“Ανάσα ηρώων”: Ένα συγκλονιστικό βιβλίο του Δ. Τζιβελέκη

Το βιβλίο “Ανάσα Ηρώων” γράφτηκε από τον κ. Δημήτριο Τζιβελέκη, για να αφηγηθεί τέτοιες ιστορίες. Ιστορίες ανθρώπων που μέσα στον ανελέητο θόρυβο του πολέμου επέλεξαν να ακούσουν τη φωνή της ανθρωπιάς. Ανθρώπων που δεν κατασκευάστηκαν για να γίνουν ήρωες, αλλά έγιναν γιατί στάθηκαν ακίνητοι όταν όλα έτρεμαν, γενναίοι όταν όλα έσβηναν, σιωπηλοί όταν όλοι φώναζαν. Το βιβλίο “Ανάσα Ηρώων” είναι μια συλλογή διηγημάτων, που κινείται ανάμεσα στην ιστορική μνήμη και τη λογοτεχνική αφήγηση και αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά του πολέμου.

Είναι ένας φόρος τιμής σε ανθρώπους που έζησαν μέσα σε μια από τις πιο σκληρές περιόδους της ελληνικής ιστορίας: τη δεκαετία του 1940, τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, την κατοχή, την αντίσταση. Η προσέγγιση του δημιουργού είναι συγκινητική, ανθρώπινη και βαθιά στοχαστική. Ο συγγραφέας γράφει με απλή γλώσσα και ευαισθησία, αλλά και με σεβασμό στα πρόσωπα και τα γεγονότα, θέλοντας να αναδείξει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στο χάος του πολέμου, τη σιωπή ως μαρτυρία, αλλά και την ανάγκη να θυμόμαστε, να δίνουμε χώρο στις μικρές φωνές του παρελθόντος.

Ο Δημήτρης Τζιβελέκης δεν στοχεύει στην ιστορική ακρίβεια, αλλά στην ψυχική αλήθεια. Μέσα από πραγματικά πρόσωπα, τεκμηριωμένα γεγονότα αλλά και στοιχεία φαντασίας, επιδιώκει να δώσει φωνή σε όσους δεν πρόλαβαν να μιλήσουν και να αναδείξει το “άλλο πρόσωπο” της ιστορίας: τις σιωπές, τους φόβους, τις μικρές ηρωικές πράξεις. Ένα από τα ιστορικά πρόσωπα που ζωντανεύουν στο βιβλίο, ο Μαρίνος Μητραλέξης, στον ουρανό του 1940, δεν κατέρριψε μόνο ένα εχθρικό βομβαρδιστικό. Κατέρριψε το στερεότυπο του ψυχρού στρατιωτικού. Έδειξε ότι η αποφασιστικότητα μπορεί να γεννηθεί από εσωτερική γαλήνη και όχι από οργή.

Στο Ύψωμα 731, μέσα στον πιο ανελέητο καταιγισμό φωτιάς, οι στρατιώτες κράτησαν το ύψωμα. Υπερασπίστηκαν την αξιοπρέπεια της ύπαρξης, την πίστη σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους. Η ηρωική τους αντοχή δεν ήταν άρνηση του φόβου· ήταν αναγνώριση της σημασίας του να μη λυγίσεις, ακόμη κι όταν δεν είσαι σίγουρος γιατί πολεμάς. Στο πυροβολείο των Άνω Ποροΐων, ο Δημήτρης Ίτσιος και οι λιγοστοί άνδρες του δεν κράτησαν απλώς μια αμυντική θέση. Έγραψαν μια από τις πιο σιωπηρές σελίδες ηρωισμού. Δεν φώναξαν, δεν πανηγύρισαν, δεν παραδόθηκαν στο μεγαλείο. Παρέμειναν στη θέση τους μέχρι τέλους, με πλήρη συνείδηση ότι δεν θα γραφτούν σε κανένα βιβλίο· και παρ’ όλα αυτά, δεν εγκατέλειψαν.

Ο Δημήτριος Κωστάκης, ένας ξεχωριστός βετεράνος αξιωματικός του Πυροβολικού, είχε τεράστια συνδρομή στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Ο “γεροταγματάρχης” του 1940, ο “γερόλυκος κανονιέρης”, όπως τον αποκαλούσαν, με τις μοναδικές εύστοχες βολές του, επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη των μαχών. Για τον Κωστάκη, η αληθινή νίκη δεν ήταν η δόξα, αλλά η προσήλωση στο καθήκον, να στέκεσαι όρθιος ενώ όλα γύρω σου λυγίζουν. Η μορφή του, γεμάτη σεμνότητα και δύναμη, παραμένει ένα εμβληματικό σύμβολο της ελληνικής αντίστασης.

Συγκλονιστική είναι και η ιστορία του ελληνικού υποβρυχίου “Παπανικολής” κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και του θαλασσόλυκου κυβερνήτη του, Μίλτου Ιατρίδη, όπου καταφέρνει να εντοπίσει και να βυθίσει μια σημαντική ιταλική νηοπομπή κοντά στον Αυλώνα, σώζοντας το υποβρύχιο παρά τις 85 βόμβες βυθού που εξαπολύουν οι Ιταλοί. Ο Ιατρίδης ήταν μια ηγετική, αλλά και βαθιά ανθρώπινη φυσιογνωμία, που ενέπνεε πίστη και πειθαρχία στους άντρες του. Πίστευε ότι δεν πολεμούσαν για να γίνουν ήρωες, πολεμούσαν για να νικήσουν τον φόβο και τον τρόμο της θάλασσας και για να συνεχίσουν οι δικοί τους άνθρωποι να ζουν ελεύθεροι. Ο Μίλτος Ιατρίδης, ο κυβερνήτης του Παπανικολής, αντιστάθηκε με σιωπή, έφυγε με σεμνότητα.

Ένα βιβλίο με αληθινές ιστορίες

Το διήγημα “Οι μικροί επιζώντες της μνήμης” διαδραματίζεται σε ένα χωριό της Φθιώτιδας, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το 1943. Πρωταγωνιστές είναι τρία μικρά αγόρια, ο Νίκος, ο Αλέκος και ο Χάρης, που παίζουν αμέριμνα, αψηφώντας τον κίνδυνο που παραμονεύει παντού λόγω του πολέμου. Η αθωότητα των παιδιών συγκρούεται με τη βία της εποχής, όταν ο Νίκος τραυματίζεται από μια χειροβομβίδα. Μέσα από συγκλονιστική περιγραφή, αποκαλύπτεται πως ο πόλεμος διεισδύει στη ζωή των πιο ανυπεράσπιστων πλασμάτων, των ίδιων των παιδιών. Η τραγική ιστορία της μαζικής εκτέλεσης ως αντίποινα 120 Ελλήνων στο Αγρίνιο, από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, τη Μεγάλη Παρασκευή του 1944, δυστυχώς πέρασε στην λήθη και στη μακρόχρονη αποσιώπηση της τραγωδίας.

Στο βιβλίο “Ανάσα Ηρώων” αναφέρονται και άλλες αληθινές ιστορίες πλεγμένες με μυθοπλασία. Δεν είναι μια εγκυκλοπαίδεια μαχών ούτε ένας κατάλογος ονομάτων. Είναι μια ευαίσθητη, σχεδόν στοχαστική κατάδυση στην ψυχή ανθρώπων που βρέθηκαν στα όριά τους. Είναι μια απόπειρα επιστροφής στην ουσία. Μια πρόσκληση στον αναγνώστη να σταθεί δίπλα στους ανθρώπους αυτούς και να τους κοιτάξει, όχι ως μορφές μαρμάρινες, αλλά ως ψυχές με σκέψεις και φόβους. Μέσα από τις αφηγήσεις, δεν προβάλλεται η ιδέα της ανίκητης πατρίδας, αλλά η αξία της συνειδητής στάσης μέσα στην πιο δύσκολη συνθήκη.

Απευθύνεται στον σύγχρονο αναγνώστη όχι για να τον διδάξει, αλλά για να του θυμίσει ότι πίσω από τις μεγάλες αφηγήσεις της ιστορίας βρίσκονται πάντα μικρές, προσωπικές αποφάσεις. Αν οι σελίδες του βιβλίου “Ανάσα Ηρώων”, καταφέρουν να συγκινήσουν, να εμπνεύσουν ή απλώς να σταθούν ως φόρος τιμής σε εκείνους που έδρασαν χωρίς θεατές, τότε ίσως να έχουν εκπληρώσει τον σκοπό τους. Γιατί εκείνοι οι αληθινοί ήρωες δεν ζήτησαν τίποτα. Ούτε υμνωδούς, ούτε μνημεία. Μόνο να μην ξεχαστούν. Ζούμε σε εποχές όπου η λέξη “ηρωισμός” χρησιμοποιείται εύκολα και άκριτα. Το ζητούμενο όμως δεν είναι να αποδοθεί με στόμφο ή μεγαλοστομία. Ο αληθινός ηρωισμός δεν αναζητά θεατές. Γίνεται στην αφάνεια, χωρίς να προσμένει την αναγνώριση. Και γι’ αυτό ακριβώς έχει σημασία.

Η εθνική μνήμη δεν είναι κάτι στατικό, είναι ζωντανή. Ο τρόπος με τον οποίο επιλέγουμε να θυμόμαστε, διαμορφώνει και τον τρόπο με τον οποίο πορευόμαστε ως κοινωνία. Η αναμέτρηση με το παρελθόν δεν είναι υπόθεση μόνο των ιστορικών. Είναι καθήκον όλων μας. Και αν το βιβλίο “Ανάσα Ηρώων” μπορεί να λειτουργήσει ως αφορμή για στοχασμό, τότε ίσως να επιτελεί μια πιο ουσιαστική αποστολή από την απλή εξιστόρηση γεγονότων.

Ο συγγραφέας, στον πρόλογο του βιβλίου του αναφέρει: «Ο πόλεμος είναι πάντα ήττα. Μα οι άνθρωποι που έζησαν μέσα του, πολλές φορές, έγιναν νικητές της σιωπής. Ο καθένας από εμάς είναι μνήμη κάποιου άλλου. Όσο υπάρχει κάποιος να θυμάται, δεν θα χαθούμε. Αν δεν αφηγηθούμε την ιστορία μας, κινδυνεύουμε να τη χάσουμε. Και χειρότερα, να την ξεχάσουμε. Και κάθε φορά που ξεχνάμε, κάτι μέσα μας μικραίνει». Αυτό το απόσπασμα συνοψίζει την ουσία του έργου: η πραγματική νίκη δεν είναι η στρατιωτική. Είναι η ανθρώπινη, η ηθική, αυτή που κρύβεται σε μικρές, σιωπηλές πράξεις. Μια υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος, ακόμα και στις πιο σκοτεινές εποχές, μπορεί να είναι φως.