούς, μετατρέποντας τις τοπικές διαβουλεύσεις σε τυπική επικύρωση κρατικών σχεδίων.

Στη Λατινική Αμερική, το γεωπάρκο Comarca Minera στο Μεξικό κατηγορήθηκε ότι περιόρισε την πρόσβαση ιθαγενών σε παραδοσιακές περιοχές, υπέρ τουριστικών προγραμμάτων. Στην Ελλάδα, ακόμα και σε επιτυχημένα γεωπάρκα, όπως αυτό της Λέσβου (από το 2000), έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι τα οφέλη κατευθύνονται κυρίως σε μεγάλες εταιρείες, παρακάμπτοντας μικρούς παραγωγούς. Στη Χίο, η έλλειψη διαφάνειας για το ποιοι θα διαχειριστούν το γεωπάρκο και τα κονδύλια της ΕΕ, δεν αφήνει αμφιβολία ούτε στον πιο ξεμωραμένο κάτοικο ότι η τοπική κοινωνία θα παραμείνει θεατής σε ένα σχέδιο που απλά φέρει το όνομά της.

Ο Ρόλος UNESCO και ΕΕ

Η προώθηση του γεωπάρκου ως λύση για την ανάκαμψη της Χίου εγκυμονεί τον κίνδυνο του “πράσινου πλυσίματος” (greenwashing), δηλαδή της παρουσίασης ενός σχεδίου ως περιβαλλοντικά φιλικού, ενώ στην πραγματικότητα εξυπηρετεί εμπορικούς σκοπούς. Το όνομα της UNESCO είναι ισχυρό, προσελκύοντας τουρίστες και επενδύσεις, αλλά η εμπειρία από άλλα γεωπάρκα δείχνει ότι ο “βιώσιμος τουρισμός” συχνά μετατρέπεται σε μαζικό, με καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον και τους πόρους, όπως το νερό και το έδαφος.

Επιπλέον, η σύνδεση του γεωπάρκου με ευρωπαϊκά κονδύλια, όπως αυτά του “Green Deal”, δημιουργεί ερωτήματα για το ποιοι θα επωφεληθούν πραγματικά. Η Ελλάδα, ως το πρώτο κράτος -μέλος που ενέκρινε το Πρόγραμμα Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund – JTF) με 1,63 δισ. ευρώ, δεσμεύεται να διαθέσει 30% του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και 55% του Ταμείου Συνοχής σε ενεργειακή απόδοση και μείωση εκπομπών.**

(Ειδική Υπηρεσία Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΕΥΔΑΜ) – Επίσημη σελίδα ΠΔΑΜ 2021-2027)

Το “Green Deal”, με συνολικό προϋπολογισμό άνω του 1 τρισ. ευρώ μέσω “NextGenerationEU” και “InvestEU”, προωθεί γεωπάρκα ως “πράσινη” ανάπτυξη, αλλά συχνά τα κονδύλια ρέουν σε συμβουλευτικές εταιρείες ή μεγάλους τουριστικούς ομίλους, αντί σε ντόπιους. Στη Χίο, η διαδικασία ένταξης στο δίκτυο της UNESCO απαιτεί πόρους που παρέχονται από εξω-τοπικούς παράγοντες, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ).***

Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Finance and the Green Deal

Η απουσία δημοσιευμένων στοιχείων για το ποιοι χρηματοδοτούν ή υποστηρίζουν την πρωτοβουλία του γεωπάρκου στη Χίο, όπως το REPowerEU ή το Social Climate Fund, πρέπει να μας προβληματίζει ότι, σε περίπτωση εφαρμογής του σχεδίου, το γεωπάρκο μάλλον θα εξυπηρετεί εξωτερικά συμφέροντα, αντί να ενδυναμώνει τους κατοίκους της Αμανής. Άρα, ας μην γελιόμαστε… Οι αποφάσεις λαμβάνονται από κεντρικές αρχές, όπως το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, και εξωτερικούς παράγοντες, όπως το Global Geoparks Network (GGN), με την τοπική κοινωνία να καλείται απλώς να επικυρώσει προειλημμένες αποφάσεις.

Η καταστροφή της Αμανής απαιτεί άμεση, διαφανή και ουσιαστική δράση από την πολιτεία, με επίκεντρο τις ανάγκες των κατοίκων και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του νησιού. Οι κάτοικοι της Χίου δικαιούνται πλήρη διαφάνεια για το ποιοι σχεδιάζουν και χρηματοδοτούν το γεωπάρκο, ποιοι θα επωφεληθούν από τα κονδύλια και πώς θα προστατευθεί το νησί από τον υπερτουρισμό αλλά και από την απομόνωση των ντόπιων από τις κεντρικές αποφάσεις.

Μέχρι να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, η ρητορική περί “στοιχήματος ανάκαμψης” παραμένει μια κούφια υπόσχεση, που υπονομεύει την ουσιαστική ανάκαμψη της Βόρειας Χίου, την εμπιστοσύνη των πολιτών και την πραγματική αναγέννηση που τόσο πολύ χρειάζεται η Χίος.

Οι αστερίσκοι

* Σύμφωνα με την UNESCO, ένα γεωπάρκο είναι ενιαία γεωγραφική περιοχή (single, unified geographical area), που καλύπτει το σύνολο ενός τόπου (π.χ. νησί) για ολιστική διαχείριση γεωλογίας, πολιτισμού και ανάπτυξης. Δεν “κόβεται” σε κομμάτια – πρέπει να ενσωματώνει όλο το νησί για να εγκριθεί.

Στην Χίο: Η προώθηση ξεκινάει από το 2022-2023, με σχέδιο για “Γεωπάρκο Χίου” (ή ακόμα και “Χίου, Οινουσσών και Ψαρών”), βασισμένο σε όλη τη γεωλογική/πολιτιστική κληρονομιά: ηφαιστειακά πετρώματα, σπήλαια, απολιθώματα, πτυχωσιγενείς δομές στη βόρεια Χίο, αλλά και μαστίχα (άυλη κληρονομιά UNESCO από 2014, σε όλο το νησί), Nea Moni (World Heritage) και άλλα sites νότια/κεντρικά.

ΕΡΤ: Ένα ανοιχτό γεωπάρκο ενταγμένο στο δίκτυο της UNESCO επιχειρεί να γίνει η Χίος – 3/9/2023

** 1α – PK Consulting Group – Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης

     1β – Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

1γ – Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης

*** 2α – European Green Deal

       2β – EU lays out 1 trillion-euro plan to support Green Deal